Гъинттул уртту-тIутIал дурцIусса ранг-рангсса ар-майданнацIун, чIярусса цаймигу ххуй-хъиншивурттацIун ххи шай цIуллу-сагъшиврун нигьачIишиву дусса кIанттурдугу, вайннувасса цагу – баргъ лачIаву.
* * *
Оьрусрай баргъ лачIаврийн «солнечный удар» учай. Ялагу дур калима «тепловой удар» тIисса. ЧIявуми бикIай солнечный удар ва тепловой удар му цара-ца ххай, кIирагу калимагу организм кIири лагаврицIун дархIусса духьувкун, вайннул лишаннугу лархьхьусса духьувкун.
Амма вай кIирагу тагьаргу личIи-личIиссар, вай хIасул шаврил багьанттугу личIи-личIиссар.
* * *
Баргъ лачIаву – му инсан бургъил тIайланнасса тIинтталу кIучI къабувсса бакIращал ва ссурссулущал хъунмасса хIаллай ацIаву сававну центральный нервный системалун хьусса хъунмасса заралли. Укунний, ультрафиолетовый излучениялул асарданулу нярал оьттул туннурду гьарта бувккун, няракъатлул вивсса (внутричерепной) давление ларай хьуну, отек хьуну, нярал зузаву цила нирхирава дуклакиссар.
* * *
Тепловой удар – му лагма-ялттусса гьава кIирисса, лахъсса температура ва гьавалувусса хъатру дусса чIумал организм, дякъин хъирив къалаллай, лув-ялув кIири лагавур хъанахъисса. Яни ва шайссар чурххал терморегуляциялул даву лирсса чIумал. Инсаннал чурххава дуклан аьркинсса гьухъ къадуклай, чурх дюхлул къахъанай, чурххал температура ларай хъанан дикIайссар.
* * *
Баргъ лачIайссар (солнечный удар) так тIайланма баргъ бурувгсса чIумал, чурх кIири лагайссар (тепловой удар) баргъ хIалавагу бакъанмагу.
* * *
Чурх кIири лаган бюхъайссар (тепловой удар) гьава кIирисса ва хъатру чIярусса чIумал багьайссаксса щингу къахIачIлай, чурххан захIматсса даву дуллалисса чIумалгу.
* * *
Чурх кIири лаган бюхъайссар кьатIув гьава кIирисса чIумал гъилисса, синтетикалия дурсса ва гьава къаитабакьлакьисса, чурххан гьухъ дуккан дуккан даврил даву захIмат дуллалисса янна ларххун заназисса чIумалгу.
* * *
Чурх кIири лаган бюхъайссар гьава кIирисса ппурттуву градусру лахъсса хIачIия (хIан, чяхир ва м.ц.) чIяру хьусса чIумалгу. Алкогольданул чурххал терморегуляция лиян дувайссар.
* * *
«Солнечный удар» хьусса чIумал кIири лагайссар так няракъатта, «тепловой удар» хьусса чIумал лияйссар щалларагу организмалул терморегуляция.
* * *
Баргъ лавчIни чурххал температура 37-39 градус дикIан бюхъайссар, чурх кIири лавгни – 39 градусраяр ларайсса.
* * *
Баргъ лавчIсса чIумал инсан гьухъа итлайна икIайссар, хIатта укунанийнияр ххишаланугума. Чурх кIири лавгний тIурчан, чан-чанну тIий, гьухъ дуклакаву дара-дацIайссар.
* * *
Вай кIирагу тагьар инсаннал цIуллу-сагъшиврун, хIатта оьрмулунгума, нигьачIиссар, хаснува цила чIумуй кумаграл хъирив къабуккарчан.
* * *
Вай царагу къахьуншиврул, шайссаксса чанну бургъилун буккаван аьркинссар, лаххан аьркинссар куклусса ва гьава итабакьлакьисса янна, цирдагу гъилишиву цавунна кIункIу къадуллалисса чаннасса рангирдал, бакIрайгу тIакьа дикIан аьркинссар.
Ялув бацIан аьркинссар аьркинссаксса щин хIачIаврил, яни щинал режимрал (гьантлун 1,5-2 литра).
Гьава 25 градусраяр кIири лавгсса чIумал къабучIиссар чурххан кIусса, захIматсса даву дуллан, спортрахун багьан.
Ялув бацIан аьркинссар мюрщи оьрчIал, вай хъунмасса хIаллай бургъилу тIуркIу тIий къабикIан, кьатIув бунийгу, бакIрай за дакъа къабитаван.
* * *
Машина, бюхъавай, бургъилу макьабитари. Кьабивтун, кIири лавгсса машиналуву шайссаксса чансса чIун гьан дувара.
* * *
Ччима инсаннан бюхъайссар вай «ударду» хьун, амма вайннуя яла-яла нигьачIаву дуссар мюрщи оьрчIан ва оьрмулул хъуниминнан: цалчинминнал терморегуляциялул процессру ттигу щаллуну зун къабивкIссар, кIилчинминналгу, оьрму-чIун наниссаксса, терморегуляциялул даву хьхьара хьуссар. Мукунма лякьлуву оьрчI бусса хъаннингу дуссар ххишаласса нигьачIаву.
ХIадур бувссар Бадрижамал Аьлиевал