Къазахъисттанналгу, Дагъусттанналгу оьвхъусса арс

Август зурул 5-нний 90 шин хьунтIиссия Къазахъисттаннал лайкь хьусса учитель, СССР-данул ва Къазахъисттаннал ССР-данул халкьуннал кIулшиву дулаврил отличник, бусравсса лаккучу, жяматийсса ишккакку, Зияуттиннул арс Увайсов Мусанниплун. Хъунмур оьрму гъурбатрай гьан барчагу, ва Дагъусттанная тачIав арх къаувцун ур. Ялунгума Ватандалухсса куртIсса ччаврил гьуз учин увну, чIярусса шиннардий лакрал тарихгу, лакрал оьрмулуву хьусса иширттаясса информациягу батIлай, «ЛакиЯ» тIисса лу итабавкьуну бур Къазахъисттаннай.

2000 экземпляр бусса ва лу лакрал тарихрая, культуралия кIул буван ччисса инсантуран бахшишну хьуссар.
Увссар Мусаннип Увайсов Ххутрал шяраву 1935 шинал. Буттал шяраву бувккуну бур 7 класс, 1950 шинал нитти-буттащал ивзссар Къазахъисттаннайн, та чIумалсса хъуншагьру Алма-Аталийн. Ччяни нину ва ппугу дунияллия лавгун, ванан уссин ва ссингу ппушиву дуллан багьссар, хъинну ялув авцIуну ивкIссар миннал ларайсса кIулшивуртту ласуншиврул.

Мусаннип цала агьлу-авладращал

1954 шинал Актюбинскаллал педучилищагу бувккуну, байбихьулул классирттаву дарсру дихьлан ивкIссар. Ларайсса кIулшиву ларсъсса учитель хьуншиврул, тиккува Актюбинскаллал институтравун дуклан увхссар. Цалчинмур курс къуртал байхту, увцуссар армиялийн. Ва армиялия учIаннин учительтал хIадур байсса институтру билаятрай лавкьуссар. Ванангу Алма-Аталийсса Педагогикалул институтравун дуклан уххан багьссар. Институт къуртал байхту, Педагогикалул элмурдал НИИ-лул аспирантуралувун дуклан увхссар. Диссертациягу дурурччуссар.

Алма-Аталиймур захIматрал оьрму ванал шагьрулул 50-мур школалий математикалул ва байбихьулул классирттансса дарсру дишаврия байбивхьуссар. Зий ивкIссар вава шагьрулий 77-мур школалул завучну, 17-мур школалул директорну, муххал ххуллул школардал ва кIулшиву дулаврил идарарттал каялувчину, Алма-Аталул КIулшиву дулаврил управлениялул хъунаману. Гьунар бусса педагог ва каялувчи хIисаврай ва хъинну бусравну ивкIссар. Ванал чирчуну дур зувиннияр ххишаласса кIулшивурттал аралуцIун дархIусса элмийсса давуртту.

Ва кIийла лайкь хьуну ур СССР-данул «ХIурматрал лишан» ордендалун ва чIярусса медальлан. Лайкь хьуну ур республикалул лараймур наградалун — «Достык» ордендалунгу. Цимилагу увчIуну ур Алма-Ата шагьрулул ва райондалул советирттал депутатну. Ваная чивчуну бур Къазахъисттаннал СМИ-лий. КIицI лаглай бур 90-кусса шиннардий Алма-Аталий 14 школа ва 60-нниха ливчусса садикру тIивтIушиву, къазахъ мазрай лахьхьин буллалисса цивппагу. Тайра шиннардий шагьрулий тIивтIуну бур цIусса журалул школарду-гимназияртту, школарду-лицейрду, колледжру, ВУЗ-ирдаву хасъсса классру. Аьрасатнава, Япониянава, Американава ва Марокколия оьрчIру бигьалаган бучIайсса дунияллул халкьуннал дянивсса лагерьгу тIивтIуну бур. Ва укунсса даражалул цалчинмур лагерь бивкIун бур шагьрулий.

Тайра 90-ку шиннардий шагьрулул школарду компьютердал дузал буллайгу байбивхьуну бур. Гьаннайсса, хъунмасса бутIа бивхьуну бур Мусаннип Увайсовлул Къазахъисттаннал кIулшиву дулаврил даву лавайсса даражалийн гьаз ­давриву.
ХIурмат лавайсса педагог, жяматийсса ишккакку ушаврицIун, ва ларайсса мяърипатрал ва культуралул заллу ивкIшиву, чIявусса инсантурал чIарахацIуну ивкIшивугу кIицI лаглай бур. Ванайн бусрав-барчаллагьрайсса ххару социал сетирдай чансса бакъар.

1996 шинал Къазахъисттаннай ванал цалчинминнавух хIасул бувну бур Дагъусттаннал культуралул центр. Кьамул увну ур Къазахъисттаннал халкьуннал Ассамблеялул советравунгу. 2010 шинал ва ивтун ур кIицI лавгсса Ассамблеялул Алма-Аталул хъунаманал хъиривчуну. КIира шинава тIурчарив – кIава Ассамблеялул экспертътурал комиссиялул членну. Къазахъисттаннал президент увчIлачIисса ппурттуву ванал цIа цимиллагу рирщуну дур Н.А.Назарбаевлул вихшаласса инсанну.
НукIува кIицI лавгсса ккуццуй, «ЛакиЯ» лу хьуссар сайки лакрал халкьуннал энциклопедияну. Тарих, культура, география, экономика – гьарзат дунутIий му луттираву. 2009 шинал МахIачкъалалив Расул ХIамзатовлул цIанийсса Миллатрал библиотекалуву хьуссия ва луттирал презентация. Вава луттирал презентация хьуссия Алма-Аталийсса Пушкиннул цIанийсса Миллатрал библиотекалувугу. Чил кIанай лакрал тарихрая, культуралия, багьу-бизулия бусласисса луттирал презентациягу лак дазу дакъа ххирасса патриотнал цалва миллатрая чIявуссаннахь бусансса ххуллийсса даву хьуссар.

Яла махъ ялун ххи дурну материаллугу, лу цIунилгу итабавкьуссия. Архиврдаву ххилтIу тIий, захIмат буллай, цаймигу луттирду дунияллийн буккан бувссия Мусаннип Увайсовлул. Вайннувасса цаппара кIицI лаганну: «Ххут – генералтурал шяравалу», «Къазахъисттаннайсса дагъусттанлувтал», «Совет учительнал чичрурду». Ва махъмур лу жагьилсса учительтурансса маслихIатирттал пособиялул кIану бугьансса лу хьуну бур.
Ванал захIматран ва гьунарданун Къазахъисттаннал ХIукуматралгу, агьалиналгу лайкьсса кьимат бивщуну бур. 2022 шинал ва ялапар хъанай ивкIсса къатрал чIирай ванал суратгу, цIагу дусса мармарчарил улагу дацIан дурну дур. ЧIявусса бусравсса инсантал гьуртту хьуну бур ва мероприятиялий, интернетраву суратру, видеортту дур. МукьцIалунниха лирчусса шинну чил кIанай дурсса ва зунтталчунал Ватандалухсса ччавугу, буттал кIану лавай буван ччисса хъитгу бусрав-барчаллагьран лайкьсса бур. ХъамагукъаритантIиссар ванал цIа Къазахъисттаннал ва Дагъусттаннал агьалинан, цIа личIансса давуртту дурсса патриот, интеллигент, учитель, просветитель, хIакьсса зунтталчу ивкIунтIий.

Чичлай бур, Дагъусттаннал шаэр Расул ХIамзатовлуя байбивхьуну, вайннал ужагърай хъамал чан къашайсса бивкIшиву, Мусанниплул кулпатгу хъамал сахаватну кьамул бувангу, хъин битангу чялишнувасса инсан бивкIшиву. Я щунал ябацIансса, бювхъусса авурсса лас ва щар бивкIшивугу.
Мусанниплул гьану бивзсса Къазахъисттаннайсса Дагъусттаннал Культуралул центрданий хIакьину каялувшиву дуллай бур ванал душ Ххадижат Увайсова. Вагу бусравсса жяматийсса ишккаккугу бур, буттал дачин дурсса даву дяличIан къариртун гихуннай бюхъулий дачин дурну бур. Кказитрал хъиривсса цания-ца номерданий дулунну ванищалсса интервьюгу. Икьрал дуварду онлайн журалий ихтилат буван.

ПатIимат Рамазанова