КъюкIливусса къювугу, дакIнивусса балайгу

Гулизардущал

Институтраву Кировлул ласайсса бивкIун бур Сергей Кировлул цIанийсса стипендия

[dropcap]М[/dropcap]арт зурул 22-нний, кьини ва хьхьу цалий дарцIусса кьини, 1936-ку шинал Ккуллал шяраву дунияллийн увккун ур Абакардул арс Киров Султанов. Вай гьантрай ххаллилсса зунтталчунан, аькьилчунан, кIулнал дянив бусрав-сий дусса инсаннан там хьунтIий дур оьрмулул 85 шин. Киров Султанов ур СССР-данул просвещениялул отличник, РСФСР-данул халкьуннал просвещениялул отличник, Дагъусттаннал лайкь хьусса учитель, музыкант, балайчи, композитор.

Юбилей хьун хьхьичI гьантрай жу хьунабавкьуру ванащал.
– Киров Абакарович, буси вила нитти-буттая, оьрчIсса чIумуя.
– Нину Сабижат колхозраву зий дикIайва, махъ, пенсиялийн дукканнин телефонисткану Ккулув зий дикIайссия. Ппу Абакар Ленинградрай дуклай ивкIссар, нис даврил усттаршиву, технология лахьлай. Махъ му икIайссия «Маслосырзаводрал» директорну, цувгу республикалул хьхьичIва-хьхьичIминнувух Ккулув тIивтIусса. Му заводрай хIатта мороженоегума дувайсса диркIссар, чIивиний на навагу ххал бувссар му морожнилул тIин. Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъви байбивхьуну, хушрай дяъвилийн лавгун, махъунай зана хьунсса кьисмат къавхьуссар ттул буттан. Жу, шанмагу оьрчI, ниттил цилвалу ччаннай бацIан бувссару. Ттул уссу акъар, бур кIива ссу, кIиннилагу ларсунни ларайсса кIулшивуртту. Ца ссу зий бур МахIачкъалалив Нураттин Юсуповлул цIанийсса Республикалул оьрчIал библиотекалий. Вамур ссу Ккуллал дянивмур даражалул школалий учительну зий бикIайссия, цIана пенсиялий бур. Га чIумул цинявппагу оьрчIал кунна, жугу дурхIуссар заманалул захIматшивуртту.


КIул шаву цал
дусшиврийн, яла
дусшиву ччаврийн кIура даруна.


На 8-мур классрава тинай дуклай икIайссияв ЧIяйннал школалий. Ттущал дуклай бикIайссия лакрал дянив, Дагъусттаннай ххуйну кIулсса Ссугъури Увайсов, МахIаммад Айдаев, МахIаммад Цимпаев, Сулайман АхIмадов, Ися ва НухI Исяевхъул ва м.ц.
Ттун хъинну ххирассия географиялул дарс, хияллай икIайссияв географиялул факультетрайн уххан, дунияллул циняв паччахIлугъирттал география ттун дакIних кIулссия. БавтIун аьркинсса документру, гьан бувссия МГУ-лул географиялул факультетрайн, амма чIал хьуну лявкъуна. Ттун математикагу ххирассия, мукун увхссара дуклан Дагъусттаннал педуниверситетрал физикалул ва математикалул факультетрайн. Ца шинавун географиялулмур факультетрайн ухханна тIисса пикри бикIайссия. Муданагу хIайп тIий икIара ттулва хиял щаллу къашаврий. Географиягу лирчIссар ттул барткъалавгсса хиялну ва оьрмулухунсса ччавуну.


Зунттул лахънийн ивукун бакъа чIалан къабикIай бивтсса ххуллул тIайламур ва тIайла бакъамур бутIа.



– Вил дур ляличIисса, щилчIав дакъасса, цIаних­сса революционернал фамилиялия хьусса цIа…
– Ттун укунсса цIа кьисмат шаврил багьаначи хьуссар ттула буттауссу МахIад. Му икIайва аьрали-хьхьирил флотилиялул подполковник. Вама уссил оьрчIангу мунал дирзун дия Маркс тIисса цIа. Ттул цIаницIун дархIусса вари чин­сса захIматшивуртту къадикIайва, цIаницIунсса хIазсса ишрурив ук-тук шайва. ЧIивинийва Сергей Миронович Кировлуя ттунма бавмунил, гьай-гьай, ттул дакIнийн асар биян байва ва дакIниву бунияла­сса аьш кьаритайва. Лавайми классирттаву на буккайссия муная чивчусса цимурца. ХIарачат бувай­ссия, мунаха къалахьхьирчагу, му цIаний ттангъа къахьунну оьрму бутан.

Даврил уртакьтуращал

– Ина ура философ ва музыкант. Философия ва музыка – цумунихсса ччаву дур виву ххишалану?
– ОьрчIнийра ттул дакIниву ликказан дурсса музыкалухсса ччаву оьрмулухунсса хьунни, музыка, балай бакъасса оьрму ттун тачIаввагу чIалай къабикIайва. Балайрдавугу ттул хъунмур къулагъас та-духьурчагу мукъурттах, миннул мяъна-мурадрах дикIайва, муданагу куртIсса философиялул мяъна дусса поэзиялух луглай икIайссияв. ФилософиялучIаннив на математикалийхчин увкссара, ттул кандидатшиврийнсса диссертациялул цIагума дуссия «Математизация как объективная закономерность развития науки» тIисса. Вай кIирагу калима ттул оьрмулуву дукъацай куццуй кувннивух кув хIала дурхсса дур.

– Зу, Ккуллал шяравасса Киров ва ВицIхъиял даралувусса Кумиял шяравасса Гулизар, цаннан ца цукун нясив хьуссару?
– Гулизар ва на комсомолданул активистътал бияв, мукун, на Ккуллал райком комсомолданул цалчинма секретарьну, Гулизар Лакрал райком комсомолданул штатрай бакъасса секретарьну бикIайва. Жу чIявуну хьунабакьайвав личIи-личIисса пленумирттай, батIавурттай. Шайссия ца райондалул гамунихьхьун дусшиврийсса эстафетарду булавугу. Лакрал район Ккуллал райондалийн, Ккуллалсса Лакралмур райндалийн хъамалу лагайссия. Муния махъ Гулизар гихунмай дуклан, на Аьралуннаву къуллугъ буллан лавгссару. Гьарца кьини кунма чичайссия на армиялия ГулизардучIан чагъарду. Мукун, кIул шаву дусшиврийн, дусшиву яла ччаврийн кIура даруна. Зана хьуну махъ жу хьуссару ташулул.


География лирчIссар ттул барткъалавгсса хиялну ва оьрмулухунсса ччавуну.


– Вилва уттининсса оьрмулуву хьусса яла ххарисса ва яла пашмансса кьинирдан цуми ккалли дувара?
– Оьрмулуву яла ххариминнувасса цану кIицI давияв буттал Абакардул цIа дизан хияллай ивкIсса ттуна арс увсса кьини.
Яла кьурчIимур кьини – чIи­вимур душ Мисиду бивкIусса кьини, оьрмулухунсса къювуну, къюкIливусса цIукъалагай щавуну лирчIсса.

– Вилва пикрилий, ссавур цIакьсса нахIусса кулпат баврил кьюлтIшиву?
– ЦукунчIавсса кьюлтIшивуртту дакъассар. Цаннан ца ххирашиву, цаннал цаннахасса хIурмат, цаннан ца бувчIаву, лагьмур лултту, лахъмур ялтту гьан бувну, цаннаяр ца лагьну бикIаву. ЦIанасса жагьилтуран цимурца бигьанма чIалай бур – ташу бавугу, му лиявугу. Ташу бувния махъ му буруччингу аьркин­ссар, агарда кулпатраву дуруччинмур духьурча.

– Буссарив вилва оьрмулул девизну хьусса махъру?
– «Анавар буккияра инсаннан цIанакулва буван кумаг, яла бю­хъайссару чIал хьуну лякъин».

– Оьрмулул лахъния уруглай, ци учин бюхъанссар, ци асарду бур хъуначунал дакIниву?
– Шиннардивун ххи хьунни цIуллу-сагъшиврул ссуссукьушиву, цила кьяйдалий хIурхIа хьунни оьрмулул бущи. Пикрирду бур дирчусса шиннардия­сса, дурмуния ва дуван хъирив къалавмуниясса, буруккин бур оьрчIал, оьрчIал оьрчIал, Лакку билаятрал, Дагъусттаннал бакIрачIан бучIантIимуниясса.

Бувтсса оьрму на лащан бавияв лахъсса зунттуйн лахъавриха: так чIявуну зунттул лахънийн ивукун бакъа чIалан къабикIай най ивкIсса ххуллийхсса тIайламур ва тIайла бакъамур. Ччива шайссаксса оьрмулул кIулшивуртту, опыт жагьилминнайн биян буван, ми оьмуния, оьккимуния буруччин. Ттулмур оьрмугу къабигьасса бия: ччяни буттацIагу хьуну, махъ нинугу къашавай дуссия хъунма­сса хIаллай. Жагьилсса оьрмулий бяливчIунни чIивимур душнил оьрму… Ци хьурчагу, хъинмунийнсса хьул-умуд мудангу ттущалвар бусса…

Ихтилат бувссар
Бадрижамал Аьлиевал