Чил спектакльданул тамашачитал

«Битира щурщу тIун щюлли хIавирду,
Жун аьркинну бакъар тачIав дяъвирду!»

…Ва балай тIий бикIайссияв жу дарсирдай, жунма дяъви цирив къакIулну бивкIхьурчагу.
Так мунил хIакьсса лажин цанна ккарксса, му цала бурхIайх лавгсса оьрчIанни дяъви цирив кIулсса. КIулххивав жун, жува дакьаврихасса балайрдугу тIий, дакьаврил лишанну хьусса кьурукьругу чагъардая бувну, гьаваллавун итабакьлай бунува, цайми билаятирттай жува кунмасса оьрчIру дяъвилул цIарава ливхъун най бушиву, цикссагу мюрщулт нитти-буттахъацIа хьуну бушиву, цикссагу оьрчIру, нитти-буттахъанмагу къакIулну, хьхьирил щатIал зумардайн бивчуну бушиву. КIулххивав аьрщарай дяъви магьирлугърайн кIура бавну бушиву, спектакльлан кунна, мунинсса сценарийрдугу зур бусса паччахIлугъирттал ттуршукурдал хьхьичIва чивчуну бушиву. Ми дяъвирдал театрданул тамашачиталнугу бушиву жува кунмасса оьрчIру.
Совет оьрчIру кьянкьану вихшала дишин бувну бикIайвав совет агьалинан дяъвилул лажин так дяъвилул кинордаву дакъа къаккаккантIишиврийн, дяъвирдая жунма кIулну бикIантIишиврийн так тарихрал луттирдая ва дяъвилул ветерантурал дакIнийн бичавурттая.
Дунияллул тарихраву яла оьттул ттур дуркмунин ккаллисса КIилчинмур дунияллул дяъви лахъи лавгун бур ряхра шинай. Хъун дяъвилущал архIалла нацизм ва фашизм духлаган дансса дяъви най бивкIун бур Африканаву ва Средиземный хьхьирил регионнайгу (1940-1945 ш.), Машрикьуллал Европанавугу(1944-1945ш.), Азиатнал ва Тихий океандалул регионнайгу. Муниву гьурттуну диркIун дур 61 паччахIлугъ, 1 млрд. ва 700 млн. инсантурал. ЛивтIуну бур 50 миллиондалийн бивсса инсантал, миннавагу – 27 млн. так совет халкьуннал. Амма къархьуну дур духлаган дан аьрщарай я нацизм, я фашизм. Жуйнма щавщи къабиярчагу, къабавцIуну бур дяъвирду дунияллий царагу кьини. Вай 77 шинал манзилданий, цIаллил азар кунма, ппив хьуну най бивкIун бур ми аьрщарайх.
КIилчинмур дунияллул дяъвилуву союзникталну бивкIхьурчагу, гихунмайрив США ва СССР чачун кувннащал кув талай бивкIун бур цайми билаятирттал дянивсса дяъвирдайхчин.
Вьетнамнаву (Ухссавнил ва Кьиблалул ) 1959-75-ку шинну. Шикку талатисса США-нал аьралуннал аьдад, флот ва авиация къахIисавну, лархъун диркIун дур 540 азара инсаннайн. ЛивтIу-бивщусса хьуну бур 350 азаруннийн бивсса. Жяматрал ялун бигьаврийну США-нал 1973-ку шинал буккан бувну бур аьрал Вьетнамнава. Вара шинал хьуну дур Китайнал ва Вьетнамнал къалмакъалгу. Мукунма ца чулуха – СССР ва Китай, вамур чулуха – США. Совет аьралгу, иш багьарча, талан хIадурну бувгьуну бивкIун бур Китайнал дазуй Сибирнаву.
Гъанмур Баргъбуккавал билаятирттай 30 шинал лажиндарай (1950-1980-ку ш.ш.) лахъи лавгун бур Аьрабнал (Египет, Иордания, Иракь, Сирия, Ливан, Саоьдуллал Аьрабусттан ва Ямани) ва Израилнал дяъви. Вай шиннардил мутталий кIай билаятирттал дянив хьуну бур 3 дяъви. Аьрабнал ва Израилнал шамилчинмур дяъви байбивхьуну бур 1982-ку шинал, ва базилух – Ливаннащал, мува США-нал кабакьаврицIух.
Ливаннаву хьуну бур кIилчинмур дяъвигу, 2006-ку шинал, «Хезболла» тIисса Ливаннал шиидтурал суккушиндарал.
1982-ку шинал хьуну дур Ингилиснал ва Аргентиннал кризис.
Вара шинал хьуну дур Карибский кризисгу. Дунияллийсса тагьар оьдацIлай дайдирхьуну дур Кубанаву СССР-данул баллистический ракетарду дишаву сававну. Мунинсса жавабран США-налгу Карибский хьхьирил Кубанал зума-къирагъирттайн итабавкьуну бур 183 аьрали жами, Куба блокадалувун лавсун бур. Талан хIадур бувну бур Европанавусса американал аьрал ва флот. ­Аьрали къаралданий диркIун дур США-нал ва СССР-данул авиациярттугу, Западрайсса Совет аьралуннал гужругу. КIивагу чул хIадур хъанай бивкIун бур ядерный дяъвилийн. США-нал ядерный боеприпасру диркIун дур 5000-ннийн дирсса, СССР-данул – 300-ннийн дирсса. ООН-далул генеральный секретарь ва Кубанал каялувчитал дянив багьну, дакьаврийн буцлацисса кьутIи чирчуну дур. СССР-дания тIалав бувну бур Кубанавусса ракетарду дуккан дан, США-наягу тIалав бувну бур Туркнавусса цаллами ракетарду дуккан дан. Му бакъассагу, США-най къадагъа дурну дур Кубанайн къаршисса дяъви къабайбишин.
Совет аьралуннал Авгъаннавусса дяъвилий (1979 -1989 ш.ш.) ивкIуну ур 14 азара инсан, 50 азаруннайн дирну дур щавурду­Аьрал буккан бувну махъгу СССР-данул хIукумат кIира шинал лажиндарай ялагу диркIун дур Наджибулланал низамран кумаг буллайнна. Амма, мунийнугу кумаг къавхьуну, Авгъанисттаннай власть хIалли-хIаллих Талибантурал ларсун дур.
Ираннал ва Иракьнал дяъви (1980-1988 ш.ш) Шиидтурал дин хьхьичIунну ккаклакисса Ираннаву Иракьнал исламрал революция дишинсса мурадрайсса дяъви. Ираннан кьюлтIну ярагъ бахлай бивкIун бур США. Парснал бугъазрай хьхьирил коммуникациярду мюхчан дуллалиссару тIий, НАТО-лул ВМС-рал кьюкьри диркIун дур Ираннал чулий талай. Ва дяъвилий ливтIуну бур 700 азаруннийн бивсса инсантал кIивагу чулуха.
Вай шиннардил мутталий найнма бивкIун бур дяъвирду Африканал континентрайгу: Алжирнаву (1950-ку шиннардий), Франциянал колониялува бу­ккансса хIарачатрай; Нигериянаву (1967 ш.); Руандалий (1963 шиная 2000-ку шинайннин); Суданнай (1950-ку шиннардия 2001 шинайн бияннин); Заирдай (1979 – 1999 ш.).
32 шинал мутталий Заирдал паччахIлугърал каялувчину ивкIун ур США-нал ва вайннал чул бувгьуминнал канилусса диктатор Мобуту. Ми паччахIлугъирттал Заирдая гьарца шинал ххилай бивкIун бур сайки 1,5 млрд. доллардансса дувсси, нажагь дакъа бакIрайн къадагьайсса мах, алмазру.
Анголлал билаятрайсса дяъвирду лахъи лавгун бур 1975 шиная 2000-ку шинайннин. Вай дяъвирдаву ивкIуну ур 500 азара инсан.
АцIния ххюра-ряхра, кьуниясса шиннардий дяъвирду лахъи лавгун бур Мозамбикнаву, Чадалий, Либериянаву ва цаймигу Африканал паччахIлугъирттай.
1991-ку шинал НАТО-лул аьрал Югославиянавун бувххун, байбивхьуну бур ва паччахIлугърал гьануну хъанахъисса Сербнал миллатращалсса дяъви. США-лул Сербия тахсирлув буллай бивкIун бур Босниянаву ва Герцеговиннай къалмакъал дуллай бур тIий. 1991-95 шиннардий бацIаву дакъасса дяъви най буссия Хорватиянаву, Босниянаву ва Герцеговиннай. 1994-ку шинал США-лул кабакьаврийну, хIасул дурну дур бусурманнал Хорватнал федерация ва багьайкун янна-ярагъуннил балгусса армия. Та дяъвилий ивкIуну ур 200 азара инсан.
1998-99 шиннардий дяъви байбивхьуну бур Косоволийгу. Ппив дурну дур навтлил промышленность, навт ябуллалисса кIанттурду. НАТО-лул бомбардал ивкIуну ур 2000 инсан, 7000-ннайн дирну дур щавурду. ПаччахIлугъран хьуну бур 100 млрд. доллардансса зарал. Укун, низам дихьлахьиссару тIий, США-нал НАТО-лул гужирдал кумаграцIух парча-тика бувну бур Югославия.
2001-ку шинал сентябрь зурул 11-нний хьусса терактрая махъ США-нал НАТО-лул аьрал бивчуну бур та чIумал «Аль-Каидалул» аьралуннал мина дирхьуну диркIсса Афгъанистаннайн.
2003-ку шинал, диктатор Саддам-ХIусайннул зулмулуща Иракьнал агьлу ххассал буллали­ссару тIий, 1991-ку шинал хъунама Бушлуща дишин къархьусса низам дихьлай айивхьуссар чIивима Бушгу. Ччя-ччяни дакIнийн багьай, та дяъви байбивхьусса гьантрай, МахIачкъалаллал 11-мур школалий Ватан дуруччултран кьинилун хас дурсса мероприятиялий, Хъун дяъвилул ветераннал увкумур. «Бушлул Иракьнал халкьуннайн къаршисса агрессия – му дахьра хъя тIисса тIутIир. США-нан аьркинсса так тIабиаьтрал сурсатрур. Бюхъай­ссар хьхьичIарасса союзрал республикарттугума Аьрасатнайн хIусут дуллан, цанчирча США так СССР ппив дурну паракьат къахьунтIиссар, тайннан Аьрасатгу бурусин ччантIиссар. ЧIяву миллатру бусса билаят ла-ялун бан тIурча, жапа бакъассар, мукунсса кьастгу лархIуну, мунинсса гужругу ишла булларча… ».
Бакъаривла вай хIакьсса махъру?
ЧIумул чIалачIи бувссаксса, США-нан кьамул дакъа­сса низамрай ялапар хъанахъи­сса паччахIлугъран оьсса кьадар чивчуну бур. Тайннал къакьамулсса низамрай зий уну тIий аьс увна цал Иракьнал бакIчи Саддам-ХIусайн, яла Каддафи, кIиягу «лухIи мусил» билаятирттал паччахIтал.
Ливиянал кIункIур щин щарай буссарив бувчIлачIисса инсантал махъ бакъа мукIруну бия та дяъвилул дунияллул дязаннив хъякру рутантIишиврийн, му щавщи чIал къавхьуну Сириянайнгу биянтIишиврийн ва нигьачIий бия, тикку дяъви байбиширча, мунил ахир къадучIантIишиврийн. Мукун хьугу-хьунни.
Ттул чIивисса аькьлу дунияллул политикалул иширттал ва хIиллардал хъирив лаяйсса даражалийн биян бувар ттигу. Амма вай СССР ппив хьуну мукьах уттинин дунияллий хьусса дяъвирдал хроникалува, чIирисса духьурчагу, ххина-ккина дириллай дур. Америка, яла цIакьма муттаэнацIа хьуссара тIий, буниялагу дунияллул заллухъруну хьун ччай бур. Тайннайн данди дацIан бюхъайсса каши хIакьину так Аьрасатнал билаятрахь дур, ванил ххуллу вари учин сивсусса лидернал кIунттилу буну тIий. Щала Европа тIурча, тайннал бахIи куний бахIлай най бур.
Дунияллул политикалия за бувчIусса инсантал Крым Аьрасатнавунмай зана бувния шинмай байкъалитIавай буслай бур Украиннал кIункIур щин щарай бивкIссарив .
Украиннаву хасъсса операция байбивхьуну мукьилчинсса кьини Германнал Бундестаграл депутатътурал батIаврий сайки 80 процент депутатътал тахсир ккаклай бия цала хьхьичIвасса ва уттисса канцлертурай – Меркеллуй ва Шольцлуй ва цаппарасса депутатътурай, дяъви хьун къабитан дянив багьан кIанттай, дянив рутан кабакьу бувну тIий.

«Ссайн бувкссару жува?»

«Ссайн бувкру зу? Путиннул шикку ва кIанттай, немецнал бундестаграй цимилвагу баян бувна, къабитантIишиву цала билаятран аьрали нигьачIаву дусса НАТО-лул гужру Аьрасатнал дазурдачIан гъан хьун. Зу тIурча, вичIахух чIиртту бувну бияв. Му бакъассагу, Аьрасатнал Президент маслихIат буллай ия европанал мюхчаншиву дуруччаврил цIусса архитектура хIасул дан. Западрал ганал тIимур инкар бувна. 2021-ку шинал альянсрая Аьрасатнал тIалав бувна Украиннал аьрщарая цала аьрал букьан бан, дацIан дан Украина Западрал аьрали блокравун кIункIу буллалаву. Му затгу инкар бувуна.
Зурул хьхьичI немецнал генералнал баян бувна вин, гьалмахчу Олаф Шольц, агарда НАТО Аьрасат нигьабусан буллайнма бачирча, питна хьунтIий бушиву. Мунил цIаний ина га укьан увна къуллугърая. Вана хIакьину цIунилгу Европанаву дяъви байбивхьуну, украинналсса кунма, аьрасатналссагу жагьилтал литIлай. Явара, зуйвагур бусса дяъви сукку шаврил тахсир!» – хъинну гьалакну гъалгъа тIий ия немецнал политик Петр Бистрон.

Ци пайда хьуссар Аьрасат кьюкьин буллалаврия?

«Аьрасат кьюкьин буллай, Украиннахьхьунгу, НАТО-лувун ва Евросоюзравун кьамул банну тIий, биттур къабансса махъру буллай бивкIун тIийри хIакьину Европанаву ва тагьар хIасул хьусса. Тти санкциярттайну нигьа бусан буллай пайда цир? Ми санкциярттал европанал билаятирттайхгу рищаву дантIиссар», – увкунни «Альтернатива для Германии» тIисса партиялул хъунмур Алиса Вайделлул.

Слободан Милошевичлул аманат

ХIакьину Украиннавусса тагьарданух буруглай, дакIнийн багьлай бур Югославия. Цара-ца сценарий чIалай, тайннал бакIрачIан бувкIмур цIунилва-цIунил ккалай байбивхьувкун бакIрайн багьунни Югославиянал махъа-махъсса президент Слободан Милошевичлул цува ивчIан хьхьичI, 2006-ку шинал, дуснакьрава оьруснал, украиннал ва беларусьнал агьалинайн дурсса оьвчаву-аманат.

«Оьрус! На цIана оьвтIий ура цинявппагу оьруснайн, Украиннал ва Белоруссиянал агьалигу Балканнай оьруснан ккалли байссар. Бургияра жул бакIрачIан бувкIмуних ва дакIний битияра – зул бакIрачIангу укуннасса кьини дучIантIиссар, зу, кувнная кув батIул хьуну, зула хьхьарашиву ккаккан дайхту. Запад – щинзирданий бавхIусса жиндралхьу ккаччи, ххяххантIиссар зул кьакьарттуйн! Уссурвал! Хъама мабитару Югославиянал кьадар! МабацIару Западрал парча-тика бан!»

ЧIалачIи бувчIу ивкIун ур Слободан Милошевич. Танан чIалай бивкIмур ххирану бавцIунни!
Ва цими шинни Западран Аьра­сатнавугу «низам» дишин ччай, Путиннул низамрая рязи бакъами гьалакIу буллай машгьурсса блогертурайхчин. Амма цалсса Аьрасатнал агьалинан чIявуминнан дакIний дур Югославиянал, Иракьнал ва Ливиянал сценарийртту. Аьрасатнаву гьарзат дахIалай чинну дакъахьурчагу, жула паччахIлугърал бакIчи лайкьсса лидер ушиврийн мукIруну бур аьрасатлувтал!
ХIайп, къабавсса Украиннал бакIчитуран Слободан Милошевичлул аманат! ХIайп, дарсну къавхьусса Украиннал агьалинан Югославиянал сценарий ва тайннал кьадар, цала оьрчIая чил билаятрал мурадру буруччинсса спектакльданул тамашачитал хьун бивтсса! БацIан баннав Аллагьнал цив бакIрай! Кьабагьаннав дяъвилул чIу!