ЧIал чIумалсса звонок

Июль зурул паракьатсса хьхьу. Нара чичрурду дайсса кIанттухгу щяивкIун, цIуну бувксса «Илчи» кказит ккалай уссияв. Цакуну телефондалул зярлил чIунил на ццах учин увнав. Ца къаччиссарча ттун хьхьунил махъсса чIумалсса нузайнсса кьутIгу, телефондалул зяргу. На ми чIурдал цимилагу ххари къаувссара…

Гьаз бав трубка. Ттунма хъинну кIулсса чIу:
– Багъишла ува, чIалсса чIумал оьвтIий уну тIий. УвчIухьунссархха, на Явюбукухъал Эса ура.
– Яр, ттула маччачунал, ялагу щалагу Къапкъазнавух цIа дурксса машгьурсса аьлимчунал, Халидлул арснал Эса Аьбдуллаевлул чIу ттун азарвахъул чIурдаватугума бувчIинссар. Ххарира вил чIу баяврия. Зуннийн ухханна тIий уна, ва палачатсса коронавирусрал аглан унна. Хьунабакьин нясив хьунхьуву.
– Мугу так ца Аллагьнан бакъа къа­кIул­ссарча, ттун вихь бусан ччимур цамурди: ина бувккухьунссархха «Илчи» кказитрай бивщусса, Донбассрай хъанахъисса дяъвилул операциялуву виричувну ахиратравун лавгсса жула миллатрал аслансса арс, Аьрасатнал виричу хьусса Къяннал шяравасса Энгельслул арснаха НурмахIаммадлуха чIявусса буккултрал чивчусса шеърирду?
– Цавагу лях къакьабивтун буккав, – учав на.
– БувчIлай бур вайннаву чIявуми бур ваниннин цавагу шеъри къачивчуссагу, амма къакIулли вин цукун бивзссарив, нарив махIаттал унна жула дус Шалласуев Шалласул «Турлих тарих чивчусса» тIисса, хъун бакъасса, амма хъуннасса мяъна дусса шеърилул. Мукьва байтраву исватну чIалачIи дурну дур лакрал виртталсса халкьуннал тарих, цувгу чивчусса турлих. ЧIярусса аьмсса хьунабакьавурттай ина байсса ихтилатирттаву ттун мяйжан хьунни хIакьинусса кьини ина кунма куртIну лакку мазгу кIулсса, цайминнал произведениярттал кьимат цила багьайкун бищун бюхъу бусса чичулт жула дяниву лап чансса бушиву. Шалласу тIурчан, хъинну гьунар бусса шаэр ушиву ва чIивисса шеърилуву чIалачIи бувну бур. ЦIуцIаврил ласу-ка бухIан бувну, ттуща му даву дан бюхълай бакъарча, хъинну хьунссия ва шеърилия ина ихтилат барчан печатьрай. Му даву дан махъ буллай урав:
– Ура, – учав на.
Лахъи-утта къалавгун, цIанихсса аьлимчу, миллатрал ялувсса дарусса ссавнийсса ца яла чаннамур цIуку лещайсса кунма, аьпалувух ивхьунни. ХIайп, ялагу хIайп.
Эсал телефондалувухсса ихтилатрава ттун утти бувчIунни, га бивкIшиву ттуйнма бувсса аманат. Аманатран хиянатшиву даву цума-цанналгу яхI-къириятрацIун бавхIусса зат бакъар. Аллагьнал хьхьичIгу му бунагьчири.
Вана цIана ттул хьхьичI кказитрайгу, «ЦIубарз» журналданийгу бивщусса «Турлих тарих чивчусса» тIисса, Шалласул мукьва байтлия сакин бувсса шеъри.
Цимил буккирчангу шеърилуву цавагу махъ хьунабакьлай бакъар укунма ххару чIюлу бан ишла бувсса. Гьарца мукъуву дур куртIсса мяъна ва гьартасса пикри. Мунияту шеърилува цавагу махъ экьибутан бюхълай бакъар. Гьарца ххуттава лакрал миллатрал лавгсса виричусса тарихрал ссихI бишлай бур:

Щамхалтал чантI чин бунни,
ханлугърайх нур диртунни,
Турлих тарих чивчусса
лакрал арсру гьаз бунни.
ПпабакIу къавтIи бувну,
Хъун-Нех аьтIутIи дурну,
Лакрал вирттаврал кьюкьа
чанна лахъан дурунни…

Ва ца байтрал буккул хьхьичI бацIан буллай бур, лакрал хантурал заманная байбивхьуну, цала миллатрал чувшиврул тарих кьянкьасса талатавурттаву турдах чивчусса чIунну, хьхьичI бацIлай бур татар-манголнащалсса талатавриву цила цIу абад дурсса лакку душ ПартIу-ПатIима, ираннал Надир-шагьнал хIатI-хIисав дакъасса аьрал ТтурчIайнна зунттуй ххит буккан бувсса хан Муртазяли. МиннацIунна усттарну дархIуну дур цIанасса заманнай НурмахIаммадлул Донбассрай дурсса виричувшиву, ваницIунна дархIуну дур лакрал миллатрал арсурваврал – ссавнил игитътурал Набинал ва АхIмад-Ханнал цIардугу. Миллатрал турлих чивчусса тарих абад бувминнаясса пахрулий къавтIий бур ПпабакIу зунтту, дяъвирдал майданнай жанну дуллуминнахсса зумалул аьсивсса чIурду баллайнма бур лакрал аьрщарал дянихсса къума дарардавух экьинанисса Хъун-Неххал ххурххулува.
«Лак – ми цари? Ци миллатри?» – цIувххуминнахь бусраврай, нагу лаккучура тIий, Путиннул баян бунни…
Ва суалданухьхьун автор сивсусса ва тIайласса жаваб дуллай ур:

ТакIуй ник къарирщусса
гъазитурал наслуру,
Дакьаврихлу талайсса
Аьрасатнал арсруру…

Вай кIива ххуттаву авторнал хъунна­сса мяъна дирхьуну дур. БувчIлай бур турлих тарих чивчумигу так дакьаврихлу талай бивкIшиву.
МукIулчинмур байтрал цалчинмур МухIуттин Чариновлул «Агь, ттул буттал кIануй, Лакку билаят» тIисса ххуттая байбишаврил мяънагу лап куртIсса дур. Ялун ххи бувсса шанма ххуттавугу ялун нанисса цIусса никирансса чувшиврул дур:

Вирттаврал щаращий,
жул мусил минай,
Вия пахрулийнма миллат личIаннав,
Вихсса ччаву жуву тIутIайх дичиннав!

Авторнал ва мусил мурадгу дузрайн буклакисса ххай ура на. Назму чIявуми буккултравух гьартану ппив хьуннинна, лакрал цаппара жагьилсса балайчитал бур мажлисирттай, хъатIай ва цаймигу батIавурттай ва назму цала ляхъан дурсса макьаннай щаллу дуллай.
ЧIяйннал шяраватусса Рамазаннул арс Шалласу ттуна кIулну мукьцIалунния лирчусса шинну хьунни. Миллатрал багьу-бизулул, мунил бивкIу бакъасса тарихрая, хIакьинусса му тарих хъиннува авадан буллалисса жагьилсса никирая бусласисса чIярусса хьунабакьавурттай жу цачIу гьуртту хьуру. Мунал кIулшивурттал, мазрал аваданшиврул на мудангу хIайран айвав. БувчIлай бия Шалласу, цала цува кьюлтI уллай, ялун къаливчусса гьунардал щаращи ушиву. Ва ттул пикри аьч хьуна, лакрал миллатрал гьунар бусса шаэртурал Ссугъури Увайсовлул, Даниял Магьдиевлул ва цайминнал творчествалия буслай, цала зумунусса кьимат бишлашисса макьалартту журналлай ва кказитирттай рирщукун.
Нава хъиннува махIаттал хьунсса иш хьуна гьашину февраль зуруй 16-нний Дагъусттаннал педуниверситетрал актовый залдануву хьусса, лакку маз ябаврин хас дурсса, лакку мазраха зузисса элмурдал доктортал, кандидатътал, муаьллимтал, мажлисрал депутатътал, шаэртал, студентътал гьуртту хьусса батIаврий хьумунил. Лавхъуна махъру укун-тукун бан аьркинссар тIисса, цайминналгу чIявуну тикрал бувсса махъру.
Циванъяв къакIула форум дачин дуллалиминнал 65 шинай редакторшиву дурсса, хIакьинусса кьинигу оьрчIан цIа итабакьлакьисса «ЧIавалачин» журналданул редакторсса, 50-ллийхъайсса луттирдал авторнахьхьун, лакраву увагу усса ца «Дагъусттаннал халкьуннал чичу» тIисса цIанин лайкь хьусса ттухьхьун махъ къабуллуну, ва бан, та бан аьркинссар тIисса, цанма ххуйну лакку мазвагу къакIулсса литература ахттар дувултрахьхьун буллуна. Бюхъайва мунивугу циннасса ца мяъна диркIун дикIангу. Къашайхха ттуща лухIимунийн лухIир, кIяламунийн кIялар къаувкуну ацIан.
Ттухьхьунма къабулурчангу, ва форумрайн бувкIми махIатталну личIан бувна Шалласуев Щалласул бувсса, гьартасса, мяъналул куртIсса ихтилатрал. Цаягу профессонаща, я лакку маз ахттар дуллалисса му элмулул цаягу докторнаща, гаксса куртIну жула ниттил мазрал мяъдан аьч къабанссия.
Бюхъайва машгьурсса аьлимчу, лакку мазрал гьанулул ттарцIну хьусса, аьпа биву, Явюбукухъал Эсагу ттухь муния бусан ччай ивкIун икIангу. Шалласухъал Шалласуяту нара чирчусса ва хъун дакъасса макьала кутIа дуллай, ччай бур дакIнийхтуну барча ан шеърилул мазрайгу жула миллатрал язисса арс, ттулагу дус, цала узданну бувтсса оьрмулул 75 шин хъанахъаврищал гьашину ноябрь зуруй.

* * *
ЧIявур лакрал аьрщарай
Зунттурду лагьсса-лахъсса,
КIайннуллихха бугьайсса
ТIюпан марчгу гьалаксса.

Ххяллаватур личайсса
МарцIсса щаращал жартру,
Миннулли лиххан байсса
Лагмасса урттул мякьгу.

Я кIинттул микI къалачIай,
Я гъинттул бакъа къашай –
Зунттал щала тIабиаьт
ХIикматну цIулаган дай.

Ца щаращул жюржура,
ЧIяйннал Шалласуй, ина.
ЧIяйричу ухьурчангу,
Щалва миллатрал арсра.

Щаращив бакъахьурчан,
КъюкI-мурчIи шай зунттурду,
Къакьакьаннав тIий ура
Вил щаращи тачIавгу.

Ссутнил дяркъусса кьини
Увну унугу ниттил,
Вил дакIнил гъилишиврул
Гъили дуллай дур дакIру.

Зунттуйх лавхъун нанисса
Къабигьасса шачIантту
Бивтунни, уссу, ина
Так арулцIаллий ххюва.

Лякъиннав ттуршулчинмур
ШачIанттуйгу авцIуну.
Так ина кунмаминнан
ХIалалссар абадшиву.

Август 2022 ш.