ПишалуцIун дархIусса макьаларттава чичин яла захIматми духьунссар хасъсса аьралий операциялий оьрмурдацIа хьусса аьралийтураясса, вайннал ниттихъал, кулпатирттал, ссурваврал къювурдаясса.
Мукьва барз хьунни Хъусращиял шяравасса Рафиджан ва Надира Кусаевхъал кулпатрал ялун кьурчIисса хавар бивну, вайннал арс МахIаммад хасъсса аьралий операциялий аьпалул хьуминнавух ивхьуну. Цукун кьамул бувхьунссар кIия арс хасъсса аьралий операциялий гьуртту хъанахъисса ниттил, чIивима арснал МахIаммадлул Донецкаллал Халкьуннал Республикалий Катериновка шяраву аьралий бурж бартбигьлай къучагъшиврий жан дуллуну дур тIисса хавар. (Ва уттигу аьрщарахьхьун улун увассар).
Цуксса кьурчIинугу Ватандалул ххуллий жанну дуллусса язи-язисса арсурваврацIа хьусса ниттихъал ккуран хъунна хъанай дур. Къювулул цачIун бувсса ккурандалуву, цуппа кунмасса ниттихъащал дард кIидачIин нясивну бухьунссия Надирангу.
– Нава ва дард цукун духIлай буссарав бусан къахьунссар. КIиягу арс хасъсса аьралий операциялий уссаксса, вайннал оьвчиннин ялугьлай най бур жул оьрму. Кулпатраву МахIаммадъя дакI яла аьчухма, жуй, нитти-буттай, цIими бума. Школалий дуклакисса чIумала спортрахун машхул хьусса, итххявхсса ивкIайва. ИчIаллил кушулун кумаг буллай аьдат хьусса МахIаммад, чIаххуврайсса бугьарасса инсантурангу щин ххилай, багъ бухълай, шаймур буллан икIайва. ДакI-аьмал хъинсса, уздансса тIуллу дусса унутIий, дустурангу ххирасса ия. Каникуллай тачIав оьна къаацIайва. Ххалав занай, нувщуйн кказа буллай, ми бихлай, захIмат буллай, арцу лякъинсса хIарачат бувайва. Мяйлчинмур классраву дуклакийни, райондалийн щин дуцин къанавртту дуклакисса арамтуравух зун лавгун, цанна янна-ус ласунсса арцу лявкъуну увкIна. Оьрму ххирасса, тяхъасса икIайва. ЦукунчIав нава ванайн дяъви бувну дакIний бакъар, гьарица чулуха низам дусса, уссурвавран эбратрансса ия. Аьралийчу хьунсса хияллай икIайва. Нава цичIав къачирчагу, арсная аьралийчу хьуну ччай бакъая. Цукуннугу, пикри бувну, цамур пиша язи бувгьуна, – буслай бур Надира. Арснан нигьачIаву дусса пиша бушиву ниттил дакIнил буслай бухьунссия.
Увну ур МахIаммад июльданул 1-нний 2001 шинал Хъусращиял шяраву. Школа къуртал байхту, дуклан увххун ур Дагъусттаннал Аграр-экономикалул техникумрал ветеринариялул отделениялийн. ХьхьичIунну дуклакисса, низам дусса студент ххира хьуну ур учительтурангу. Техникум къуртал бувну махъ, аьралуннаву къуллугъ буллай ивкIун ур Бурятиянал Республикалий.
МахIаммад аьралуннава зана хьуну ур Украиннаву хасъсса аьралий операция баян бувсса чIумал. Ванан цала пишалий зун кьисмат къавхьуну бур. Цалчинсса гьантрайва хушрай контрактгу чирчуну, лавгун ур Ватандалул мурадру буручлан. Ца зуруйсса аьралий хIадуршиннардугу лархьхьуну, гьан увну ур Украиннавун.
– Хасъсса аьралий операциялул ишру нанисса кIанттурдайн ияйхту, жу ца нюжмардийсса связьрайн къабуккантIиссару, – тIий оьвкуна. Нюжмар, кIира ларгуна арс связьрайн къауклай. ЦIубутIуй ясир увгьуну усса ур тIий, цайминная баллай, цикссагу аьзав-аькьува дурхIуссия. Яла оьвкунни ттучIан цаманал телефондалия. Та диркIун дия ясирну увгьусса Украиннал аьралийчунал телефон. Циявхьур, та кьини, къизгъинсса талатавриву жула аьралийтуран гужсса рищаву дан багьну бия. МахIаммадгу кIусса щаву дирну, яруннан чанигу лавсун, ливтIу-бивщуминнал дянив рухI-ссихI дакъа агьну ивкIун ур. Му лахIзалий вайннал ялун бивну бур Чачаннал миллатраясса аьралийтал. МахIаммад сагъну ушиву бувчIайхту, цIувххуну бур: «Ина часса ура?», – куну. Дагъусттаннаясса ушиву бусайхту, анавархъиндарай цала машиналий ивтун, тичча арх бакъасса госпитальданийн увцуну ур. ЗахIматсса щавурду дирсса МахIаммад тиччагу вертолетрай иян увну ур Москавливсса Вишневскийл цIанийсса аьралий госпитальданийн. Тикку тамансса хIаллай хъин хъанай уссия. ЦIуллу-цIакь хьуннин МахIаммад хасъсса аьралий операциялул иширттая мурахас увну шава уссия, – буслай бур Надира.
Аьралий бурж биттур буллай талатавриву дурсса чувшиврухлу МахIаммадлун дуллуну дур «За отвагу» медаль. Шавай зана хьуну, чансса ази лагайхту бувну бур кулпат. Арс увну ца барз шайхту, МахIаммадлул цIунилгу контракт чирчуну дур.
– Ттул хъунама уссу, аьралий гьалмахтал ттух ялугьлай буссар, ттуща шийх паракьатну ацIан къахьунссар, – тIий ивкIун ур. Цува ачлачисса кьини бувсун бур ниттихь контракт чирчушиврия.
2024 шинал сентябрьданул 11-нний МахIаммад кIилчингу лавгун ур Ватандалул мурадру буручлан. КIира нюжмар учениярттайгу дурну, хъунама стрелокну гьан увну ур къизгъинну талатавуртту нанисса кIанттурдайн. Ва буниялагу хъинну сивсусса, нигь-ццах дакъасса къучагъсса аьралийчу ивкIун ур. Цала оьрмулун нигьачIаву душиву бувчIлай бунугу, талатавриву жанну дуллусса аьралийтал цIарава личин буллай, щавурду дирми хIакинтурачIан биян буллай ивкIун ур. Командирнал бусаврийн бувну, МахIаммад муксса зирангсса ивкIун урхха, ца ппурттуву душмантурал лагма рургьусса шалкалувагума ххассал хьуну бур вай кIиягу. Та чIумал вайннай я бронежилетру, я каскарду къадиркIун дур. МахIаммадлул цала зумуну мотоциклет ссур дурну, цIарал ххурххуппалува бувккуну бур. Укунсса гьунарду МахIаммадлул цикссагу бувну бур.
Цамур чIумалгу, цала гьалмахтуращал аьралий бигар биттур буллай бунува, къизгъинсса битавурттахьхьун биривну бур. КIусса щавурду дирсса, жанну дуллусса дустал мюхчансса кIанттурдайн буккан буллай ивкIун ур. Аьралий гьалмахтурал нитти-буттахьхьун ванал махъ буллуну бивкIун бур, ци хьурчагу ххассал бансса. Мукьва гьантлий ивкIун ур дустал личин буллай. Ца чIумал гьалмахчу мукьав лавхъун 500 метралийх ххюрхху увну ур. КIилчинмур кьини квадроциклдануцIун прицепгу дархIуну лавгун ур цала кьаивтсса кIанттурдава уцин. Мукун, ванал цикссагу оьрчIру цIарава буккан бувну бур.
Ларгсса шинал Казбекуллал райондалийсса Ленинаул шяраваллил администрациялул хъунама Якьуб Якьубов бакIчисса делегация бувкIссия МахIаммадлул нитти-буттахь, Ккуллал райондалул администрациялухь барчаллагь учин. Ванал, цала оьрмулун хъуннасса нигьачIаву душиву бувчIлай бунува, архIал талатисса, Ленинауллал шяравасса Рустам Манаповлул ва Жамалуттин Шамирзаевлул жаназартту дуккан дурну диркIун дур. Бигьану къабивкIун бур цIарал ххурххуппалува аьралийтал буккан буван. Аьралийтурал цаннал ца личин увансса махъ булайсса бивкIун бур. Цуксса яхI-къириятрал заллу икIан аьркинни, нигьачIавриягу махъаллил къавхьуну, гьалмахтал дяъвилул цIарава буккан буллалисса къучагъ.
Хасъсса аьралий операциялий гьуртту хъанахъисса хIаллай, МахIаммадлул исват бувссар цува Ватандалул хIакьсса патриотгу, ялун нанисса никиран эбратсса къучагъгу, аьралийтурал вихшала дишин лайкьсса дусгу ушиву. Аьралий гьалмахтурал ванайн чаннаннил дакI дусса къучагъ учайсса бивкIун бур.
Махъра-махъсса талатавриву МахIаммад гьуртту хьуну ур июньдалул 28-нний. Ва хIаласса, хъун дакъасса кьюкьа аьралий бигар биттур буллай дунура, душмантурал цIарахьхьун дирирну дур. Гьужумрайн нанисса ппурттуву, цанма ци-бунугу хьурчан, на макьаитару, – куну бур командирнахь. МахIаммадлул душманнал ярагъуннил дурцIусса блиндаж ххярклий лавгун, пIякь учин дурну дур. Снарядрал цIалцIи щуну, кIусса щаву дирну, оьлицIал хъанахъисса МахIаммад, махъунай нанийни къуртал хьуну ур. Душманнал шалкалуву цIу тIитIин бювхъусса къучагъ, тичча уккан уван хIакьинусса кьинигу къахъанай бур. Аьралий гьалмахтал ниттихь аьзизсса арс душманнал ххяппурттища личин къаувну къабикIантIишиву буслайнма бур.
Аьралий бурж биттур буллай ккаккан дурсса чувшиврухлу МахIаммад Кусаев аьпалул хьуну махъ лайкь хьуну ур Къучагъшиврул ордендалун. ХIакьинусса кьинигу ванал хъунама уссу Руслангу ур хасъсса аьралий операциялий Ватандалул мурадру буручлай.
Къучагъсса арсру тарбия бувсса ниттин, гьай-гьай, бигьану бакъар. Амма Ватандалийн кьини дурксса чIумал аьралий бурж биттур баврия махъаллил къавхьусса арсурваврая нину-ппу пахрулий бур.
Имара Саидова
