Чил билаятрай циламур бацIан бувсса лаккудуш

Дазул кьатIув, Американал Иллинойс штатрайсса Чикаго шагьрулий ялапар хъанахъисса, цIанасса бигьа дакъасса политикалул тагьарданух къабурувгун, чил билаятрай цила ва цаймигу аьрасатлувтурал ихтиярду дуруччаврил цIаний бацIан бювхъу­сса жагьилсса лаккудуш Аделия Муслимовал цIа машгьур хьунни, Дагъусттаннай дакъассагу, аьрасатлувтурал дянивгу.

КIицI лаган, ва машгьур­сса ва гьунар ххисса шаэр, таржумачи, литературалул критик Миясат Муслимовал душри. Аделиял тасттикь бунни жунма кIулшивурттал, мяйжаннугу, циняв ххуллурду тIитIайсса бушиву. Генийтурал, гьунар бусса инсантурал оьрчIай тIабиаьт дигьалагайссар учай. Ва иширавурив душгу, нину кунма, итххявхсса, гьунар ва кIулшивуртту дусса хьуну бур. Ва лаккудуш бушиврия пахругума багьлай бур.
Шиккува бусан, Аделияйн оьвкуну бия, октябрьданий МахIачкъалалив хьусса, Дунияллул халкьуннал дянивсса, дазул кьатIув ялапар хъанахъисса хъаннил форумрай гьуртту хьун. Дагъусттаннал Хъаннил союзрал председатель Интизар Мамутаевал (аьпа баннав) дуллуна та чIумал ванин «За любовь к Отчизне» медаль.
Ца-кIива гьантлий Дагъусттаннайн бувкIсса Аделиян «Илчи» кказитрал коллективращал хьунабакьинссагу чIун ляркъунни.
Жугу гъирарай вичIидирхьуну бивкIру ванил бусласимуних. Цила ихтилат Аделиял байбивхьуна укун: «Ттун пахру бур нава лаккудуш бушиврия, пахру бур чув-бухьурчагу лакрал миллатрал вакил хIисаврай бушиврия ва хIарачат банна ттула миллатрал цIа лайкьну дуруччин».
Цукунни ва къаххирахьун.


Бувну бур Аделия МахIачкъалалив, ЧукIнатусса Маратлул ва Убурдал шяравасса Миясатлул кулпатраву. КIицI лаган, цIанихсса къавтIала Жамалуттин Муслимов ванил ттаттал (буттал буттал) уссу хъанай ур. Къуртал бувну бур Аделиял МахIачкъалаллал № 13 школа. Ххуйну дуклакаврицIун, жяматийсса иширттавухгу чялишну гьуртту хъанахъисса душ бивкIун бур. Школа къуртал бувну махъ бувххун бур Москавуллал паччахIлугърал университетрал юридический факультетрайн. Шивугу Аделия жяматийсса иширттавух хIала-гьурттуну бивкIун бур. Цалчинсса шиналва бувххун бур Дагъусттаннал жагьилтурал ассоциациялувун. Му ппурттуву Аделиян дахьра 16 шин диркIун дур. ХIакьинусса кьинигу ва барчаллагьрай бур ниттийн, цинма цуппалу жагьилсса душ архну гьан мабитара тIисса гъан-маччанахгу вичIи къадирхьуну, цуппа дуклан гьан битаврихлу. Университет къуртал бувну махъ 3-4 шинай цал банкрал сфералуву, яла строительная компаниялуву зийгу бивкIун, 2018-ку шинал ласнащал архIал бивзун бур Американавун Грин карталий тIайлабацIу хьуну. Американаву гьарица шинах ца зуруй вид на жительство дулайсса розыгрыш дикIайсса дур. КIира шинал розыгрышрай гьуртту хьуну, кIилчинмур шинал тIайлабацIу хьуну бур.
– ЦIубутIуй бигьану бакъая, цамур маз, цамур менталитет, аьдат бакъамур. ХIалли-хIаллих тIий, вардиш хъанан бивкIру, – буслай бур Аделия.
ЧIивисса оьрмулуву чил билаятрайнгу бувкIун (Американавун бивзсса чIумал ванин дахьра 25 шин диркIун дур), даврийгу бавцIуну, цIана дунияллийсса тагьарданий, цивппа оьрусгума, тайннан къаччан къахьун, цала билаят оькки-ккаккул буллалисса чIумал, аьрасатлувталгу лагма лаган бувну, жула байранну, аьдатру дуллай, ссаячIав нигьакъабувсун Аьрасатная бюхттулну баян буллалаву мяйжаннугу хъуннасса чувшивур. Укунсса чувшивугу цIагу, бакIгу ххуйсса жула лаккудушнива дурккунни.
ХьхьичIсса мукьра шинай Аделия зий бивкIун бур личIи-личIисса давурттай: пиццериялуву, янна шюшайсса, марцIшиву дайсса кIанттурдай.
– Вай давуртту ттун чIявусса затру лахьхьинсса, сасансса, опыт салкьи хьунсса оьрмулул школану хьуссар. Му ппурттуву ттучIа хъинну гьаз хьунни техперсоналданул захIматрал кьиматгу, – тIий бур Аделия. Цинмарив ччай бивкIун бур ттучандалий зун, американал агьулданущал хIалану, маз ишлану бикIаншиврул. Му мурадгу щаллу хьуну, ца шинайсса зий бивкIун бур ттучандалий. КIул хьуну бур инсантуращал. Аделия думуний гьашиву дайсса душ бакъар. Ва бур хьхьичIунмай нанисса, цинна аьркинмур кIулсса душ. Аьркинсса опыт салкьи хьуну махъ, бавцIуну бур цила даражалун, пишалун лайкьсса, социал иширттацIун бавхIусса паччахIлугърал къуллугърай. ЦIанагу шикку зий бур. Ванил даврил къайгъурду бур харжру чIивисса, ахIвал кIюласса кулпатирттан пособияртту, паччахIлугъраясса кумаг баврицIун бавхIусса, инсаннан кумаг бан ччисса цила хасиятрацIунгу бавкьусса.


ЦIубутIуй, цинявппа эмигрантътал кунма, Аделиягу оьрус мазрай гъалгъа тIутIиминнащал хIалану бивкIун бур. Яларив, Аьрасатнавасса бушиву сававну, цин лархьхьусса къак-шакшивуртту хьунадаркьуну дур. Арх бувцун бур хьхьичIва хIала-гьурттуну бивкIсса дустал. Украин бакъассагу, цала бизнесрайн щавщи къабиян, клиентътал бакъа къахьун нигьабувсъсса ягу цайми хIакъи-хIисавртту дусса оьрусгума.
– Чикаго шагьрулий чIявусса украин бур. Дазул кьатIувсса ва Аьрасатнавусса украиннал дянив хъуннасса тапаватшиву дур. Тай Аьрасатнал билаят, Аьрасатнал агьлу къаххирасса бур. Къиримная махъ тайннавун Аьрасатнайн ссивцIу багьну бия. КIучI къабувну, ккаккан буллай бия. Жул чIаххуврай буссия украиннал кулпат. КIира шинай хIала-гьурттуну, дусшиву дуну буссияв. ЦIусса шинал байран цачIу хьунадакьайссия, Путиннул ва Зеленскийл барча бавурттах архIал вичIи дишайссия. Мигу жуяту арх хьуна. Хасъсса аьралий операция байбивхьуну махъ тIурча, соцсетирдаву Аьрасат оькки-ккаккул буллалисса чIярусса хитру ппив хьунни. Ттуйва хъунмасса тахсир хьусса кунмасса тагьардануву бияв, ттунма навалу ливчIунав.
Ца ппурттуву инстаграмрайсса (Аьрасатнаву къадагъа дирхьусса сеть) мукунсса чичрулун на комментарий чирчуссия, гьарихха гьармунил тахсирлув Аьрасат буллан, аьрасатлувтал оькки-ккаккул буллан тIий. На увкумур циняв украиннал пабликирттаву ппив буллай,
ттуйн кIурабавуна. Укъачайсса бакъая, нигьал буллалиссагума бия. Чикаголийгу ялапар хъанай, Путиннул чул бугьлай бурав, жу ина лякъинну, къабитанну тIий, нигьал буллан бивкIуна. На буниялагу нигьабувсунав. Чикаго чIивисса шагьру бур, ччан бикIарча, нава лякъин ци буссар тIий. Пикри бав полициялийн баян бан. Американаву зий дур принцип, хьхьичI аьрза бувма тIайлассар тIисса. Нагу му принцип ишла дав. Чикаго криминалданул шагьру бур. Полициялул зузалтран чIярусса даву дикIайссар. Вил аьрза кьамул барду, мунил хIакъираву укунсса ххуллу ласарду къаучинтIиссар. Ци чулийгу, аьрза чичав, бикIувча – тIий, тийх жула билаятрайнсса ссивцIулул щавщи аьрасатлувтурайн биллалисса куц буслай бур Аделия.
Аделиян пикри хьуну бур цуппа кунмами ххал бан, цIусса дустал бан ва укунсса, миллатрал гьанулийсса, иширттайн къарши бацIан шаймур буллан, закондалул ххуттава къабувккун. Цалссарив ва бивкIун бур авлахърай цуппалусса талатала кунма. Хъунма хIал къалавгун, ва кIул хьуну бур тийх ялапар хъанай чIярусса шинну хьусса, Аьрасатнал культура дуруччин хIарачат буллалисса ца-кIия инсаннащал. Аделия гъирарай хIала бувххун бур вайннал дуллалисса давурттавух. АрхIал дуллан бивкIун бур фестиваллу ва цаймигу мероприятияртту. Ларххун оьрус миллатрал яннагу, тIивтIуну жула майдангу… КIицI дуллан бивкIун бур Ххувшаврил байран. Украиннал ттугъру лавхъсса шагьрулий, жува къаххирасса инсантурал дянив ва байран дан бюхъавугу хъунмасса ишри. Ххувшаву ларсун 80 шин шаврин хасну гьашинугу ветерантуран, дяъвилул оьрчIан ккаккан дурну дур аьдатравун дагьсса концерт. Гьашину вайннал дуллалисса концертран бахчу бан кьаст лархIуну дур Украиннал ккурандалул. Вай Аьрасатнал аьралуннал савлугърансса концертру дуллай бур тIий, аьрзри чичлай бивкIун бур шагьрулул администрациялийн. Концерт нанисса кьини вайннан цала арцух полициялул зузалт бугьан багьну бур цала мюхчаншиву дуруччин. Администрациялунгу ва муданна куннасса культуралул мероприятие душиву бувчIин бувну бур. Ва концерт хIадур дуллалисса чIумал Аделиял увкуну бур: «Ттун ца концертрай гьашиву дан къаччива. Ттун ччива жува ккаккан бансса, жуява баян бансса, шийхсса аьрасатлувтурал дух гьаз дансса, дакI дансса ци-дунугу дан», – куну. Пикри хьуну бур автопробег, «БивкIу бакъасса полк» акция дан. Цурдагу, зумакъирагърай дакъача, шагьрулул дязаннив. Закондалул ххуллий. Цила бакIрайн лавсмур бакIуйн буккан байсса Аделиял ва базилухьгу дузрайн буккан бувну бур цила пикри. Азирбижаннал, УзбакIнал, Беларусьнал диаспорардайнгу оьвкуну, машинарттай ветерантурал суратругу ларчIун, аьралий балайрдугу тIий, лавгун бур вай шагьрулул дязанних. Акция хьуну махъ ваничIан чIявусса чичлан бивкIун бур, жунгу ччиссия гьуртту хьун, утти жуйнгу баян бувара тIий. Ветерантал бия тIар, цивппа дакIнин багьну, лахъа-хъун бувну тIий хъинну ххарину.
Вай гьарзатгу Аделиялгу, ванищалсса ца-кIия инсанналгу цала арцухри дурсса.
Аделиял бусласимуних вичIилий, цIунилва-цIунил махIаттал буллай бура ванил кьянкьашиврул, сисаврил.
– Уттинин тийхсса фестиваллайн на оьруснал халкьуннал янна лаххайссия, шихун бучIайхту, дуруххав Дагъусттаннал халкьуннал янна, ккаккиялун дишин ласав Дагъусттаннал сувенирду, кьяпри. Американаву Дагъусттанная къакIулссар цичIав. Так ХIабиб НурмахIаммадов. Кьяпа ккаккайхту, ХIабиблул цIа кIицI дуллан бикIайва. Ттуйн оьвтIун бивкIунни личIи-личIисса мероприятиярттайн, форумирттайн. Махъва-махъ, кIива-шанма зурул хьхьичI, гьуртту хьура Нюрнбергский процессран хас бувсса форумрай Германнаву, – буслай бур Аделия.
Утти ванил лагма лаглай бур Аьрасатнал чул бувгьусса аьрасатлувтал, циняв цала Ватан ххирами. Мигу цачIун бунни жула лаккудушнил.
Гьай-гьай, жун цинявннан Аделиял цила зумату бавну ччай бия ва ххув хьусса аваза багьсса судрал процессраягу.
– Ва иш хьуна 2023-ку шинал февраль зуруй. Ца ппурттуву ца группалуву на тIайла бавцIура ччитри чартIи байсса салондалул объявлениялийн. Мастер чичлай бия цинма ингилис, украин ва оьрус мазру кIулшиву. На оьвкуссия, ттулва ччиту бувцуну гьанна тIисса пикрилий. Мастер оьрус маз кIулли тIий бухьувкун, оьрус мазрай бувссия ихтилат. Мунил увкунни чичинна та кьамул банссарив куну. Яла чивчунни, ина Аьрасатнава бурав тIий.

– Бура, – учав.
– Ттуща ина кьамул бан къахьунссар.

– Циван?
– Ттул миксса дустал ливтIунни дяъвилий (СВО), ттухь циванни тIий цIухлайгу бурав?
Аьрасатнавасса, Беларусьнавасса бухьурча салондаву, клиникардаву кьамул буллай бакъар тIий, укунсса иширттая ттун хьхьичIвагу баллан бикIайва. Ттун му зат тIааьн къабивзунни. Ттула ихтиярду дуруччин ччан бивкIунни. БувчIлай бия, адвокат угьан, арцу харж дан багьантIишиву. Ци чулийгу, укун ялтту бивхьуну битан къабучIирхха тIий, дискриминациялул хIакъираву судрайн булун пикри бав. Микку ттун цамур захIматшиву хьунадаркьунни. АцIва конторалийн оьвкуну, адвокат угьан къабювхъунни. Мунилгу на бацIан къабунна. Ттунма адвокат нава хьунна учав. Интернетравун бувххун, къакIулмургу кIул бав. Булав аьрза Иллинойс штатрал Инсаннал ихтиярду дуруччаврил департаментрайн. 2023-ку шинал сентябрь зуруй байбивхьуну 2024-ку шинал июньдалийнин най бия процесс. Ахир заседание хьуна 2025-ку шинал июльданий. На бюхъайва аьрза махъунмай ласунгу, цIубутIуйва ттухьва багъишла бити увкуссания. Ми (салондалул заллу – американка) ттущал маз лякъин хIарачат буллан бивкIунни кьунуцIун бивну махъ, на ттула тIимур бацIан бантIишиву ва цаяра харж хьунтIишиву бувчIукун. На рязи къавхьура. Судрал, на тIайлашиврий хIукму бувну, муния 20 азарва доллар багьай бунни (на ттула аьрзирай 15 азарва доллар тIалав бувссия).
Судрал процесс нанисса чIумал на хIарачат буллай бивкIра юридический терминнаву, мазраву ишла къабуллалисса «русофобия» тIисса махъ ишла буллан. Му циривгу бувчIин бав, тайннал ахир хIукмулуву ишла баншиврул. ХIасил, нава «русофобиялул жертва» хьушиву тасттикь бан бювхъунни. Ва иширайну ттула ихтиярду дуруччаврицIун, ттуща бювхъунни укунсса иширттащал хьунабакьлакьисса цайминнангу кумаг бан, цала ихтиярду дуруччин, цахлува бацIан лахьхьин бан. Муния дия ттул хъунмур ххаришивугу. Ттула ххувшаврия буслай, соцсетирдаву чичлай бивкIра, аьрасатлувтал ккалли-сан къабуллалисса, миннал чулухунмай цанма ччимур буллан бучIишиврий мукIрусса украин цахъи паракьат бансса мурадрай. Укунсса иширттая бизар хьусса аьрасатлувтураннив ттул ххувшаву марцIсса гьавалийн кьюлтI учавуну хьунни. Му ппурттуву шийхсса аьрасатлувнал дянив ттуя «кIанттул герой» хьунни. ТтучIан чичлан бивкIунни ва жулла цинявннал, Американавусса Аьрасатнал диаспоралул ххувшавур, вин барчаллагь тIий, – бувсунни цила ихтиярду дурурччусса куц Аделиял.
Ванин пикри бур ттиния тихунмайгу Чикаголийсса аьрасатлувтал лагма лаган буллан, циняв цачIун батIлансса, маз лахьлансса, выставкартту, мастер-классру буллансса Центр сакин бан.

Аделиял дазул кьатIув дуллалисса жяматийсса давурттая бавну, ванийн оьвтIий бур Аьрасатнаву дуллалисса мероприятиярттайнгу. Ва лайкь хьуну бур личIи-личIисса идарарттал чулухасса грамотарттан ва дипломирттан. Сочилий Щалагу дунияллул дянивсса жагьилтурал фестивальданий кIул хьуну, утти ванил ххуйсса дахIаву дур цуппа кунмасса жяматийсса иширттаву чялишну гьуртту хъанахъисса американал жагьи-жугьултращал.
Шиккува бусан, Аделия дуклай бур Москавуллал хIукуматрал карьералул школалий. Шикку ва кунмасса чялишсса, бюхъу-хъит бусса жагьилтуран лахьхьин буллай бур хьхьичIунмай хьун, гьаз хьун. Щак бакъар шиккугу Аделиял цуппа ккаккан баншиврий.
Жул зузалтрал суаллахьхьун жавабру дуллай, Аделиял бувсунни Аьрасатнаву жагьилтал итххяххан бансса, хьхьичIунмай бансса, миннан ххуллурду тIитIинсса шартIру Американавунияр цикссагу ххишаласса душиву. Школалий кIулшивуртту ласаврил система жучIара ххуйсса душиву. Му бакъассагу, Американаву ларайсса кIулшивуртту ласунсса каши гьарначIа дакъашиву, вузирдавусса дуккаву хъинну ххирасса душиву. Канил касму дусса инсантал, жучIава кунма, тийхгу тIалавну бушиву.
Бувсунни махъсса шанна шинал дянив Чикаголийн чIявусса дагъусттанлувтал бувкIшиву, утти тийхсса жула диаспора яла хъуниминнавасса ца душиву.
– Дуниял ккаккан ччишивруву цичIар оьккисса дакъар. Жунма ххуй бизайсса кIанттурдай оьрму бутлатавривугу цичIав оьккишиву дакъар. Оьккишиву дур жула ватан, жула мархри кьюкьин буллалавриву, жула билаятран оьккимур чIа тIутIавриву, – тIий бур тийхсса цаппара аьрасатлувтурал позициялия къарязийсса Аделия.
Чув бухьурчагу чан къабаннав Аделия кунмасса, цала ватангу, ватанлувталгу ххирасса патриотътал. ЧIа тIий буру ванин гьарица дуллалимуниву тIайлабацIу.

Андриана Аьбдуллаева

Аделия Муслимова