ГьунчIукьатIув цIу буккан бувсса мизит тIивтIунни

Октябрь зурул 12-нний ГьунчIукьатIув цIу буккан бувсса мизит тIивтIунни чIявусса хъамалгу гьурттуну. Хъамаллуравух бия Дагъусттаннал муфтий, щайх АхIмад-хIажи Аьбдуллаев, Дальний Восток ва Арктика хьхьичIунмай бавриха зузисса Аьрасатнал Федерациялул министрнал цалчинма хъиривчу ХIажимахIаммад ХIусайнов, республикалул транспортрал ва ххуллул хозяйствалул министрну зий ивкIсса Ширухан ХIажимурадов, Лакрал райондалул хъунама Юсуп МахIаммадов, Дунияллул чемпион Аьбдулкарим Айгунов, Ккуллал райондалул имам МухIаммад-Маннар Бариев ва цаймигу бусравсса инсантал, динчитал.

БавтIцири барча буллалисса махъ лавхъуна Гьун­чIукьатIрал ДРОО-лул каялувчи ХIажибутта ХIусай­нов­лул. Ванал кIицI лавгуна, Гьун­чIукьатIрал жямат мудангу тарихрал ва диндалул аьдатру дуруччайсса агьлу бушиву, ва цIу буккан бувсса мизит тIитIаву жяматрал рувхIаний культура хьхьичIуннай дуваврил ххуллийсса даву хъанахъишиву. Ванал бувсуна, республикалийгу, республикалул кьатIувгу хъуннасса сий дусса, хIурмат бусса щайх АхIмад-хIажи Аьбдуллаев мизит тIитIлатIисса мероприятиялийн учIаву, шяраваллил оьр­мулуву агьамсса ишну хъанахъишиву, ГьунчIукьатIрал тарихрал ва аьдатирттал хIурмат бушиву ккаккан буллалисса лишаннугу хъанахъишиву. Щайх АхIмад-хIажинал ГьунчIукьатIрал жямат барча буллай, чIа увкуна ссавур, Аллагьная цIими, рахIатсса оьрму.

Муфтинан ккаккан бувна ГьунчIукьатIрал мизитравусса, хъунмасса каних чивчусса Кьурандалул лу. ГьунчIукьатIрал мизитрал имам Шагьабуттин Къушиевлул бувсуна муфтинахьгу, бавтIцириннахьгу ва Кьурандалул луттирая кутIану. 1820-ку шинал лу каних чивчушиву щайх Жамалуттиннул цалчинма наставникнал, Куматусса щайх СалихIлул. Амма 1851-ку шинал лу мизитрава бавцушиву. Цаппара хIаллава, Щамахуллал шагьрулий кIанттул агьалинан итталун агьшиву ва кьиматрайсса Кьурандалул лу бахлахисса оьрус саллатI. КIанттул агьалинал цала хъунаманахь бувсун бур ва иширая, Щамахуллал хъунаманал ва Кьуран машан лавсун бур. Луттирай ляркъуну дур ГьунчIукьатIрал Хъун мизитрал лу бушиву исват буллалисса чичру. Лаккуйн нанисса ккуличувнащал тIайла бувккун бур Щамахуллал хъунаманал Кьуран, укун адаврайсса тIул дурну, заллухърунначIан бивну бур Кьурандалул лу. ЦIанакул ва лу аякьалий ябуллай ур шяраваллил агьалинан мюнпатсса давуртту дуллалисса Кьурбан-Аьли Ибрагьимов. Муфтинан ккаккан бувна хьхьичIавасса «НасихIатуль-аьвам» («Наставление для незнающих»), луттирал экземпляргу. ЧIярусса шиннардий Дагъусттаннал бусурманнал дянив сийлий бивкIсса, бусурмачунал энциклопедиялун ккаллисса аьжамрайсса ва лу агьалинаву «ГьунчIукьатIан» тIий машгьурну буссар. Революция хьуннин ччянива ва лу чивчуссар ГьунчIукьатIрал Кьурбан-Аьлил ва ванал арснал Нурул-Исламлул, Темир-Хан-Щурагьсса Мавраевлул типографиялий итабавкьуссар. Каних чивчусса Кьурандалул луттирал тарихрал ва «ГьунчIукьатIан» луттирал Щайх АхIмад-хIажи Аьбдуллаевлуйн бюххансса асар биян бувна.

Мизит тIитIаврищал агьали барча бувна Ширвани Дандамаевлул, Зиябуттин ХIажи­мирзаевлул, Малик Къушиевлул, МухIад Штанчаевлул, ЦIаххуй Ибрагьимовлул ва цаймигу бусравсса инсантурал. Вайннал барчаллагь увкуна мизит бакьин бавриву бутIа бивхьуцириннахь, кIицI лавгуна, тарбия дулавриву, рувхIанийсса культуралуву мизитирттал бияла агьам­сса бушиву, щалва Аьрасатнал билаят кунма, Дагъусттангу динну ва миллатру личIи къабуллай, бавкьуну, нахIуну яхъанахъисса кIану бушиву ва чIяву миллатру бавкьуну яхъанахъаврил эбратну бушиву. Муфтинащал архIал мизитраву чакругу бувну, агьалинал дуаьрду дурна, дуниял паракьатну личIаннав, СВО-лий гьуртту хъанахъими цIуллуну ичIувацириннал ялун бияннав тIисса.

Цуппа мизитгу, Шагьабуттин Къушиевлул тIий­кун, лахъний буссар, мяйва махIлалийнсса ххуллурду хIала бувхсса кIанай. Мизит буллай байбивхьуну бур 1632-ку шинал. Тания махъ цимилагу бакьин бувну бур. Цалчин цIу буккан бувну бур Надир-шагьнал аьрал Дагъусттаннайн ххявххун къирмишанну дурсса ппурттуву. Тава чIумал гьарза-гьартагу бувну бур. КIилчин цIу буккан бувну бур кIира ятIапрай: цал 1859-1867-ку шиннардий, Ккавкказуллал дяъви къуртал хьуну махъ, кIилчинмур ятIапгу, 1880-1897-ку шиннардий, паччахIнал чиновниктурал зулмурдайн къарщину зунттал агьалинал 1877-ку шинал бунт дурния махъ. Та ппурттуву бакьин буллалийни, хIакьинусса кьининийн яхьусса минбар був­ссар. Мукунма мизитрал цIусса чIиртту бувну бивкIссар, вивсса ккуртта кIаланну, кIанттул чару бивчуну пол дурссар, магъигу цIакь дурссар. Мира шиннардий кIанттул чару цIувцIуну бувссар ххуйсса минара, хIакьинусса кьинигу буссар.

default

ГьунчIукьатIрал чарил усттартуращал архIал вай давурттаха зий бивкIссар Ссугъращиял, Ругъуджиял, Парауллал усттартал. Цила чIумал ГьунчIукьатIрал Хъунмизитраву чакру бувссар Эндирейнал хъунама Султан МахIмудлул ва ванал арснал щамхал Айдамирдул. Бугьараминная бавсса хавардайн бувну, ва ГьунчIукьатIрал хIатталлив увччуну усса ур. Мукунма Усишатусса Давуд-хIажинал, халкьлавчи Аьлибаглул, Хан -Муртазааьлил, щайх Жамалуттиннул, Кумиял щайх СалихIлул, имам Шамиллул (1850 шин), Хунзахъиял ХIажи-Мурадлул, щайх Узун-ХIажинал. Чакру бувссар ГьунчIукьатIрал аьлимтурал-аьрабистътуралгу: Малла Аьлил, МахIаммад Аьли­чулавлул, Мирза-хIажинал, щайх Чалавинал, Аьбдулхаликь ХIажимирзаевлул, Нажмуттин ХIажимирзаевлул, ппу ва арс Кьурбан-Аьли ва Нурул-Исламлул, Шагьабуттин ХIажимирзаевлул ва цайминнал.

Мизит 1928-ку шиналнин зий бивкIссар. Ва лакьиннин, махъва-махъсса имамталну бивкIссар КIундиятусса Сулайман ва Къяниятусса ХIажи-Муса. Совет заманнай мизит зий бакъассия, чIиртту ппив бувну, чIиви бувну бия, мизитрал чIирттал чарттугу шяраваллил аьркинмунин ишла буллай. 1998-ку шинал Амин Аьбдуллаев, ХIусайн Аьбдуллаев, Жамалуттин Къардашов, Кьурбан-Аьли Ибрагьимов хIалану, Ширвани Дандамаевлул каялувшиврийну дурссия ремонт. Бакьин бувсса мизит зузи бувссия. Мизитрал имамну ивтссия ГьунчIукьатIрал Къушиевхъал тухумравасса Шагьабуттин Къушиев. ХIакьинусса кьинигу ва имамну зий уссар.

Шиннардил циламур байхха, мизитгу, минарагу бакьин буван багьлай бия. Вай бакьин буван диялсса арцугу аьркинну дия. 2024-ку шинал бувккуна вай давурттаха зузисса инсантал: уссурвал Руслан, Аслан, Муслим, Арсен ва Сиражуттин Штанчаевхъул ва вайннал ссурахъал, уссу ва ссу, ХIажимахIаммад ва Мариян ХIусайновхъул. Вайннал сипталийну ва хIарачатрайну чIярусса давуртту дурссар, цIакь бувссар мизит, щалла магъи цIу дуккан дурссар, ттукIрал ххаллугу цинярда даххана дурссар, гъилисса поллугу дурну, ковролин бавкьуссар, люстра ларххуссар. Мизитрал хIаятгу плитка дирхьуну дакьин дурссар. Мизитрал ца чулух навес-магъи дурну дуссар, вамур чулух щюллисса чIиви парк. Чаклин биссай къатригу цIу буккан бувссар, щин гъили дувайсса прибордугу, къулайсса сантехникагу дирхьуну, гьармунил дузал дурну. Вай циняр давурттай каялувшиву дуллай уссия опыт бусса инженер-строитель АхIмад МахIаммадов. КIицI къалавгун битан къабучIир, ва хъинну ялув авцIуну ивкIшиву ва ишла дур­сса материал ххуйсса душивугу.

ГьунчIукьатIрал жямат барчаллагьрай бур Штанчаевхъайн ва ХIусайновхъайн, укун сахаватсса тIуллу дурну, биялсса харжигу буккан бувну, буттал шяравалугу, шяраваллил агьлугу ххирасса инсантал бушиву ккаккан буваврихлу. ЛичIи-личIисса шиннардий уттинингу ГьунчIукьатрал лайкьсса арсурваврал ва душваврал ххуй-ххуйсса давуртту дурссар шяравалу гьаз дуваврил ххуллий, дуван аьркинмур дуллай, дакьин дуванмур дакьин дуллай, цала арцугу, бюхъу-бажаргу, чIунгу ххира къадурну. Миннал цинявннал цIарду кIулссар жяматран, бусрав-барчаллагьрай зумух ласайссар. Миннал цIарду ГьунчIукьатIрал тарихраву личIан­тIиссар. Уттиния тийнмай тарихраву личIансса цIардаву ххи хьуссар уссурвал Штанчаевхъал цIардугу, уссил ва ссил ХIусайновхъал цIардугу!

Зиябуттин ХIажимирзаев,
Дагъусттаннал лайкь хьусса строитель