Дагъусттаннал медициналул корифейтал

ЧIявучин бавссар Дагъус­ттаннал медициналул университетраву дарсру дихьлай ивкIсса цIанихсса аьлимчув, профессор, академик ХIусайнов Т1агьир Саидуллагьовичлул цIа. Уххаву, авчIаву къакIулну зун икIайсса, институтрал гьарица ишираву гьуртту шайсса аьлим­чув дунияллия лавгукун, факультетрал даву дацIансса кунма бизлай бия. ТалихI бусса ухьун­ссия ТIагьир, ванал дуллалимур дяличIан къариртун, хъуннасса хъар лархъун бур ванал душ, медициналул элмурдал доктор, профессор Сабина ХIусайнова.

Сабинал ва даву, буттал кунна, лавайсса даражалий дачин данссар тIисса вихшала къадиркIссания, институтрал каялувчитуралгу ванийн тапшур къаданссия. Хъисвагу щак бакъар ва даву вихшала­сса каруннихь душиврий, Сабинагу буттал цIа лайкьну дуручлачи­сса пишакар бушиврий.
ХIакьинусса кьинигу ТIа­гьир­дул каялувшиву дуллай ивкI­сса морфологиялул кафедра музей кунма ябуллай бур шикку­сса пишакартал. Кафедралийсса гьар-цимурцаннул дакIнийн утлай ур вайннуха аякьалий ивкIсса Т1агьир Саидуллагьович. Ва кафед­ралийн бувкIний чIалай бур аьлим­чув институтрал даража гьаз бан, ххуй­сса хIакинтал хIадур бан цуксса захIмат бихьлай ивкIссарив.
Сабинал бусласимунийн був­ну, ппу ванин дуснугу, даврил уртакьнугу, учительнугу, маслихIатчинугу, насихIатчинугу ивкIун ур. Оьрмулул ва пишалул ххуллий ванин ппу эбратну хьуну ур.

– Ци-бунугу ца масъалалул кIихIуллану буний, на пикри бара, буттал цукунсса хIукму банавав ва ишираву тIий. Нава бахтти бу­сса инсаннан ккалли бара укун­сса ппу чIарав ивкIун тIий, – учай мудангу буттая ихтилат хьу­сса чIумал Сабинал.
Цила оьрмулия, пишалия цIухху-бусу буллан бивкIукун, Сабина кIура бавну, цIунилва-цIунилгу буттая буслан бикIай.
Учин ччива, университетралгу хIурматрай ядуллай бушиву ванал бусравсса цIа. Жу Сабинащал хьунабакьин бувкIсса ппур­ттуву ректорнал бахшиш бувну бия кафедралун багьлул ххирасса, Пироговлул цIанийсса анатомиялул стол. ХIакьину Аьрасатнаву нажагьсса медициналул вузирдавур укунсса столлу бусса.
– На ттула учительнахьхьун махъ буллуссия кафедралун укун­сса стол ласун, на му махъ бацIан бував. Цуксса ххари хьунссия Т1агьир Саидуллагьович кафедралун дурсса бахшишрая, хIайп, хIакьину му жущала акъар, – увкуну бия ДГМУ-лул ректор Висампаша Ханаьлиевлул.

– Ттун муксса асар хьуна ттула буттал чулухунмайсса хIурмат.Мяйжаннугу, институтраву ванал хIурмат-кьимат хъунмасса бия. ЧIал къавхьуну институтрал музейраву тIитIин тIий бур буттан хас бувсса мурцIу, дуллантIий бур ванан хас дурсса элмийсса конференцияртту, – буслай бур Сабина. Укунсса буттая Сабина кунма­сса душ бизавугу бувчIлачIисса зат бур, цамур куццуй бикIангу къабюхъайва. Медициналул ххуллий Сабина кIулну бур лавайсса даражалул пишакар хIисаврай. Ванийн оьвтIий бивкIун бур хьхьи­чIунсса медициналул идарар­ттай зун. Амма ванин буттал ду­ллалимур гихуннайгу дачин дан ччан бивкIун бур.
МахIаттал хьунсса зат ба­къар, Сабинагу бутта кунма итххявхсса, гьарица чулухасса гьунар бусса душ бушиву.
Сабинал къуртал бувну бур МахIачкъалаллал 39-мур шко­ла мусил медальданий. Ва кIул­шивурттах мякьсса, дуклан гъира бусса, школалий дуллали­сса цинярдагу давурттавух хIала-гьурттусса душ бивкIун бур. Ли­чIи-личIисса олимпиадар­ттай хьхьичIунсса кIанттурду бугьай­сса бивкIун бур. Школа къуртал бувну махъ Сабина бувххун бур Дагъусттаннал медициналул институтрал лечебный факультетрайн. 1992-ку шинал вагу ЯтIул дипломрай къуртал бувну, акушер-гинекологнал пиша лавхьхьуну бур. Студентну бунува зий бивкIун бур оперативный гинекологиялул отделениелий.

2003-ку шиная байбивхьуну, сайки 20 шинал лажиндарай, Сабина зий бивкIун бур Дагъусттаннал медициналул университетрал морфологиялул кафедралий.
2005 шинал Москавлив лайкьну дурурччуну дур медициналул элмурдал кандидат хьунсса ди­ссертация.
– Жул ужагърай элмулия­сса, дуккавриясса бакъа ихтилатру къабикIайва. Ппу элмий­сса конференциялийн лавгссар, зана хьунтIиссар тIий, ялугьлан бикIайссияв. Хъинну ххуй бизайва кафедралий зузисса кIяла халатирттавусса исвагьисса хIакинтал. Ттулгу оьрчIнияцIавасса хиял бия элмийсса ххуллийх гьанна, доцент хьунна тIисса. Ттунма нава, нихъри бюхттул усругу ларххун, кIяла халатраву кафедралийх занай хьхьичI бацIлан бикIайвав. Мукун хьугу- хьунни, дузрайн бувккунни ттул хиял, – буслай бур Сабина.
2014 шинал Саратоврай Сабинал лавайсса даражалий дурурччуну дур медициналул элмурдал доктор хьунсса диссертация. Та ппурттуву ва бивкIун бур щалагу Дагъусттаннай яла оьр­мулул жагьилмур элмурдал доктор. ХIакьинусса кьинигу, Да­гъусттаннай бакъассагу, Ухссавнил Ккавкказнавугу анатомиялул докторский диссертация дурурччусса аьлимтал хъанай бур Сабина ва ТIагьир Саидуллагьович. Медициналул институтраву ца яла захIматмур ва агьаммур элмулун ккаллиссар анатомиялул дарсру. Цанчирчан, инсаннал чурххал базурду къакIулну цурда ца азар хъин дан къашайссар.
ЦIанасса чIумал Сабинал анатомиялул лекцияртту буккай медициналул университетрал цинявппа факультетирттай. Цила агьаммур даврицIун, студентътурал дянив дачин дурну бур тарбиялул давугу.

– Ва захIматсса заманнай жагьилтурангу бигьану бакъар. Аькь­лу-кIулшилул цалий бацIан бувасса оьрчIру-душру бя­къайкьин нигьабувсун бикIара. Ччя-ччяни миннай дюъ дихьлай, насихIатру буслан бикIара. Ттула оьрчIай кун­ма дакI цIий бикIара.
ХIакиннал пиша язи бувгьусса инсаннаву хьхьичIра-хьхьичI инсаншиву ва рахIму-цIими бикIан аьркинссар. ЧIун оьнна гьан ма­дару, жагьилсса оьрмулий дур­муничIан дучIайсса цичIар да­къассар, цIана куннасса каши-кьудратгу, бюхъу-бажаргу мудан къабикIантIиссар тIий, буслайнма бикIара. Жула жагьилтал бувсмур лаласайсса бур, увкумур къулагъас къадурну къабитай. МуницIагу дакI ххари хъанан дикIай. ЧIявуминнан ххан бикIай медициналул институтравусса оьрчIру нитти-буттал арцух дуклан бувхсса, хьхьарасса, бюхъу чансса бусса кунма. Къарязиссара. Жул студентътал гьарица чулуха гьунар бусса, итххявхсса, дуклан гъира бусса бур. Ччя-ччяни жучIа шайссар анатомиялул суратирттал конкурс. МахIаттал хьуну бикIара вайннал художниктурал кунна дирхьусса суратирттай. Щак бакъар, вайнная ххуйсса пишакартал хьунтIишиврий», – тIий бур Сабина.

Мяйжаннугу, цIана захIматсса чIун дур, хаснува жагьилминнан. Укунсса тагьарданий студентътуращалгу, нитти-буттащалгу дусшиву дан, маз лякъин кIулсса буну тIий, Сабинал хIурмат-кьимат лавайсса бур студентътурал дянив. Институт къуртал бувну махъгу, вай бучIай кафедралийн ванищал хьунабакьин, барчаллагь учин.
Сабинал цинма хъунмасса бахтти хьушиврун ккалли бай пишалул ххуллий Ибрагьим Шамов, АхIмад Хасаев, Сяъдуллагь Абусуев, ХIусайн Камалов кунмасса цIанихсса аьлимтурачIа, медициналул элмулул корифейтурачIа дуклан кьисмат шаву. Ли­чIинура кIицI лагай пишалул хху­ллий эбратну хьусса, гинекологиялул отделениелул хъунмур Кураева Нателла Набиевнал цIа.
Ва хъинну рязину бур Дагъус­ттаннал медициналул университетрал каялувчи Висампаша Хан­аьлиев элмулулгу, дуккаврилгу, педагогтуралгу кьимат бусса уну тIийгу.
— Ва ур кIулшивуртту ласун ччи­сса оьрчIан ххуллу тIитIин, чIарав ацIан хIадурсса. Ттула буттангу ххирассия, ттунмагу ххирар дуклан гъира бу­сса, хIарачат буллалисса студентътал. Медициналул бучIантIимур вайннал кIунттихьри бусса, – тIий бур Сабина.

ХIусайновхъал кулпатраву цинявппагу оьрчIру медициналул ххуллийх лавгун бур. Сабинал уссурвавралгу къуртал бувну бур медициналул институтрал стоматологиялул факультет. Ванил цила душнил ПатIиматлулгу язи бувгьуну бур хIакиннал пиша. ЦIана ва хьхьичIунну дуклай бур лечебный факультетрал 3-мур курсирай. Сабинал вайми оьрчIругу ду­ккавриву итххявхсса, гьунар бусса бур. Хъунама арснал Москавлив къуртал бувну бур Аьрасатнал ХIукуматрачIасса Финансирттал университет. Ва зий ур АьФ-лул Казначействолий. ЧIивима арс АхIмад дуклай ур 1-мур классраву. Сабина оьрчIал чулухуннай кьянкьа­сса тIалавшинна дусса нину бур. Цуппагу, буттал къатлул хъихъи бивтсса душ бунугу, захIмат буллай аьдатсса бур. Щил учинссар шагьрулий хъунма хьусса Сабинан кIанийн дуртун шяравусса давурттугу дан кIулссар куну.
Гьарица гъинтнил каникуллай шанмагу зуруйсса ва бучIайсса бивкIун бур Щарав ниттил ни­ттичIан ПатIиматлучIан. Мунияту ванин шяравусса оьрмугу ххуйну кIулну бур.
– ЦIан-чани хъяхъа чиннин, кIюрххицIунмай бивзун, оьлгу ттивзуну, лагайссияв гьухъаллийн тIайла буккан. Зана хьуну махъ, баргъ бияннин, накI ду­ккан дуллай, барт, нагь-нис дуллан бикIайссияв. Шяраву кушурду къуртал къашайва. Багъравун ахъулсса датIин, кказа бан, къурув ччант1урду бан, хъу ттихIин, ххулув буллан, къарду ххилан, щинав занан, ттуккул цIу, явш буллан, неххай цIихъри шюшлан бикIайссияв. Къурув лавг­сса чIумал, чантай бачIва лавсун бучIан къабитайвав. КIулссия ккупар бангу, бя бищунгу. Зун бикIайсса буну тIийяв къакIула, на шагьрулия бувкIсса чIумал, Изаура бувкIунни тIун бикIайва. Циксса кушурду булларчангу, Лаккуйн ччан бикIайва, гъи дучIаннин ялугьлай бикIайссияв.Тачав хъамакъабитай, ниттил ниттил бувсса, дахьва кIарттува бувксса кIирисса ччатIухун ва нисирахунсса нугъай чяйлул тIин. Хъамакъаритай шяравун пьеса бувкIсса чIунгу, му дикIайва шяраваллил жяматрансса байран. Шагьрулий хъунма хьуну бунугу, ххуйну кIулссия ванин лакку мазгу. Утти тIурча, шяраваллаву баллай бакъар нукIува кунмасса марцIсса лакку мазрайсса ихтилатру», – тIий бур Сабина.
Ц1анагу вайннал ужагърай буллалисса ихтилат бур лакку мазрайсса.
Цуксса бюхъу-хъит бу­сса ухьурчангу, адаминаща цала даража ккаккан бан къа­хьунтIиссар чIарав вихшала дишин бюхъай­сса, дакIниймур лаласайсса оьрмулул дус бакъахьурчан. Сабинал нину Рукьижат гьарица ишираву ласнал чIарав бавцIуну бур. Бухху-букку чан къашайсса кулпатраву, ненттабакI тIивтIуну хъамалгу лавхъун, оьрчIал ялувгу бавцIуну, шярава бувкIмигу кьамул бувну, миннал мурадругу щаллу бувну, Рукьижатлул лайкьсса даражалий ла­рхъун дур цийрамур хъар. Куннан кув бувчIлачIисса, нахIу-хIалимсса кулпатрал сийгу хъуннасса диркIун дур жяматрал ва кIулминнал дянив.
Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова