
ЧIяйннал шяравасса Къистилихъул тIисса тухумрал цIа тарихрал ххуттардивугу, литературалувугу, бусалардавугу тикрал хъанайннасса цIа дур. Ва агьулданул вакилтурал цала чIумул иширттаву бугьлай бивкIсса кIанттугу хъинну къачIивисса ва чIявучийн асар биян буллалисса бур.
Гъази-Гъумучиял ханнал Агълардул аьралуннал бакIчину ивкIсса Сулайман Оьмариевлул наслулул ххуттай ур мукьа арс ва шанма душ: арсру – Дамадан, АхIмади, Муслим, ХIажи-Аьли; душру – Бича, Маликат, Басират.
Бича щар хьуну бивкIун бур та чIумалсса цIа дурксса купец, ишбажаранчи яручу ЦIухур-Аьлин. Ва увчIуну ивкIун ур Гъази-Гъумучиял округрал чулуха Аьрасатнал Госдумалул мукьилчинмур созыврал депутатнугума. Ца ялагу. Цалва нанисса махъгу, дахIавурттугу ишла дурну, 1912-кусса шинал ванал цалла щарссанил шяраву ЧIяв тIитIин бувну бур дуккаврил школа. Ва чIивисса затгу бакъар. ЦIусса баннин байбихьулул школалухьхьун, гьарца затиртталгу щаллу бувну, ванал буллуну бивкIун бур цалва кIива къатта.
Бичал уссу АхIмадигу ивкIссар хъиннува хъунисса ва цIанихсса иширттал заллуну. Ванал щала оьрмува кIура бавсса бур цалунмасса бусалалийн. АхIмадил къуртал бувну бивкIун бур Ттуплисуллал пехотно-юнкерское училище. Учиннихха бигьасса, ва ивкIун ур оьруснал ва туркнал, оьруснал ва японнал дяъвирдаву гьуртту хьусса инсан, мукунма талай ивкIун ур Цалчинмур дунияллул дяъвилийгу. Ваная хьуну ур мукьвагу Георгиевский ххачлил заллу. Вайнна наградарттугу:
1. Орден Святого Станислава II ст.
2. Орден Святого Владимира II ст.
3. Орден 100- летия Отечественной войны.
4. Орден 300-летия правления рода Романовых.
Ца базилухь Ттуплислив АхIмади най ивкIун ур парадрайн. Мунайн тIайла дарцIуну дур генерал бакIчисса хIаписартурал ца кьюкьа. Микку му генералнал цакуну АхIмадихьхьун дуллуну дур честь. АхIмадил му чIумал диркIун дур полковникнал чин. МахIаттал хьусса хIаписартурал цIувххуну бур: «Генерал, ина вияра чиндалул лагьсса хIаписарнахьхьун честь хьхьичI циван дулав?» – куну. «На честь дулав танал хъазамрайсса орденнахьхьун», – куну жаваб дуллуну дур генералнал.
1916-ку шинал АхIмади ккаккан увну ивкIун ур генералнал чин дулун. Му къадуллунура личIаврин сававну хьуну бур укунсса иш. Му ппурттуву АхIмади ивкIун ур 262-мур Грозналлал полкрал командирну. Туркнащалсса дяъвилий, Карс тIисса шагьру мурахас бувсса чIумал, АхIмади увххун ивкIун ур тиккусса мизитравун чак бан. Му бусурманчу усса кIул хьувкун, мизитрал имамнал мунан пишкаш бувну бур Кьурандалул лугу, чак байсса халичагу. Му кIул хьуну бур аьралуннал командованиялун. «За лояльность к туркам» тIисса формулировкалий му арестовать увну ур.

АхIмадил ссу Бича лавгун бур му ххассал ан. Бича бивкIун бур цила чIумух бурувгун хъинну аькьлу бусса, сивсусса зунттал душ. Бювхъуну бур мунища уссищал хьунабакьинсса ихтияр ласун. Хьувун дуртун запасник дусса арцул аммарчагу, лавгун бур свиданиялийн. Хьунабавкьусса мутталий цила аммарчалуву ганил ладиртуну дур АхIмадил дуллусса записка. Ганий чивчуну бивкIун бур щичIан гьантIиссарив, Ттуплислия бардултну (свидетельталну) ца буцинссарив. Ахиргу, тахсир бакъашиву мяйжан хьувкун, АхIмади итаавкьуну ур. Му чарсса-аммарча цурдагу дуссар цIана ттучIа. Ттунгу му ирсирай дуллуна ттулла ниттил Къистаманнул. Мунингу му дуллуну дия Бичал, Къистаман буну тIий цилва хъунмур внучка. Ттун цIагу найдунура дирзун диркIун дур Бича. Амма яла на Бичая хьуну бура Изабелла. Му цIа даххана даврин сававнугу хьуну бур ттула ниттил ссурахъу Сакинат, вава Къистилихъал тухумраясса. Мунил бивкIун бур Гуржиянаву Изабелла тIисса хъинну хьхьичIунсса дус. Метрика ласун гьан бувсса Сакинатлул, Бича тIимур даххана дурну, чичин бувну бур Изабелла. Му иш сававну хъинну къаччан бивкIун икIайва ттула ниттил ссурахъу Аьбидов Ширвани – вагу Бича-бабал внук.
1919-кусса шинал отставкалийн увккун, АхIмади зана хьуссар Дагъусттаннайн. Зийгу ивкIссар Гъази-Гъумучиял округрал каялувчинал къуллугърай. Амма 1920-ку шинал, лавмартсса аьрза сававну, увгьуну, аьщун ивзссар, контрреволюционернан ккалли увну.
ХIасил, дакI ццах чинсса кьадарданухьхьун биривссар Аьрасатналгу, Дагъусттанналгу ххаллилсса арсру – АхIмадигу, ЦIухур-Аьлигу, цала оьрму виричушиврий бувтсса чувтал. Вай кIирагу цIа хъанахъиссар ттул ниттилгу, бутталгу тIайланнасса нясаврайх нанисса цIардуну: ниттил Къистаманнул – АхIмадийхчинсса, буттал Бадавинал – ЦIухур-Аьлийхчинсса.

Ттулла ца хъуннасса ххаришивуну дур 1912-кусса шинал ттула хъуна ттаттал тIитIин бувну бивкIсса ЧIявсса школа хIакьину ттула буттал Бадави Рамазановлул цIанийсса бушиву.
КIилчинмур ххаришивунугу дур АхIмади Сулайманов 1994-ку шинал реабилитировать увну ушиву. Ванал реабилитациялул документ ласунгу биялсса захIмат хьуна ттул ласнан Бунияминнун. Архивравасса сведения ласуншиврул тIайланнасса мачча-гъаншиву дикIан аьркинссар тIий бивкIун бия, Бунияминнул нину Савдат мува Къистилихъал тухумраяссагу бунува. Му тасттикь бан жуща бювхъуна ца тарихийсса документ лявкъуну мукьах. Жун лявкъуна 1902-кусса шиналсса, Сулайманов Дамаданнул цIаницIун бавхIусса, дахху-ласулул актрал чагъар, яни «Купчая». Ва бур штабс-капитан Иван Александрович Новаковскийл Гъуниннал горнизондалийсса цува заллусса къатри штабс-капитан Дамадан Сулаймановлун дарххушиврул кьутIи цIакь дуллалисса документ. Дамадан Къистилихъал АхIмадил уссур. Дамаданнул душнил душ Савдат ттул ласнал Бунияминнул нинур. Бунияминнул нинугу, ттул нинугу хъинирвалли.
Яраппий, ливтIуминнал аьпа баннав, сагъминнал оьрмулуву нахIушиву ва хIалимшиву ххишала хьуннав. ХIакьинугу дуниял паракьатну дакъар. Бурувччуну битаннав Заннал жувагу, жула наслугу дяъвирдаща, бала-апатIирттаща!
Нагу Изабелла
Ибрагьимова-Рамазанов

