Щюлли елкай, някI елкай…

ЦIушинал мурхьирал «мархрая»

ЛичIи-личIисса чIуннардий ва личIи-личIисса хIукума­тирттай ЦIусса шинал байран личIи-личIину хьунадакьлай бивкIун бур ва хIакьинугу мукунма. ЦавайнначIа цIушинал мурхьиран ккаллину бур тIу­тIайх бивчусса бяълилул мурхь, вайминначIа – лавровый мурхь. Аьрасатнаву ЦIушинал елкалул аьдат най дур I Петрдул чIун­нардия шийннай.
Ва аьдат паччахIнал ларсун дур Немецнал слободалий ялапар хъанахъисса чил хIукуматраясса инсантурачIату. НемецначIа ель ккаллину бивкIун бур абадшиврул лишандалун. Ельданул къяртри инсан уччаврил аьдатирттащал дархIусса ххачпараснаннив ва аьдат кьамул дуван бигьану къабивкIун бур. Га чIумал къатраву елкарду бишайсса аьдат къадиркIун дур, 1699-ку шинал декабрьданул 20-нний бувксса паччахIнал указрайн бувну, къатри (кьатIух), къапурду ва кIичIиртту ттарлил мурхьирдал къяртрайну чIюлу барча бакъа.
ЦIушинал мурхь хIисаврай ель Аьрасатнаву ишла буллан бивкIун бур анжагъ 19-мур аьс­рулий. Аьрасатнаву къатраву бивхьусса цалчинсса елкарду хьуну бур Санкт-Петербурглив, шагьру сакин бувния шийнмай тикку ялапар хъанай бивкIсса немецнал кулпатирттаву, вайннал цивппа бувкIсса кIанттул аьдат­ру, багьу-бизу шиккугу щаллу буллай. Оьруснал къат­луву-кулпатраву хьхьичIва-хьхьичI елка бивхьусса чIун ­аьщуйн щуну, мяълумну кIулну да­къар. Бусаларттайн бувну, цалчинсса елка бивхьуну бур император I Николайл 30-ку шиннардил ахирданий. ПаччахIнал кулпатрал дурмур дуллай, хъирив хъун шагьрулул авадан къатравугу бихьлан бивкIун бур елкарду. Укунмасса инсантураннив цавайннан бавнувагу, кIулнувагу къабивкIун бур ва иширая, цавайннаннив, кIулнугу, елка биша-къабишаврил бала къабивкIун бур. ЦIушинал елка бишаврицIунсса авазарив Аьра­сатнаву гьаз хьуну бур 19-мур ттуршукулул дязаннив. Билаятрал хъун шагьрулий ва цаппарасса цаймигу хъунисса шагьрурдай ЦIушинал байрандалул хьхьичI гьантрай елкарду бахлай байбивхьуну бур, вайннуя, вай бишаврия прессалулгу чичлан бивкIун бур. Ва чIумуя шийнмай елка ккаллинугу бур ЦIусса шинал лишаннавасса цаннин, ца атрибутран.
Большевиктурал ва байран дукьан дурну шинну хьуну дур, дурнугу, инсантурал кьюлтIницIух кIицI лаглай. 1935-ку шинал ЦIусса шинал байран цIунилгу зана дурну дур.
Жулва лагма-ялтту махъсса шиннардий елка бишайми чIявуссарив ягу къабишайми чIявуссарив учин захIматри. ВацIлул ссурухIи бишин ягу къа­бишин – гьарцаннал цалва иш бур. Биширчангу, къабиширчангу, духмур шинавугу, цIумунивугу дакIру дуцIин дуванну хъинмунийнсса, чаннамунийнсса умудрал.

ВацIлувасса елка бишайминнансса ххару

Елка шаппа бацIан буван хьхьичI 2 ссятрайсса щинаву бивтун хъинссар, бивхьуну махъ хъунмасса хIаллай щюллинува личIаншиврул. Елка бишин нанисса щинавух хIала дуван аьркинссар глицерин (щинал 10 литралийн 2-3 хъунна къуса глицериндалул).
* * *
Елка чIюлу буллайна цири хьхьичIра-хьхьичI ванийн лахъан аьркинсса? Электрический гирлянды, хъирив елкалул игрушкарду – хъуни-хъуниминнуя байбивхьуну. Махъва-махъ елкалул бакIрай бишира цIуку ягу шпиль, ялттура-ялттугу дичира цIай-цIайтIи мишура ва «дождь».
* * *
Мюршсса игрушкарду ва цаймигу чIюлушиннарду елкалул къяртрацIун лачIун, лахъан ишла буван бюхъантIиссар канцелярский скрепкарду. ЦIана скрепкарду цивппагу бур ранг-рангсса, елкалул чIюлушиннарду кунма чIалачIисса.

* * *
Елка бацIан буван хIадур бувара цIакьсса гьану. Елка цуппагу бишин аьркинссар пачурдичIату ва гъилишиву дуллалисса цаймигу затирттачIату, къатлувун буххайсса-буккайсса ххуллучIату архну. Яла хъинмур гьанурив – совет заманная шийнмайвасса – къундалул бувцIусса бадра. Къунгу лаян бувну, шиву цIакь бувсса елкалийн ца-кIива гьантлий цал щингу дутIлай.

Искусственнайсса елкалия

ДукIува бивхьуну бивкIсса елкалул диц-куц зия хьуну духьурча, кIиз кьакьан бувай фен дуруган дуллай, гъили лаган бувну, тIайла дувара ванил къяртри. Укунсса елкарду хъунмурчIин ПВХ-рая бувну бикIай, мунияту вай, кIирисса гьавалий кIукIлу лавгун, бигьанма тIайла буван шайссар.

* * *
Бувкьун бивкIун, диц-куц зия хьусса елка тIайла буван хьунтIиссар ва кьяйдалийгу: кIирисса щинал дурцIусса ванналул ялув тахта дирхьуну, ваний, кIирисса щинал ссихI щилансса куццуй, бишира елка. Щин дякъиннин бивтун, кIукIлу лавгсса елкалул къяртри тIайла дувара.
* * *
ДукIувасса елкалул ранг цIу лаган дуван, ххиттуцIа марцI буван, хьюмусса ссахIван ягу шампунь хIала дурсса гъилисса щинай атил дурсса кIукIлусса ацци, хьхьирцIуну, дуккира елкалул гьарцагу къяртлуйх.