Дагъусттан Республикалул бакIчинал ДР-лул Халкьуннал Мажлисрайнсса Рисала

Ахир. Дайдихьу №20

ХIурмат лавайсса даврил уртакьтал!

Агропромышленностьрал комплекс хъанахъиссар республикалул экономикалул гьанумур бутIану. Мунил чIалачIи буллай бур кьянкьану лахъ хъанай душиву циняв хозяйствартту ва хъунмасса захIмат бихьлай бур региондалул валовый продуктраву. ЧIяруми ккаккиярттал чулуха жува буру Аьрсатнал регионнал дянив хьхьичIунминнувасса ххюнниву.
Жулва задача хъанахъиссар вай хьхьичIуннайшивурттугу ядурну, хъунисса проектругу бартдигьаву. Мукунсса проектруну хъанахъиссар дикI занакьулу дайсса предприятие баву, дикIул ва накIлил продукция лавайсса даражалул технологиялий дуккан дуллалаву, багъру баву лядуккан дуллалаву, ишла къадуллалисса шяраваллил хозяйствалул аьрщив гъай чаву, шяраваллил хозяйствалул техника цIу дуккан даву, ттизаманнул технологияртту щурущи дуллалаву.
Импортозамещениялул лагрулий республикалий бувну бур багъраву бугьайсса мурхьру ххяххан байсса питомник. Цаппара шиннардивату мунил щаллу дуллантIиссар Дагъусттаннал тIалавшинну ва цила продукция гьан дуллантIиссар цайми регионнайнгу.
Чавахъру бугьаврил ва хIав­лул продукция занакьулу даврил лябуккулуву тамансса хIаллай хьхьичIуннайшиву хъанай да­къая, махъсса ппурттуву тIурча, му бутIул ккаккияртту лахъ хъа­най дарчунни.
КъюмайтIутIул ва чахир дуккан даврил комплекс ДР-лул экономикалун хъанахъиссар агьамсса бутIану. Билаятрайсса къюмайтIутIул мукьва бутIул ца бутIа ва бакIлахъиялул 40% жула республикалулли. Щалагу Аьрасатнал ва дунияллул халкьуннал дянивсса выставкардай Дагъусттаннал чахирдал ва коньякирттал ласайссар лавайсса даражалул медальлу. Мукунсса хIасиллу хьуссар паччахIлугърал чулухасса кумаг буллай тIий. Махъсса 5 шинал мутталий федерал ва республикалул бюджетирттавату кумагран итадаркьуну дур 2,4 млрд къуруширттал.
2020 шиная шийнмай ва аралуву тамансса лябукку хьуну бур. Къюмай- тIутIул багъру гьарта хьуну бур 2,5 азарда гектарданул, мичча ласайсса бакIлахъия гьарза хьуну дур сайки 40 %, хIан дуккан даву – 5-лийла.

ХIурмат лавайсса даврил уртакьтал!

Коммунал ххиличIрурдал масъала чулийн буккан баврил лагрулий республикалий буллай байбивхьуну бур шинай 950 азарда тонна цIинцI батIул дайсса (мусоросортировочные) комплексру ва ххиличIрурду датIайсса полигонну. Ми бувну къуртал бантIий бур 2024 шинал ахирданийннин. Объектру буллай бур Хасавюртуллал, Дарбантуллал, Къарабудахкантуллал ва Къумтуркъалаллал районнай. «МарцIсса билаят» проектрал лагрулий республика гьуртту хъанай дур цаппара шагьрурдал къирагъирдай ихтияр дакъана бувсса цIинцIал бакIурду марцI буккан баврил давурттавух (рекультивация). Дагъусттаннал тарихраву уттинин къавхьуссар цIинцIал бакIурдугу марцI буккан бувну, яла гайннул лувсса аьрщарал рекультивация дурсса иш. Жу байбивхьуру ми давуртту дуллай.

ХIурмат лавайсса дагъусттанлувтал!

Республикалул шагьрурдай ва цаппара хъунисса шяраваллаву ччи-ччиний ччикунсса къатри дуллалаву (стихийная, точечная застройка) Дагъусттаннан хъинну захIматсса масъалану бур. Мукун хIасул хьусса микрорайоннай ялапар хъанай бур ацIазарахъул инсантал, амма микку бакъар бувну поликлиникартту, ххуллурду, оьрчIал багъру, школарду, бигьалагансса кIанттурду. Мукунсса тагьарданул хьхьичIалу кьукьлан аьркинссар!
Республикалул ХIукуматран ва муниципалитетирттал бакIчитурайн тапшур буллай ура зура жаваб дуллалисса кIанттурдай территорияртту комплексну лябуккулул механизмарду ва принципру ишла дуллан, аьркинну бухьурча, дузал буван властьрал органнал хасъсса структурартту. Масъала бартбигьаврил хIакъираву бусира гьашину ноябрьданий.
Агьамсса масъалану личIлай бур Дагъусттаннал агьали марцIсса хIачIай щинал дузал баву. Жура бартдигьлай буру жучIара федерал проект «МарцIсса щин». Му бартдигьаврийну хIачIайсса щин марцI дуккантIиссар ттизаманнул технологияртту ишла дурсса системартту щурущи даврийну. Муниха зий бур цIана Строительствалул министерство.
Дагъусттан Республикалий хIадур дурну дур жяматий­сса транспортрал лябуккулул концепция. Му хIадур давриву гьуртту хьуссар Росавтодорданул каялувчитал. Ккаккан бувну бур му ара 2030 шинайннин лядуккан даврил стратегиялул ххуллурду, миннувух транспортрал парк цIу буккан бавугу. Республикалул ХIукуматрайн тапшур буллай ура цила чIумал ккаккан дуван федерал органнайн жяматийсса транспортал чулухасса жула аьркиншиннарду.
ХIакьину МахIачкъалалив жяматийсса транспортрал аралуву дур тамансса захIматшивуртту. Мунил даву мюнпатну сакин даврийну бюхъан тIий бур шагьрулул захIматшивурттал масъала куклу буван.
ХIурмат бусса даврил ур­такьтал! Буруккин бутлай бур ххуллурдай апатIру хъанай бушиврулгу. Иширайну сайки гьарца кьини кIул шай ххуллурдай цIу-цIусса апатIру шаврил хIакъираву, инсантал ливтIусса ишругу хьуну. Так гьашину республикалий ххуллул апатру хьуну ивкIуну ур 112 инсан, цIунцIияртту хьуну дур 752 инсаннан. Миннавату чIявуми бур жагьилсса инсантал.
Цал ттигу лаизлай ура ххуллийх наниминнайн: личIлулну билукIияра ва куннал куннал хIурмат буллалияра ххуллийн бувккукун.

ХIурмат лавайсса дагъусттанлувтал!

ЧIурунура личIлай дур энергетикалул комплексравусса тагьар. Миккусса хIаллихшинну тIайла дацIлай дакъар агьалинал тIалавшиннардацIун. Энергетикалул компанияртту, личIинува ПАО «Росссети» ва мунил филиаллу, исполнитель властьрал органну зий бур кризисрава буккаврил ялув.
Чирахъру лещавурттал сававравасса ца хъанахъиссар коррупция. Му иш сававну къабювхъуну бур мюнпатну арцу дичин энергетика лядуккан давривун. Му аралуву низам дишавриха зий бур, 30-ннаха ливчусса инсантал, бувгьуну бур миккун личIи дурну диркIсса арцу дацаврихлу.
«Россетти Северный Кавказ» ПАО-лул ният дур 2024 шинал ахирданийнин федерал бюджетрал арцух трансформатордал подстанциярттал ва высоковольтрал ххаллал реконструкциялул давуртту дуван. Пландалий бур мукунма 2024-2025 шиннардил кIинтнил чIумалнин хIадур шаврил давуртту дуван 1,5 млрд къуруширттал харж дурну.
ЦIакь дурну дур ДР-лий газрал ва электроснабжениялул объектру цачIун баврил давурттал комплексрал план.

ХIурмат лавайсса депутатътал!

Дагъусттаннайн букIлай чIявусса туристътал, гьарза хъанай дур инвестицияртту, чялишну лядуклай дур бизнес. Амма чIунни утти ва аралуву низам дишин, сияхIрайн ласун туризмалул циняв предприятияртту, хъамаллурал къатри, ресторанну. 2023 шинал налогирттал сияхIрайн лавсун бия хъамал бацIайсса кIанттурду, му иширал хIасиллу ххуйсса хьунни. Ттул пикрилий му ххуллийсса давуртту уттигу дуллан аьркинни.
ДР-лий 2023 шинал мискиншиврущал талатаву дачин даву мурадрай личIи дурну диркIссар 21 млрд къуруширттал. 800 азаллийсса инсантурал республикалий лавсъссар личIи-личIисса паччахIлугърал пособияртту ва хIаллихшинну.
Чирчуссар аьмну 1 млрд къуруширттансса 6,5 азарда социал контракт.
2023 шинал 23 азаллийсса инсантал дузал бувссар давурттал, миннавату муданнасса давурттай бивтун бур 8 азараксса инсан.

ХIурмат лавайсса депутатътал!

«ЦIуллушиву дуруччаву» национал проектрал лагрулий 2023 шинал Республикалул онкологиялул центрдануву зун бивкIссар 2 линейный ускоритель, тIивтIуссар цIусса медициналул отделенияртту.
ЦIу буккан бувссар ФАП-ру ва амбулаториялул ва поликлиникарттал учрежденияртту, ана­варсса кумаграл ва санитар автотранспортрал машинарттал парк. Дурссар цIуллушиву дуруччаврил объектирдал капитал ремонт. Ми давуртту дуванну харж хьуссар сайки 5 млрд къуруширттал.
Ларгсса шинал, 2019 шинах бурувгун, республикалул ххи дурну дур хIаллихшинну дагьайминнан уквасса дарур­ттахсса арцу. Амма аьрзарду бухлавгун бакъар. ЦIуллушиву дуруччаврил министерствалун аьркинссар мюнпатну ишла дуллан даруртту ласун итадаркьусса арцу.
Гьарца школалий тIивтIуну бикIан аьркинссар медициналул кабинет. Му масъала ласун аьркинссар личIисса контрольданийн.

ХIурмат лавайсса даврил уртакьтал!

Жула билаятрай цIанасса ппурттуву цIусса журалийн дуцлай бур (модернизация) дуккаврил ва тарбиялул система.
Дагъусттаннал билаятрай хьхьичIунсса кIану бугьлай бур цIуну бувсса школардал ва оьрчIал багъирдал аьдад хIисаврайн ларсун.
2023 шинал цIуну бувну, зий байбивхьуссар 37 школа ва 11 оьрчIал багъ, ми хъанай бур 2022 шиналнияр 24 объект ххишаласса.
Ми хьхьичIуннайшивурттан лавайсса кьимат бивщуссар федерал даражалий.
Амма жучIава уттигу чIявусса бур лекьлакьисса ва кугьна хьу­сса школарду. Ттул пикрилий жунма аьркинни бучIан школа-интернатирттал системалийн.

ХIурмат лавайсса депутатътал!

2023 шинал жучIара хьу­ссар бюхттулсса шаэр Расул ХIамзатов увну 100 шин шаврил байран. Лавайсса даражалий бартдиргьуссар дунияллул халкьуннал дянивсса юбилейрал программа.
Гьашину кIицI дуварду цаймигу таварихру – Дагъусттаннал халкьуннал шаэр Сулайман Стальский увну 155 шин шаву ва М.Горькийл цIанийсса оьруснал драмалул театр тIивтIуну 100 шин шаву, мукунна Дагъусттаннал Чичултрал союзрал ва Дагъусттаннал Композитортурал союзрал юбилейрду.

ХIурмат бусса даврил уртакьтал!

Физкультуралул ва спортрал хъунмасса кIану бугьлагьиссар республикалий жагьилтурал цIуллусса оьрму бутаврл ва ми рувхIанийсса ва мяърипатрай­сса ххуллий тарбия бавриву. Дагъусттан ккалли бувну бур Аьрасатнал ца яла хьхьичIунсса спортрал центрданун. Микку хIадур буллай бур национал цачIундур командарттансса спортсментал, личIинува дандибуккавурттал командалувун. Ларгсса шинал жула спортсментурал хьхьичIуннайшивуртту хьун дунни Аьрасатнал ва дунияллул халкьуннал дянивсса бяст-ччаллаву 1500-лийсса хьхьичIунми кIанттурду бувгьуну.

ХIадур бувссар ХI. Аьдиловлул