
Художниктуран бивкIу бакъассар, вай уттавассар цалла дирхьусса суратирттаву, вайннул асарду биян бувсса инсантурал дакIурдиву. ЧIярусса суратирттавугу, гъан-маччаминнал, цува кIулну ивкIминнал дакIурдивугу уттавана ур Хъунайннал шяравасса ххаллилсса художник ХIусайнов ХIусайн Мудуннул арсгу.
Художник, педагог, профессор, техникалул элмурдал кандидат, пишакаршиврул ларайсса кIулшиву дулаврил бусравсса зузала, ЮНЕСКО-лучIасса Дунияллул халкьуннал дянивсса художниктурал ассоциациялул член, СССР-данул Дизайнертурал союзрал член, Москавуллал дизайнертурал союзрал член, Дунияллул халкьуннал дянивсса «Дизайнертурал союз» ассоциациялул член. Вайннулгу, вай дакъасса, цайминнулгу заллу ивкIссар ХIусайнов ХIусайн.
Ва аьпалул хьуссар 2021-ку шинал июльданул 5-нний, билаятрайгу, дунияллийгу коронавирусрал ххяпри тIитIин дурсса ппурттуву.
Увну ур ХIусайн 1937-ку шинал августрал 21-нний Хъунайннал шяраву, Хъунатусса Мудуннул ва ГьунчIукьатIатусса Аьйшатлул чIяву оьрчIру бусса кулпатраву. Дяъвилия махъсса шиннардий вайннал кулпат бивзун бур Тула шагьрулийн. Мудун шикку уссал усттарну зий ивкIун ур. ХIусайннунгу оьрчIнийва зун багьну бур. Сурат дишаврихсса гъирарив ванан муданмагу бивкIун бур, му чаривгу цанмавагу къабувчIлай ивкIун ур. Тула шагьрулий ХIусайн занай ивкIун ур ИЗО-лул студиялийн, яла махъ, МахIачкъалалив бизайхту, занан ивкIун ур Дагъусттаннал цIа дурксса художник Дмитрий Капаницыннул каялувшиву дуллалисса студиялийн. Ванащал га чIумал сурат дишаврил кружокрайн занай бивкIун бур махъ цIа дурксса художниктал хьунтIисса уссурвал Ссунгъуровхъул, Шабанов, Ягудаев ва цаймигу.
МахIачкъалалив ХIусайннул ппу Мудун зий ивкIун ур ЦУМ-рачIа, ва кIулну ивкIун ур ххаллилсса уссал усттар хIисаврай.
Сурат дишаврихсса ччаврил, творчествалул гьавасрал, художник хьунсса гъирарал увцуну ур ХIусайн Москавлив. Хъуннасса конкурсгу дурхIуну, увххун ур А.Н. Косыгиннул цIанийсса Москавуллал текстильданул институтрал прикладной искусствалул факультетрайн. Дуклан икIайхту, ванан хIисав хьуну бур билаятрал хъуншагьрулулми студентътуран кIулсса чIявусса затру цанма къакIулшиву.Тайннаяр лувну къаикIан, библиотекарттайн, театрдавун, музейрдавун занай, цала аькьлу-кIулши, дунияллухсса ургаву куртI ва гьарза-гьарта дуллай, цала ялув авцIуну ур.

Преподавательтурал чулухагу ХIусайннун хъунмасса тIайлабацIу хьуну бур. Институтраву ванахь дарсру дихьлай бивкIун бур лавайсса даражалул художниктал-педагогтал. Институтрал 3-мур курсирая махъ ХIусайн практикалий гьан увну ур Москавуллал текстильно-трикотажный комбинатрайн. Ванал бюхъу-хIарачат итталун багьну, хьхьичIунну ккалаккисса жагьилнайн дуккаврия тархъансса чIумал комбинатрай зун оьвкуну бур. Мастернал кумагчину зун ивкIсса студентнангу шикку ляркъусса арцу ххишала дакъа дучIину лякъайсса диркIун дур.
Институт къуртал байхту (1966 ш.), ХIусайн Киев шагьрулий зун тIайла уклай бивкIун бур. Амма студентсса чIумал цува зий ивкIсса Москавуллал текстильданул-трикотажрал комбинатрал директорнал ХIусайновхъал жагьилсса кулпат (ва чIумалнин ХIусайннул кулпат бувну бивкIун бур) Москавливва ялапар хъанансса шартIирдал щаллу бувну бур, вайннан муданнасса пропискагу дурну, къаттагу буллуну. Махъминнангу бувчIин бувну бур укун лавайсса даражалул пишакар комбинатран чара бакъа аьркинну ушиву. Мукун, дуккаву щаллу дурну махъ, ХIусайн зун ивкIун ур Москавуллал текстильданул-трикотажрал производствалул сакиншиндарай, бакIрайва – художникну-технологну, хъирив – хъунама (главный) художникну. Ванал уртакьшиврийсса цIакьсса арарду диркIун дур машгьурсса Модалул къатращал (Кузнецкий Ламуйсса ва Сретенколийсса), чIярусса шиннардий гьуртту хъанай ивкIун ур модалул ккаккиярттай ва конференциярттай.
1978-ку шинал, хьхьичIунсса пишакар хIисаврай, ХIусайннуйн оьвкуну бур цалва къуртал бувсса Москавуллал текстильданул институтравун «Рисунок и живопись» кафедралул доцентну. Ва къуллугърай ХIусайн зий ивкIун ур 1989-ку шинайн ияннин. Вания махъ, хасъсса конкурсгу дурхIуну, тIайла увккун ур Аьрасатнал паччахIлугърал туризмалул ва сервисрал университетрал (хьхьичIвасса Москавуллал технологический институт) «Мода и дизайн» кафедралул заведующийну. Шикку зий ванал кьунияхъайсса шинну дурну дур. Ванищала архIал ивкIун ур лавай кIицI лавгсса университетрал структуралувусса Модалул ва дизайндалул институтрал (ИМОД) директорнугу, деканнугу.
2008-ку шинал ХIусайн зун ивкIун ур Гжельскаллал паччахIлугърал художествалул ва промышленностьрал институтраву, кафедралий каялувшивугу дуллай, личIи-личIисса дисциплинардугу дихьлай.
МАНПО-лул (Международная академия наук педагогического образования) академик ХIусайн ХIусайнов авторну итабавкьуну бур 6 учебник, модалул ва дизайнрал масъаларттайн дагьайсса элмийсса 76 даву, дуккаврил ва методикалул пособияртту. Ванал диркIун дур цува авторсса 6 свидетельство ва промышленностьрал образецрал 7 свидетельство. Лайкь хьуну ивкIун ур ВДНХ-рал 6 арцул ва 2 бронзалул медаллан, «СССР-данул изобретатель» лишандалун, Москавуллал ХIукуматрал ва АьФ-лул КIулшиву дулаврил министерствалул чулухасса ХIурматрал грамотарттан ва дипломирттан. ХIусайн чIярусса шиннардил мутталий ивкIун ур Дунияллул халкьуннал дянивсса дизайнертурал конкурсирттал жюрилуву. Цимилгу гьуртту хьуну ур союзрал ва дунияллул халкьуннал дянивсса художествалул конкурсирттайгу, выставкарттайгу.
ХIусайннул хъинну хъуннасса даву дурссар Дагъусттанналгу, билаятралгу текстильданул промышленность, дизайн, изобразительное искусство хьхьичIуннай давриву. Ванал махъ сийлий бивкIссар дунияллул модалул кутюрьетурал дянив, вайннавасса чIявуминнащал кIулнугу ивкIссар.
Ванал творчествалуву хъунмасса кIану бугьлай дур тарихийсса ватандалуцIун – ДагъусттаннацIун дархIусса давурттал. Мукун ванал канила дурксса давурттаву дур Дагъусттаннал зунттал шяраваллал, неххардил суратру.
ХIусайннущалсса дусшиву Заннаясса бахшишран ккалли дуллай бур ва чIярусса шиннардий кIулну бивкIмигу, чансса хIаллайсса бунугу ванал чIарав хьумигу. ХIусайннул хьхьичIунсса дус, гъанчув, шяравачув, ва макьала чичаврил сиптачигу хьусса, ва ишираву ттун кабакьугу бувсса Закир Буттаев буслай ур:
– На ХIусайннуяр 3 шинал чIивисса ияв. Ва цала хъунама уссищал буттан мюрщими уссурвал ччаннай бацIан бан кумаг буллай Тулалий зий икIайва (ХIусайннул нину диркIуссар ва армиялий унува). На ХIусайннущал ххуйну кIул хьусса чIумаллив, ва ия Москавуллал текстильданул институтрал студент, на тIурча – Москавуллал авиациялул институтрал студент.
Гай дия ряхцIалку шинну. Вара чIумал Пироговлул цIанийсса 2-мур медициналул институтраву дуклай уссия ца цамагу жул ватанлув – Минкаил Гъаппаров. ХIусайн жуха аякьалий икIайва, жу цачIанма институтравун выставкарттайн, искусствалуцIун бавхIусса лекциярттайн буцлай. Ва чIумал кIул бувнав ванал жу цалва буцин ччисса оьрус душнищал, Ларисащал. Бувну ташу, хьуна вайннал ххаллилсса кулпат, бувна душру, цал – Алина, яла – Милана. На, институтгу къуртал бувну, МахIачкъалалив зана хьусса чIумал, ХIусайннул буттал Мудуннул ттуй аьй дуруна: «Ина вила дус оьрусдуш буцин циван итав, леххаву циван гьаз къадав?» – куну. На увкуссия: «Буттауссу Мудун, вил ур 6 арс, душ бакъар. Лариса ххаллилсса инсанни, вания вин душ, вил арсурвавран ссу хьунтIиссар», – куну. Укун хьугу-хьуна. Аькьлу-кIулшилул, духIиндарал бувччусса, дан-дитан, ичIува къуццу буван кIулсса Ларисал хъинну ччяни лархьхьуна жулла аьдатру, ласнал гъан-маччанащал хIала бувххун, гъаншиврул цIакьсса арарду дурурччуна. Дагъусттаннай, Лаккуй хъунма хьусса душнил къаданну лархьхьуна лакку дукрарду дуван. На кулпат бувайхтурив, ХIусайннущалсса ттул дусшиву хъиннура цIакь хьуссар – на бувцуссар ХIусайннул ссурахъу.
Тарихийсса ватандалуцIун бавхIусса чIявусса пикрирду буссия ХIусайннул, МахIачкъалалив дуван ччай уссия цаллалусса выставка, дакьин дуван ччай уссия шяравусса буттал къатри, амма къащаллу хьунува ливчIунни вай мурадру. Аьпалул хьуна ХIусайннул щарнил нину, хъирив, захIматну къашавай хьуну, бивкIуна кулпат Ларисагу. Ванил бивкIу хъинну захIматну бувхIуна ХIусайннул.
Ттулва лахъисса оьрмулий на чIявусса дустурацIа хьуссара, вайннаву хьхьичIунмигу – ХIусайн ва Лариса. ХIусайннул цалва дустурал дакIурдивугу, цалла дарс дирхьусса студентътурал ва архIал зий бивкIминнал дакIурдивугу кьабивтссар цаятувасса чаннасса аьпа, – тIий ур Закир.
ХIусайннуцIунсса дакIнинбичавуртту кIидачIлай бур ванал хъунмамур душ Алинагу:
– ЧIивисса чIумал ппу, къатрал цIияллайнгу лавхъун, суратру дихьлай ивкIун ур. Ванал нинугу диркIун дур, къатлувун духхавай, хIаятравун дуккавай, ичIаллил кушу буллай. ОьрчIал цалла дирхьусса суратру ккаккан дурну дур ниттин. Ми ккаккайхту, нину муксса ххари хьуну дурхха, дунияллий дуцирив цIарду дурну дур оьрчIая. Цилла ххаришиву кьюлтI дан къахъанай, шяравухгума занай диркIун дия, оьрчIал дирхьусса суратру ккаккан дуллай. Ваниннин кулпатраву щилчIав къадурсса даву арснал даврил махIаттал дурсса ниттил увкусса махъру, асарду оьрмулухун дакIний ливчIун бия буттан. Ттул пикрилий, вайннул бивзхьунссия буттал гихунмайсса оьрмулул гьану.
Ппу чIявуну чил билаятирттайн лагайва, жущалгу, жу бакъанагу. ДакIний бур жулва цачIусса аьрххирдай ванал, ххуйсса ци-дунугу ккарккукун, италиянал куццирай учайсса: «Мамма мия, ва ци ххуйшивур!» Бутта аьрххирдая учIайва слайдру ларсун (га чIумал слайдирттал пленка сийлуву бикIайва), дуссухун бавтIун, экрандалун кIанай ватмандалул чIапIигу дирхьуну, ранг-рангсса слайдру ххал дуллан бикIайссияв. Вай цирдагу дикIайва ванал художник хIисаврай ляличIинура ларсъсса.
Буттал пагьму-гьунардания ихтилатру буллай, ванавусса гьунар ча нанисса ци биявав тIисса чIумал, ва икIайва творчествалул инсантал чIявусса ГьунчIукьатIатусса ниттия нанисса бухьунссар тIий. Ванал ниттил балайгу учайсса бивкIун бур, каруннил щащаврил, дуруххаврил ва цаймигу гьунарду бивкIун бур.
Жу кIива ссу буру: нагу, Миланагу. Милана зий бур пиар-агентствалий. Ванил къуртал бувссар испаннал школа, ххуйну кIулссар испаннал маз, мукунма ингилис маз ва чан-кьанну паланг мазгу.
На къуртал бувссар буттал къуртал бувсса Москавуллал текстильданул институт, язи бувгьуссар буттал кунмасса пиша – художник-модельер. Ттул душнил, Евгениялгу, къуртал бувссар вава вуз, ва виртуал дизайндалуха зий бур. На хъунмасса хIаллай стилистну зий бивкIссара модалул журналлай, ттизаманнул искусствалул галереялуву.
Буттал жун лахьхьин бувссар куннащал кув дусну, нахIуну, бавкьуну ялапар хъанан, дуваймур, лагма лавгун, архIал дуллан. Ппу дунияллия лавгун махъ жу, буттал жунма лахьхьин бувсса куццуй, хъиннува гъан хьуру кунначIан кув.
Буттан, чIявусса цаймигу художниктуран кунма, хъинну ххирая Италия. Ва ччаву буттая ттуйнгу дирссар. Ххишала дакъа хъинну ххирая цалла тарихийсса ватан, цува чIярусса шиннардий билаятрал хъуншагьрулий унугу, оьрчIний шяраву ккаклай бивкIсса инсантал, багьу-бизу мудан ванащал бия, мунияту вай бусса суратругу чIярур буттал дирхьуминнуву. Ванал буслай ивкIсса агьамсса ца кIану ялагу: Дагъусттанная Москавлив бувкIсса дустурал бувну бивкIун бур хъа – ва оьрмулуву ларайсса ккаккиярттайн лахъансса, цивппа ва шагьрулийн багьандаран къабувкIшиву чIалачIи бувансса. Ва хъа бутталгу щаллу бунни, ванал дустуралгу: Аьбдул Гъаппаровлул, Муса-ХIажи Суллаевлул (аьба биву), Закир Буттаевлул.
Буттал хиял бикIайссия МахIачкъалалив выставка дувансса. 2027-ку шинал ва увну 90 шин хьунтIиссар. Му юбилейрайн буттал хиял щаллу буван хьуншиврийнсса умудрай буру, – тIий бур Алина.
Вана укунсса, республикалулгу, билаятралгу, дунияллулгу лагрулул, художник, личность, инсан ивкIун ур, аьпа биву, ХIусайн.
Бадрижамал Аьлиева