Бизан баврицIун бавхIусса масъалартту гьаз бунни

Вай гьантрай «Новострой «Дирекциялул» къатраву хьунни лак цIусса миналийн бизан баврил ва муницIун бавхIусса масъаларттал хIакъиравусса хьунабакьаву. ТтурчIиял жяматрал вакилтал бувкIун бия лак­рал миллат цIусса миналийн бизан баврил ва Аухуллал район цIу дуккан даврил масъалартталсса буллалисса ДР-лул ХIукуматрал Управлениялул хъунама МахIаммад-ХIажи Айдиевлущал хьунабакьин. Вайннал гьаз буллалисса масъалар­тту так ца ТтурчIиял жяматрайн бакъа­ссагу, щалагу ЦIуссалакрал райондалул агьалинайн багьлагьи­сса бия.
Гьарицагу шикку гьаз бувсса, цала биялдарайсса масъаларттан балжисса жавабру дуллуна МахIаммад-ХIажи Айдиевлул.

– Дагъусттаннал халкьуннал депутатътурал шамилчинмур съездрал хIукму кьамул бувну ва репрессиярдахьхьун бирив­сса халкьуннал реабилитациялул хIакъиравусса закон зузи дурну 30 шин хьунни. Ва чIумул дянив сакин хьусса цIу-цIусса кулпатирттангу къатри бан аьркинни. Цуминнахь дуссар микку къатри тIалав дансса ихтияр? Ссайн бивну буссар му масъала?
– ЦIуну бувсса кулпатирттан цIусса миналий къатри даврил масъала щинчIав зарал къахьун­сса куццуй щаллу бан хIарачат бувссар жу. Цила чIумал нагу, ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал депутат Зайнуллагь Мирзоев республикалул бакIчи Рамазан АьвдуллатIиповлуйн бувккун, ва масъала жула халкьуннан къулайну щаллу бувссар.
– Пулансса инсан цIусса миналий дурсса къатравун цала кулпатращал, оьрчIащал ивзун ухьурчан, ивзун махъ арснал щар дуцирчан, мунан дагьлагьиссарив къатри?
– Къадагьлагьиссар. Агана арснал нитти-буттан къатри даннин дурцуну дикIссания щар­сса, сияхIравун нину-ппугу, арсгу багьантIиссия. 2023 шинал декабрь зуруй хьусса комиссиялул махъра-махъсса заседаниялий жу цIакь дарду къатри дулун багьлагьисса, ЦIуссалакрал шяравасса цIуну хьусса 44 кулпатрал сияхI. Вай цIуну хьусса кулпатру багьлагьиссар сияхIравун, вайннал щар дуциннин нитти-буттан къатри къадурну диркIун тIий.
КIицI лаган, цIуминалий къатри дурну махъ щар дурцусса инсантуран райондалий дуллай бур аьрщи. Вай инсантал бизан баврил сияхIравун къабагьлай тIий, райондалул администрациялул укунсса хIукму бувну бур.
Агана ЦIуссалакрал райондалиясса инсан шикку ялапар хъанай акъахьурчан, прописка духьурчангу, му къатри дулун кка­ккан бувминнал сияхIравун къаагьлагьиссар. Му ттул биялдарайсса иш бакъар.
Нагу дакI цIий уссара жула агьалинай, ттун щиннияргу ххуйну бувчIлай бур вайннал буру­ккинтту. ХIукуматрал бизан баву лахъи лаган даву цIуссалакрал агьулданийсса тахсир бакъар.
Къатри дулаврил хIа­къи­равусса хьхьичIсса постановлениялий ккаккан дурну диркIссар 1991 шинал сентябрь зуруйн бияннинсса чIун. ЦIусса шинавун буххансса шанма зурулшиврий цаппара кулпатру му сияхIравун къабагьну личIлай бия. Аьпа баннав, Амучи Михайловичлул хIарачатрайн бувну, постановлениялуву дахханашивуртту дурну мукьва барз ххишала бувссар, кIа чIун 1992 шинал январь зуруйн бияннин лахъи дурссар, ванийну къабагьлай бивкIсса кулпатругу багьссар сияхIравун.
– ЦIуссалакрал райондалий къатри диркIсса, Совет заманнул чIумалсса законну сававну прописка дакъа ливчIсса, мукунма нину-ппу ливтIуну махъ, къатта-къуш бутIурай бившиврул документру щаллу къабувсса инсантуран дагьаймур оьрчIал оьрчIан дулун аьркинни.
– ХIукуматрал постановлениялий ккаккан бувну бур бизан буллалиминнал сияхIравун 1992 шинал январь зуруйнин цивппа заллусса къатри думи бичин. Райондалул бакIчисса чIумал, нагу ДР-лул Халкьуннал Мажлисрал депутат Артур Исрапиловлулгу Гьамиящиял ва ЦIуссачIурттащиял шяраваллал масъаларттал ялув зузи­сса ппурттуву, хIукуматрал коми­ссиялий тIалав бувссия, репрессиярттахьхьун биривминнал реабилитациялул масъала щаллу баншиврул ва цIуссалакрал агьулданул цала къатри кьаританшиврул, вайннан цIусса къатри дара куну. ЦIана тIурча, мукьра шяравалу дизан даврил масъалартту щаллу буллалисса чIумал, Юстициялул министерствалул маслихIат бунни, тIайла дакъашивуртту къахьуншиврул, документру мартрай цIакь бан бивтун, цалсса ми Росреестрданий бишин ва аьркин багьсса чIумал тайннайн буккан.
На уттигу хIарачат банна къатри къадулун куну, зана риртсса сияхIравусса инсантуран кумаг бан. Мунияту, тавакъю бав ДР-лул Х1укуматрал председательнал 1-ма хъиривчув Манвел Мажонцлухь цинярдагу зана дур­сса деларду нарагу ххал дан дуллуну ччива куну. Му предложение тIайлассар, кьамул дангу аьркинссар тIий Мажонцлуйн увккунни Артур Исрапиловгу. ЛякъинтIиссар миннаву кумаг бан хьунссагу инсантал. Ца-ца чIумал, ци-дунугу ца справкалулшиврий, аттестатрал копия ба­къашиврийн бувну, отказ бувну ля­къай. Лях лавгсса документру лавсун бу­хьхьияра тIий нава оьвтIий уна, ургъил къадурну, сияхIравун къабагьну ккавккун махъ, леххаврий буккай.
Цаппарасса инсантуран отказ бувну лявкъунни, хьхьичIвасса документру цIу буккан къабувну тIий. Масала, хьхьичIсса документирттай ца арснал оьрчI кка­ккан увну ивкIхьурча, утти шама-мукьа хьуну ур. Махъсса шиннардий хьхьичIвасса документру цIу буккан бан багьлай бур. Мартрал ахирданийнин ца комиссия ттигу бансса ихтияр ласав ва тавакъю бав хьхьичIмур комиссиялул протокол цIакь къабан, му сияхIравун цаймигу кулпатру ххи бан хьурчангу тIисса пикрилий. ХIатта Аьрасатнал Экономикалул министерствалийн уттигу циксса къатри дан дуссарив, ва ми дан циксса арцу аьркин дагьлай дуссарив бусласи­сса информация сентябрь зуруйнин биян бан багьлай бивкIнугу.

– Нину-ппу ЦIуссалакрал шяраву ялапар хъанай бивкIун бур, тай аьпалу­хьхьун лавгун махъ, къаттри лирчIун дур, оьрчIру шяраву ялапар хъанай бакъар. Дагьайссарив миннан къатри?
– Къадагьайссар. Закондалул тIалавшиннарайн бувну, къатри дулуншиврул инсан, пропискагу душивруцIун, шяраву ялапар хъанай икIан аьркинну бур.
– ЦIусса миналийн бизан буллалиминнан шикку къатригу дуллуну, архIала 1944 шиная махъ цала харжирах, цала захIматрай дурсса къатрахсса компенсация ва подъемныйгу дулун аьркинни.
– ТIайласса тIалавшиннар тIиссара. Нава райондалул бакI­чину усса чIумал ХIукуматрал хъуниминнал ттуйн тапшур бувна, жу компенсациялухсса арцу дулуннуча, къатри зана даву анавар дуккан дува куну. Плангу ккаккан дурну дия шинал лажиндарай 300 къатта зана бансса. Му чIумал жула агьалинахьхьун миннал масъалар­тту ччяни щаллу бансса махъ буллуссия. Вихшала дирхьуну, къатри кьариртсса инсантуран дагьаймур уттигу къадуллунни. Ва масъалагу жунма ччисса куццуй щаллу хьуншиврул ялув бацIан аьркинссару. Ларгсса шинал республикалул бакIчинащал хьунаавкьусса чIумал на ва масъалалул хIакъираву ихтилат бувссия. Да­гъусттаннал бакIчи Сергей Меликовлул га цIана тапшур бувна ХIукуматрайн 50 млн арцул компенсациялун итабакьин. Жуща ми дулун къархьунни, цанчирчан, арцу итадаркьуну дия къатрал хьхьичIавасса багьа хIисавравун лавсун. Уттисса ХIукуматрал комиссиялийгу жу ххал бигьарду ва масъала. Юстициялул, Имуществалул, Экономикалул министерствардайн гьан барду ванил хIакъиравусса запрос. Ми циняв кIанттурдая дуркIунни жавабру. Утти жу цIунилгу ХIукуматрайн бувкру, къатран кьимат чIумул дахханашивуртту, инфляция хIисавравун ларсун бищара тIий. Ххал буллай буссар кадастралул ва рынокрал багьри. КIирагу вариантраву къулайссагу, къакъулайссагу кIанттурду бур. Цумур цIакь хьунссарив къакIулли, ци чулийгу, хьхьичIва ккаккан бувминнуяр цуксса лавайсса багьа бищунтIиссар.
– Реабилитациялул ва бизан баврил комиссия бувну, бизан буллалисса сияхIрайн лавсъсса инсантурахьхьун циняр ихтиярдащал­сса документругу буллуну, аьрщи дулун, миннаща ми­кку цанна аьркинмур дуллан (чапар дахIин, мурхьру бугьлан ва м.ц.) хьуншиврул. Ми инсантурал сияхIгу райондалул кказитрай рищун.
– Аьрщи ва документру булавриву цукунчIавсса дахшишру дакъассар. Ихтиярданул документру ласун МФЦ-лийн бу­ккан аьркинссар. Миккун, аьрзагу чивчуну, паспортрал копиягу булурчан гьа­ссар. Амма чапарду дуллан, мурхьру бугьлан ва цайми давуртту дуллан къабучIиссар, шяравусса строительствалул давуртту наниссаксса хIаллай, цанчирча, чIарах нанисса техника сававну, ци-бунугу хьурчан, постановлениялий къулбас дурма жавабрайн уцинтIиссар. Выписка дулун къабюхълай тIий, бизан буллалиминнан бигьашиву шаву мурадрай, ХIукуматрал комиссиягу бувну, цIакь хьушиврул справка дулайссар.
– Гьарица кварталданий цIу­ссалакрал жямат цIусса миналийн бизан баврил хIакъиравусса комиссиялул заседание дуллан. Комиссиялувун бичин дизан дуллалисса шяраваллал вакилтал. Заседаниялул хIасиллу райондалул кказитрай аьл­тту дан.
– ЦичIав захIматсса бакъар. Аьркиншиву духьурчан бучIир гьарца кварталданий батIлангу.
– Къадагъа дишин Дагъус­ттаннал Халкьуннал Мажлисрал депутатътурал шамилчинмур съездрал хIукмулувун ва репрессиялу­хьхьун биривсса халкьуннал реабилитациялул хIакъиравусса закондалийн къабагьлагьисса республикалул цайми районнаясса инсантурахьхьун аьрщи дулаврин ва къатри даврин.
– Му масъалалул ялув шяраваллал бакIчитал цивппа бацIан аьркинну чIалай бур.
– Сакин бан щийнкIуй хъар къахъанахъисса шяраваллал жяматрал вакилталгу бусса коми­ссия, шяраваллаву дуллусса аьр­щарал ревизия бан. Даврил хIасиллая райондалул кказитрай бусан.
– ЦIуссалакрал райондалул бакIчи МаматIи Бижаевичлул бусласимунийн бувну, мукунсса комиссия, сакингу бувну, зий бу­ссар. Амма мунил хIасиллу цукунсса дуссарив къакIулли.
– Бизан буллалиминнал кьаритлатисса къатри ссан дацIлай дуссарив цIунилгу ххал дан. Къатрал багьа бищун хIакьинусса рынокрал багьрах бурувгун. Му даву тапшур дан республикалул даражалий­сса, щийнкIуй хъар къашай­сса хасъсса комиссиялийн. Комиссиялувун чара бакъа бувчIин шяраваллал жяматрал вакилтал.
– БучIир ми комиссиярттавун гьарица шярава ца-ца – к1и-кIия инсан утан. ЦIанасса комиссия махъва-махъсса бикIан най бур. Ведомствардал дянивсса коми­ссиялул, мунил хъиривсса Х1укуматрал комиссиялул заседаниялийнгу жу оьвчинну, баян банну. Цу гьан анссарив зува личIи ара.
Цинявппагу шикку гьаз хьусса масъаларттал хIакъираву бувчIин бавуртту дурну махъ, ХIажи Шихамировичлул маслихIат бувна ТтурчIиял вакилтуран мартрай хьунтIисса ведомствалул ва ХIукуматрал комиссиялийн шама инсан тIайла уккан. СияхIрайн къабагьсса, отказ бувсса инсантурал масъалартту миккугу гьаз бан.
«Райондалул бакIчи МаматIи ХIамзатовлущалгу хьунни ихтилатру цаппара категориялул инсантал сияхIравун къабагьаврил хIакъираву. Ми инсантал къабагьлай бур хIукуматрал постановлениялий ккаккан бувсса пунктирдайн бувну. Ттула пикрилий, къабагьлагьисса цаппара инсантал сияхIравун багьаншиврул, кIицI лавгсса постановлениялуву цаппарасса дахханашивуртту дан аьркинни. Му сипталий уккан аьркинни райондалул бакIчи. Жува т1имур хьуну, дахханашивуртту дан бю­хъарчан, жула агьалинан хайр хьунссия», – увкуна МахIаммад-ХIажи Айдиевлул.
Андриана Аьбдуллаева
Имара Саидова