«На ванал хъаттиралу хъунма хьуссара»

ХIасанхIусайн ва Жанна (Нажабат) Абуевхъал кулпат чIявучин ххуйну кIулссар. КIулссар ца яла интеллигентнаймур кулпат хIисаврай. НахIу-хIалимну, кувннан кув бувчIлай, цаннал цаннахасса хIурматрай ва вихшалдарай бувтун бур вайннал цачIу сайки 50 шинайсса оьрму.

— Аллагьу тааьланал ттун гьарца чулуха оьвхъусса, марцIсса, духIи-дуциндарал увччусса лас кьисмат увна. Ванал ттул оьрмулуву хъунмасса кIантту бувгьу­ссар. Жул кулпатраву байбизавуртту, бивщу махъру учаву цирив къакIулссия, къадакIнийри ХIасанхIусайннул цалагу ттущала лахъсса чIуний ихтилат бувну, ичIура къалмакъал дурну, – тIий, дакIнийн утлай бур Нажабат ца-кIира шинал хьхьичI, оьр­мулул 72 шинаву, дунияллия лавгсса цила лас. Сентябрьданул 22-нний ХIасанхIусайннун 75 шин хьунтIиссия.

Щар хьусса чIумал Нажабат 19 шин шавайсса душ бивкIун бур. ХIасанхIусайн – ванияр 6 шинал хъунасса жагьил. Му чIумал Жанна дуклай бивкIун бур Дагъусттаннал университетрал чил билаятирттал мазурдил факультетрал 1-мур курсрай. ХIасанхIусайн, Ростоврай паччахIлугърал университетрал юридий факультет къуртал бувну махъ шин ва дачIиннуй МахIачкъалалив прокуратуралий прокурорнал кумагчину зийгу ивкIун, хъунма хIал къабувну, ПаччахIлугърал мюхчаншиврул комитетрай (КГБ) зун ивкIун ур.

Гъанссаннал хъатIийн увкI­сса жагьилнал я бавцIуну бур бакIрал ххуйсса лакку душний. Жанна мукунма итталун багьну бур арснан щар дуцин ччи­сса ХIасанхIусайннул буттан МахIаммадлунгу. Пулансса душних къулагъас да тIий салфеткалий чивчуну записка дуллуну дур буттал арснахьхьун. Ваналгу гара салфеткалий «НукIура дав» тIисса жаваб чирчуну дур.
– Укун салфеткалий чивчуну лявкъуссар ттул кьадар, – тIий, хъярчирай буслай бур Жанна. – Наварив му чIумал щар хьунсса пикрилий къабивкIссара. Ттул хияллу цайми бия: университет ва аспирантурагу бувккуну, Буйнакскалий, нава дуклай бивкIсса школалий, зунсса. Жу кIул хьусса чIумал ХIасанхIусайннул лейтенантнал чин дия. Яла полковникнал чин ласуннин КГБ-лул органнаву зий ивкIссар. КГБ тIисса мукъувугу ттун романтика чIалай дия, – тIий бур Жанна.

ХIасил, оьванмасса чагъарданий къаоьккисса чичру дурну диркIун дур Жаннан. Цала цачIусса щалагу оьрму ванин дакIний бур так чаннасса, тIааьнсса лахIзардайну.
– ХIасанхIусайн ия аькьлулул увччусса, гьарца чулухасса кIулшивуртту дусса. Ттун, жагьилсса душнин, хъунмасса гъира бикIайва ванах вичIидишин. Учин бучIиссар, на хъун хьуссара ванал хъаттиралу. Ва ия ттун ласгу, ппугу, уссугу, дус ва маслихIатчигу. ХIасанхIусайн дунияллия лавгукун, дуниял ттунна архIалла дачIра хьусса кунма ливчIунна. ЧIявучин бюхъай пикри хьун, на ттула пишалул карьерагу укунсса лас махъ уну тIий дурссар тIисса. Юх. Му ттул личIисса, ттулалу­сса оьрму бия. На ттула пишалул ххуллий тачIав ласнал даражагу, цIагу ишла къадурссар. Нава аспирантуралувун буххан ччай бушиву бувсъсса чIумалгума, ганал, му ттун укунма бакIравун бувхсса пикри кунма кьамул бувну, къулагъас къадурна на тIутIимуних. Бувххун махърив цири, циванни къаувкуна, хIатта ттун чIявуну, кулпатгу кьабивтун, Москавлив гьан багьайва, ччарча каялувчитуращал хьунабакьин, ччарча библиотекалуву щябикIан. Ялунгума, ттул хIарачатрая, хьхьичIуннайшивурттая ва тIайлабацIурттая рязи шайва. Дуккаврил, кIулшивурттал кьимат бусса ия…
Шиккува бусан, Жанна филологиялул элмурдал кандидатри, профессорди. Ва Дагъус­ттаннал паччахIлугърал Техникалул университетраву чил билаятирттал мазурдил кафедралий каялувшиву дуллай буссар. Жанна бур АьФ-лул ларайсса пишалул кIулшивуртту дулаврил ХIурматлувсса зузала, Аьра­сатнал Чичултрал ва Аьрасатнал Журналистурал союзирттал член.
Чув, ци къуллугърай зий ухьурчагу, цала даву ххирасса ва ххуйну кIулсса лавайсса даражалул пишакарнан ккаллину, каялувчитуран ва архIал зузиминнан бусравну ивкIун ур мудангу ХIасанхIусайн. Ва аьчухсса, авкьусса, хъярч-махсартту бусса ивкIун ур. ЧIявусса дусталгу бивкIун бур, цала чIунархIалми бакъассагу, оьрмулул хъуниссагу. Цаяра оьрмулул хъуниминнангума ванал бусласимуних вичIидишин гъира бикIайсса бивкIун бур.

– Ва ия цала оьрму хIукумат­раха зий гьан бувсса пишакар, хIакьсса патриот. КГБ-лувусса ванал даву диндалул масъаларттацIун дархIусса дия. Цува дин-чак дайсса акъанугу, вайннул муттаэгу акъая, диндалулгу, диндалувуминналгу хIурмат бия. Му чулухасса кIулшивурттугу дия. ЦIанихсса диндалул ишкка­ккултращал миннал даражалий гъалгъа тIун бюхъайва. Миннангу ХIасанхIусайннущал ихтилатрай щябикIан, ванах вичIидишин ххирая. Экономистуращал миннал даражалий, политиктуращал миннал даражалий гъалгъа тIун бю­хъайсса инсан ия ва.

УрчIцIалулку шиннардий ХIасанхIусайн зун ивкIун ур Да­гъусттаннал ХIукуматрал председательнал кьатIаллил экономикалуцIун бавхIусса масъаларттацIунсса кумагчину. Микку зузисса чIумал чIявусса дазул кьатIаллил инсантуращал­сса хьунабакьавуртту, дусшивур­тту хьуну дур. Цаппара шиннава ХIасанхIусайн ивтун ур Аьрасатнал Президентнал Ухссавнил Ккавкказнавусса вакилну. Амма ва къуллугъ цува рязину кьабивтун бур. Мичча лавгун махъ зий ивкIун ур Дагэнерголул хъунаманал хъиривчуну.
Абуевхъал къатлуву тачIав чан къашайсса бивкIун бур хъамал: чIявусса политикалул ва жяматрал ишккаккулт, махъ нани­сса инсантал, журналистал ва м.ц. Вайннанний хъамалу хьуну бур машгьурсса журналист Орхан Джемаллул кулпат. ЦIакьсса дусшиву диркIун дур МахIаммад Хачилаевлущал.

Ялун къачIалачIисса, амма хъунмасса мюнпат бусса даву дурну дур политикалул ишру ххуйну кIулсса ХIасанхIусайннул цалчинсса ва кIилчинсса Чачаннал дяъвирду нанисса шиннардийгу. Хъуннасса гьурттушинна дурну дур 2010-ку шинал Дагъусттаннал мазру, аьдатру ва культура ядаву мурадрай сакин бувсса фондрал давриву. Дуллалимургу, афишироват къадуллай, ссихI къадур­ккун дайсса диркIун дур. Цанниву ума гьармуниву икIайссар учай. Муна мукун гьармуниву усса инсан ивкIун ур ХIасанхIусайн.

– ХIасанхIусайннущал на ххуйсса оьрму бувтссар, ххариссагу, пашманссагу кьинирду архIал лархъссар. Цаннан ца къабувчIусса кIанттурду нажагьссавагу къашайва. Дакъая жул кулпатраву хъус-хъиншиврухсса къанихшиву, хIатта ми цачIу дишинсса даражалул адамина ивкIнугу. Рязину икIайва нагу ми тIалав дуллалисса бакъану тIий. Ца чIумал душнил душнихь хъярч буллай ур: «Цайми хъаннин ласурваврал шубарду, бирлиянтру пишкаш дурну ччан дикIай. Вил дадайка тIурча, лу, ручка ягу блокнот булурча, миннуягу ххари хьунтIиссар», – тIий. Амма цува командировкалий дазул кьатIув лавгсса чIумал бахшиш дакъагу къаучIайва…

ХIурматрай дакIнийн бутлай бур Жанна ХIасанхIусайннул нину-ппу – МахIаммад ва Муслимат Абуевхъул.
– ЦIу бутIуй цаппара шиннардий жу ласнал нитти-буттащал цачIу ялапар хъанай буссияв. Хъинну интеллигентнайсса бия. Жул дянив тачIав бувчIу-къабувчIу къавхьуссар. Ласнал нину Муслимат ХIажиаттаевна Дагиздатрай корректорну зий бикIайссия. Ванил ппу Къуркъиев ХIажиатта ХIавинахъал Саэдлул ссурахъу ия. Саэдлул арс, арснал щар бучIайссия жучIан. Ласнал ппу МахIаммад Шамилевич личIи-личIисса жаваблув­сса къуллугъирттай зий икIайва. Уссия шяраваллил хозяйстволул министрну, ХIукуматрал председательнал хъиривчуну. Хъус-кьинилухсса къанихшиву вайннавугу дакъая. Дяъви ккавксса ия. Сталинградуллахсса талатавурттай гьуртту хьуну, контузия хьуну ивкIун ия. Цала даву ххуйну кIулсса, низам ххирасса ия. Тай шиннардий республикалий шяраваллил хозяйстволул сфералуву ва кунасса даражалул пишакар акъахьунссия, – тIий, буслай бур Жанна.
ХIасанхIусайннул ва Жаннал цала кIива оьрчI бур. Арс ХIажиатта Москавлив ялапар хъанай ур. Душ Уммукусум Да­гъусттаннай бур. Зий бур ФОМС-рай.
ХIасанхIусайннулгу, Жанналгу, ца савлугъ кунма, щакъалихлай бувтсса оьрмулул хаварданух вичIидирхьуну мукьах хIайп чинсса зат личIлай бур анжагъ ца – вайннал цачIусса оьрмулул манзил Заннал ялагу биялну лахъи буккан къабаву.