Дяъвилул чIумал ккаши-мякь ккавксса кулпатрая

Ттун ва макьала чичин дакIнин къабагьанссия, ттула чIаххуврай яхъанахъисса оьрмулул дуснал Рамазанов Асланнул дакIнин къабувтссания.
Асланнул увкуна: «Да ТIалхIат! ЦIана щинчIав цучIав личIину аьркин хъанай акъар. Нава шяраву яхъанайни Бакуйн гьаннин, хIисав дуллай, ЧIяйннал шяраву хъинну захIмат бувсса, ккаши-мякь ккавксса, дяъви байбивхьуну, къуртал хьуннингу, гания махъгу колхозрал цIаний захIмат бувсса кулпатру бия, амма миннуву ляличIисса ца бия. Мудангу хIисав дуллан икIара, чувчIав, кказитрай, радиолувух, му кулпатрая гъалгъа буллай къабавунни, му ялгъузсса, чIарав ацIансса, махъ учинсса инсан акъасса кулпат бунутIий бухьунссия. Дяъви къуртал хьуну 77 шин хьунадакьлан най бухьувкун, хъинну хьунссия, щихь-бунугу бувсун, чичияра учирча кIа ХIайдархъал МахIаммалул кулпатрал бакIрачIан бувкIмуния».
Асланнул тIимургу тIайлар куну, нава личIисса чичу акъанугу, бакIрайн лавсъссия ва кулпатрая чичин.

Дяъвилул шиннардий захI­матшивурттугу дурхIуну, мюрщисса оьрчIру ччаннай бацIан бан хIарачат бувсса хъинну чIявусса кулпатру буссар, ЧIяйннал шяраву бакъагу, жула лакралгу, цайми миллатирттал дянивгу. Ттун ччай бур яхI бусса, виричуну оьрму бувтсса, шанма оьрчI захIмат ххирану тарбия бувсса ца хъамитайпалия ва, «дяъвилул арсру» хьуну, миннал бивхьусса захIматрая бусан.
Дяъви байбишиннин ва кулпатрал ппу ХIайдархъал МахIамма райондалул хъуниминнал ивтун ия КIилчинмур ЦIувкIуллал ва ЦIущуллал вацIрал къаралчину, миннуха аякьа дуллан.
Ва даврий маэшат чанну буну, кулпатрал ахIвал ххуй бан, лавгун ия жяматрал гъаттарал хIухчуну, ябуллалисса гьарца хIайвандалия хIакь ласлай ва зарал хьумунил жаваб дуллай.
МахIамма цувагу, бусаврийн бувну, хъинну дакI хъинсса, ­аьрабрайгу ххуйну буккин-чичин кIулсса, инсаннан къаччан бикIан къабайсса инсан ивкIун ия. Ванал барачатшиву, хъиншиву жямат­ран ххуйну кIула.
Ттунма ккавкмур.
Къурагъсса, гъараллу да­къасса шин дия. Жяматрал, гъарал лачIун даншиврул, дукъадай­сса къеллу дакъая: ттукку дагьанттувух буруган буллай, оьрватIун хIажак дуллай, ссиллукьул кьяца бувну ялтту щин рутIлай ва цаймигу жура-журасса чаранну ляхълай. Махъва-махъгу дакIнин багьну бия гъаттарахIухчу бярув утан. Барщиял бярухчил шайсса гъаттарахIухчалт бярухчил хьун бувну, ХIайдархъал МахIамма бярув утан бавтIун бия ЧIяйннал жямат. Ахттакьун бивзун, гъаттара шаппай най бия. Махъа-махъ ивуна МахIамма. Мукьа жагьилнал, ччанну-кару дургьуну, бярув палцI увна. Пакьир, янналуву­сса МахIамма, бярнил дянив агьну, оькьлан ивкIуна. Жагьилтал ххявххун, ххассал увна. Къархьуна МахIаммалун шавай ивну янна даххана дансса чIун, ча дуркссарив къакIулну, дурккуна ца ттуруллул къурхъ, ларчIуна гужсса гъарал. Агьали махIаттал хьуну ливчIуна ва иширай. Ттула оьрмулуву укунсса иш ккавккун акъара. Гъаттарагу кьабивтун, МахIамма, цала ссурахъаврал маслихIат ккавккун, Дянивмур Азиянавун лавгуна, цала мюрщисса шанма оьрчIгу тапшур бувну кулпатрай Рукьижатлуйн. Дяъвигу къуртал хьуну, хъинну ккашилсса, лаххиялул, дуки-хIачIиялул захIматсса дия ­1949-кусса шин. ­Рукьижатлул, цала кулпат щаллу бан, колхозрал мюрш ризкьи ябуллан бакIрайн лавсуна 14 шин хьусса арснащал, ХIасанхIусайннущал, шярава 7 километралул архсса, ЛахIиннаялу тIисса мащилив. Му чIумал душнин Саиматлун дия 10 шин, чIивимур душнин Зайнавлун – 2 шин. Шикку так ца гъаттара бакьинсса ппалгу, ца чIивисса, яхьун, гьантта бикIансса къаттагу бия. Хъинну хъунмасса захIмат хъанай бия кIинттул чIумал лазундарал луртан щаллу къадурсса кIанай мюрш ризкьи ябуван. Хъиннува захIматну бия дукиялул щаллушин дакъашиврия ва кIинттул чIумал пач лахъансса ччуччия дакъашиврия. Колхозрал правлениялулгу личIисса ургъил бакъая. Цукун ябуллай буссарив цала гъаттара ххал бан бучIайсса иш бакъая. Цала бакIрачIан циксса захIматсса кьинирду дуркIссарив буслай бусан хъанай бакъар душ Саимат:
– Та чIумал ттун дия 12 шин, уссин ХIасанхIусайннун 15 шин. Шанма гьантта хьуна бувну хъунмасса марххала, арулва бурцIин цIими хьунну ливчIун. Я гъаттаран дичинсса лазуни дакъа, жула дуки-хIачIиягу къуртал хьуну, цIу дишинсса цичIар дакъа.
Чаран бухлагаврил уссил ппалнил магъула аьвну зурчIай тIисса ттала бувккун, ганицIух гъилишиву дуллай буссияв. Чаран бухлавгун, жун багьуна шяравунмай биянсса хIарачат бан. УчIайсса инсан акъая. ЖучIава ца ккаччигу буссия хъинну инсаннал хасият кIулсса. Жу, ризкьигу кай-кай бувну, бавчуру ЛахIиннаяллия бакIлавай. Ххуллугу чIалай бакъар, цIангу дур, гьарзат кIялану дур, марххалагу никирттая лавайсса бур. Гужрай цаннал ца ххюрхху буллай, уссу хьхьичI, бава хъирив, нава махъ най, бивру ЛахIиннаяллил бакIрайн. Цакуну ХIасанхIусайн марххалттанивун оьвкьун авчунни. Бусса чаралий ниттил ва нава уккан арду. Чансса гийнмай хьуну бивкIссания 50 метралул лахъсса Къар-къар муруллуйх ахьния багьан най бивкIун бияв. Чара къавхьуну, жува най бивкIсса ххуллийх махъунмай ккуру бихьлай, занахьуру. Жущалсса ккаччи шяравунмай лавгун, цIир-цIир тIий, леххаву руртун дия, ласгу армиялия занакъавхьуну, ца акъа-акъасса арсгу ивкIуну, жущал яхъанахъисса ниттирссин Мустапахъал ПатIиматлуйн. Ванил кумаг ­бувна жун ххассал хьун.
Аьпа биву, буслай дия: ккаччи, бувкIун, цIир-цIир тIий, ­дирчусса дукрагу къаларсун, хьулухунмай хъит тIий, нану тIисса кунма аьратталну бия тIий. Цинма бувчIуну, кьини дурккун ливчIун бухьунссар куну, леххаву руртссия колхозрал правлениялийн, цала ризкьилул ва инсантурал хъирив буккияра куну.
Жямат бувккун, бюхъайнал бюхъайсса лазуни улахъирттай дирхьуну, ЛахIиннаяллийн диян дуллан бивкIун бур. Та чIумал, жул шамунналагу кару-ччанну дяркъуну, лигьулул хьуну, бурчу ялтту ливккун, къашай хьунав. Гъили дагьну, интнийн буккайхту, мюрш ризкьигу кув дикIун буллуну, кувгу фермардайн биян бувну, хха­ссал хьуру ЛахIиннаяту.
Ци даву дуллай бухьурчагу, жун колхозраву зун багьлай бия. Ниттий захIматсса даву дансса хIал бакъая. Жул дуккаврил пикри бансса инсангу акъая. Ттун дия му чIумал 14 шин. Арулва класс цукун-бунугу къуртал бувну, ттун багьуна фермалийн дояркану гьан. Уссугу колхозрал яттихIухчуну лавгуна. ЧIяйннал колхозрал гай шиннардий чIявусса лухIи ризкьи, ятту, дучри бия. Так ца Гьанал-Лявхъалу тIисса ссурхIиял чIаравсса лухччай гъинттул ябайссия ца къуш яттил, 100-лийсса оьллу, дучрал хъуннасса илхъи.Ттун багьайва ттущаласса душваращал гъинттул гийх, кIинттул неххацIсса фермардай зун.
Ца чIумал хьусса иш.
Жу, дояркахъул, оьллугу ттивзуну, накI дуклай буссияв. Дару­сса кьини дия. Цаппара хIал шайхту, дурккун ца лухIисса ттуруллул къурхъ, ларчIуна микIиращалсса гъарал. Жул бюрчурдичIа бу­ссия, фермалия арх бакъа, ХIа­напиева БатIатI, СССР-нул Па­ччахIлугърал премиялул лауреат, Дагъусттаннал лайкь хьусса строитель ХIанапиев ХIабиблул ссу. Фермалия арх бакъа буссия хъунама хIухчу Ибрагьимов Апаннинал яттикъуш. Леххаву дуркIуна БатIатI, кьункри ххассал буллай, неххал лавсун най бур тIисса. Сагъну ххассал бан къабювхъуну, шяраву буччин, ЧIяв лавсъссия. Октябрь зуруй ферма шяравуннай, неххацIсса фермалийн дизан дурну, нагу вайннащал дояркану лавгра.
Жул ппу МахIамма, мюрщи­сса шанма оьрчI ниттихун, Рукьижатлухун, бивчуну хъуни бан, ссурахъаврал Дянивмур Азиянавун увцуна, хъус лякъин тIий.
Хъинну мискинну буссияв. Ххяллул зуманивсса жула къатри лекьлай дуну, лаякъатраву яхъанай буссияв. Ниттил ва ­уссил хIарачат къабувссания, навагу дояркану къалавгссания, чивун къабукканссияв. Ттул ца акъа-акъасса уссу ХIасанхIусайн ттунгу, чIивимур ссийн Зайнавлунгу буттану, уссуну хьуссар. ЧIивину унува ттархь дургьуну, ятту-гъаттарачIа оьрму гьан бувссар…
Жул ппу 15 шинай кулпатран цичIав мюнпат къавхьуну, ссурахъавраща уцин къавхьуну, ­Рукьижатлул куявнал увцуну, ЧIяв аьпалул хьуссар.
АьбдурахIманхъал ТIалхIат