Гъурбатрайгу бусравну бур

ЧIярусса шиннардий гъурбатрай ялапар хъанай бунугу, Лакку билаятрахсса ччавугу ядурсса, лакрал аьдатру ва багьу-бизугу буручлачисса, кIанттул халкьунначIагу хIурматрайсса инсан бур Уруватусса Анисат Уцумиева. Ванил гьарица шинах чичайссар Сочилийн «Илчи» кказит, цал-цал лакку мазрай пасихIну чирчусса цила макьаларттугу гьан дайссар. Цила бусласимунийн бувну, ва гьарица кказитрал номер бияннин мякьну ялугьлай бикIайсса бур ва гъирарай буккайсса бур кказитрай бивщумур.

Бувну бур Анисат Уруву. Ванил оьрчIшиву тIайла дарцIуну дур захIматсса, ккаши-мякьсса дяъвилул шиннардийн. Ппугу дяъвилийн увцуну, мукьва оьрчI цила канихун багьну лирчIун дур нину.

– Жу бакI буккан бан захIмат хьунссия ниттин, та ппурттуву Гъумук детдом къатIивтIуссания. 1943-ку шин дуссаххай бура. Ца чIумал шяравун чай бурттий дуркIуна ца щарсса, бувсуна жяматрахь хIукуматрал, бачIи миллион арцул итабавкьуну, чIявусса оьрчIру бусса, ахIвал кIюласса кулпатирттавасса ва ппухълу дяъвилийсса оьрчIан детдом тIивтIушиву. Шяравасса ппухълу дяъвилийсса цаймигу оьрчIащал-душвавращал жул кулпатрава нагу, ттул уссу ва ссугу бувцунав детдомравун. Хъунмур ссу Гьидаят му чIумал Гъумук педучилищалуву дуклай буссия. Уссу башттан чIивисса ия, жу му мукьав лавхъун занан бикIайссияв.

Интернатрай жунма буллусса ччатIул касакрая ссилгу, нагу чансса букьайссия, хъунмур ссу бувкIукун, ганин булун. Га мудан бучIайва, жу цукун бурив ккаккан, детдомрал чапарданучIан. Жун бувчIлай бия гагу ккашил хъанай бушиву.
Бюхъай, детдомран итадаркьумур гьарзат оьрчIачIан къадияйсса диркIун дикIангу, ци чулийгу, цукун-бунугу, дука-хIачIан, лахха-ликкан бувну, жу ккашил литIун къабивтунав.

Дуклай буссияв Гъумучиял школалий. Ттун хIакьинугу ххуйну дакIний бур ттула цалчинсса учительница Ххадижат ХIусманова, ххуйну дакIний ур жучIава пионервожатыйну ивкIсса Хъусращатусса Халил МахIмудович, – дакIнийн дичлай бур цила оьрчIнийсса шинну Анисат.
Гихунмайсса Анисатлул оьр­мулия бусаннин, ца-кIива махъ учин ччива ванил мархрая.

Анисатлул буттал буттал ппу Мирза Оьмаров Уринная арх дакъасса Къурхъиял шяраву хъуна хьусса гуржири оьрчI ивкIун ур. Та заманнай жула инсантал, Гуржиянаву хъямалашин дурну, ххуйсса оьрчIру-душру бавцуну бучIайсса бивкIун бур. Мукун агьну ур Дагъусттаннайн ясир увсса чIивисса оьрчI. Мунал диркIун дур Михо тIисса фамилия. Мунияту уттигу вайннал агьулданийн Михухъул учайсса бур. Къурхъиял шяраву хъунагу хьуну, кIиккура щаргу дурцуну дур. Увну ур арс Оьмар. Му Оьмардул арснал Мирзал душ бур Анисат. КIулминнал бусласимунийн бувну, бакI-чурх бусса, дакI хъинсса адамина ивкIун ур Мирза. Ва Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилий ивкIуну ур. Цувагу Ххувшаву ларсун махъ, 1945-ку шинал май зурул 30-нний, Чехнал аьрщарай миналий пIякь увкуну. Увччуну ур Чехиянаву. Анисат цила ссищал кIийла бивну бур буттал гьаттайн. Нину Сарат Урувасса дур. Ванил нину Къисттаман мяърипат дусса, паракьатсса, канил кушулул усттарсса хъамитайпа бивкIун бур. Циннагу, цайминнангу дуруххайсса, щащайсса диркIун дур. Къисттаманнулмур нину тIурча, Гъумучатусса цIанихсса Шурпаевхъал агьулданиясса диркIун дур. Укунсса агьлу-авладраясса душ бур Анисат.

Уриннал школалий арулва класс бувккуну махъ, Гъумук школагу къуртал бувну, чун буххан хъинавав тIисса Анисатлул кьадар Сочилийн ссапар бахIинсса хьуну бур.
Гъинттул Сочилия шяравун бувкIун бур ванил ссурахъу, нину-ппу бакъасса уссин, Уцумин, буцинсса душ ххал бан. Миннан Анисатлуй ябавцIуну бур. Уцумил, дяъвилия зана хьувкун, Грознайлив ялапар хъанахъисса цала ссичIан увкIун, шиччагу вайннащал архIал Сочилийн ивзун, тийх мина дирхьуну дур.
Цувагу 16 шинаву хушрай лавгун ивкIун ур дяъвилийн. ЧIивисса уну къауцлай тIий, ивкIусса уссил щарнийхчин (ва Загсрай зий бивкIун бур) шинну ххишалану ккаккан дурну дур. Уцуми тIисса цIанин кIанайгу цила учайсса куццуй (ва оьрус щар диркIун дур) Владимир тIий чивчуну бур. Аьрайн наними Буйнакскалия тIайла буккайсса бивкIун бур. Перрондалий цала-цалами тIайла буккан бувкIсса махлукьат халкьуннал бивкIун бур. Уцуми тIайла уклакисса цучIав къаивкIун ур, ваначIа цайминнахь кунма ххуллийн бивхьу­сса азихъгу къабивкIун бур. Щил бишинссия ятиннахьхьун азихъ.

Уцумил нину-ппу ванан ацIра шин хьусса чIумал ливтIуну бур. Хъуними уссурвавралгу дяъвилий жанну дуллуну дур. Уцумил чIарав щяивкIун ур дяъвилийн нанисса жагьил. Га тIайла ­уккан дуркIсса ниттил чIивину чIалачIисса Уцумихь цIувххуну бур: «Вай инсанталния дяъвилийн най бухьунссар, ттул арс, вин ххуллухъин», – куну. «Нагу дяъвилийн най ура», – жаваб дуллуну дур ванал. – Гьуя, утти мюрщисса оьрчIругу буцлациссарив дяъвилийн? – На чIивисса акъара. Ттул шама уссу дяъвилий ливтIунни, на гайннахлу кьисас ласун аьркинссар, – увкуну бур ванал. Яла га хъамитайпалул, дачIрасса каруннищал нанисса жагьилнай язугъ хьуну, арснахьхьун бивхьусса азихърава мумур-тамур дурккун, ванахьхьун дуллуну дур. Уцумийн полкраву «сын полка» чайсса бивкIун бур, чIивисса уну тIий. Душманнайн гьужум бувну нанисса чIумалгу: «Пацан, догоняй», – чайсса бивкIун бур командирнал.

Лахъисса ва цIаран лавхъсса дяъвилул ххуллу бивтун бур Уцумил. Дяъвилий ккаккан дурсса къучагъшивурттахлу ва лайкь хьуну ур Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилул 1-мур даражалул ва ЯтIул ЦIукул орденнан, «За отвагу» ва чIярусса цаймигу медальлан. Дяъви къуртал хьуну махъ шанна шинай ялагу ва Берлиннай къуллугъ буллай ацIан увну ур. Зана хьусса чIумал Москавлив КГБ-лийн тIайла увккун ур, минналгу гьан увну ур Сочилийн Сталиннул къарал байсса 9-мур отделданийн. Му чIумал увкIун ур шяравун буцай душ ххал бан. Къагьанна, дуклан буххан ччай бура тIисса Анисатгу лахIан бувну, мугу бувцуну, лавгун бур Сочилийн. Мунияр шихунмай байбивхьуну бур Анисатлул Сочилийсса оьрму. Дуклан, пиша лахьхьин ччисса Анисат Уцумил дуклан МахIачкъалаливн гьан бивтун бур. Ва бувххун бур шанна шинайсса Зубо-врачебный школалийн. Мугу ЯтIул дипломрай къуртал бувну, зун бивкIун бур Сочилийсса горздраврал ккар­ччал поликлиникалий. 15 шин дурну дур микку зий. Мунияр махъ сайки 30 шинай зий бивкIун бур Сочи шагьрулул станциялийсса узловой поликлиникалий (ОАО «РЖД»). Шикку цила даву ххуйну кIулсса ва инсантуращал хIал бавкьусса Анисат хъинну хIурматрай ва сийлий бивкIун бур. Ва цуппава инсаннан кумаг бан, чIарав бацIан чялишсса хъамитайпа бур. Муххал ххуллул зузалт бакъассагу, вайнначIан бучIайсса бивкIун бур чIаравсса аьралий частьравасса саллатIгу. Миннангу мудан аьркинсса медициналул кумаг байсса бивкIун бур. Ци-цигу иширттащал хьунабакьайхха ччяни кIири бичайсса жула оьрчIру армиялий. Цила сийгу, дахIавурттугу ишла дурну, цимилагу кумаг бувну бур Анисатлул аьралуннаву захIматсса тагьарданувун багьсса дагъусттан оьрчIан, лакран. Вания бавну, ца цичIав захIматшиву хьума ванийн уккайсса ивкIун ур. ХIакьинугу миннавасса цаппарасса Анисатлуйн барчаллагьрай бур, ванищалсса дахIаву руцан къадурну бур.

Ва даврия ванин оьрмулухунсса ца куклушивугу хьуну дур. ХIакьинусса кьинигу ванища поездрай шинай цал уква гьан бюхъай ччимур кIанайн.
2014-ку шинал ванин цинна ххирасса даву кьаритан багьну бур. Та ппурттуву Сочилий Олимпиада дуллан най, дух хьусса къат­ри цIу дуккан дуллай, вайннал поликлиникалул къатригу лекьан дуллан най буну, зузалт итабавкьуну бур. ЦIана Анисат цила дачалул къайгъурдай бур.
Бава Анисатлуя медицина ххуй дирзун, хIакиннал пиша язи бувгьуну бур ванил душнил душнил Анналгу. Кубаннал медициналул университетгу лавайсса кьиматирттай къуртал бувну, миккува ЯтIул дипломрай нейрохирургнал пиша лахьхьайсса ординатурагу къуртал бувну, цIана зий бур Сочи шагьрулул 4-мур азарханалий. Танийва, Анна медициналул университетравун буххансса пикрилийсса чIумал, бавал Анисатлул насихIат бувну бур: «Му пишалул ххуллий мудангу инсаншиву ядан аьркин­ссар», – куну.
Цуппа Анисатгу инсаншиву дусса бунутIий ххирану бия пациентътурангу, архIал зузиминнангу, лагма-ялттунангу. ХIакьинусса кьинигу, ва бувчIуну, гъан хьуну, ина Занналва ляхъан бувсса хIакин бияв тIий, барчаллагьрай бикIай. Ца-ца чIумал ца тIулданийнугу бищун шайссар инсаннан кьимат. Цила чIивимур ссу, ласгу ивкIуну, мукьва оьрчI канихьну ливчIсса чIумал, цилагу шанма оьрчI бунува, ганин кумагран, чIивисса душ, цичIанма бувцуну, школалийн зананнин хъунма бувссар Анисатлул. Укунсса дугърисса тIуллу цила оьрмулуву ванил цикссагу дурну дур.

Андриана Аьбдуллаева