«Жула кIунттища гьарца кьини ва азарданул зехлай бур инсантал»

Хаджимурат Малаев родился 4 ноября 1964 г. в селе Нижне-Чуйск Сокулукского района Киргизкой ССР.
С 1967 года проживает в Республике Дагестан. Среднюю школу окончил в 1982 году в селении Цуриб Чародинского района. 1992 году окончил Дагестанский медицинский институт.
В 1992—1994 годах прошел ординатуру по неврологии. С 1994 года по настоящее время — ассистент кафедры немедикаментозной терапии ДГМУ. Окончил аспирантуру Рязанского государственного медицинского университета.
С 2013 года до июня 2018 года работал главный врачом ГБУ РД «Республиканская больница восстановительного лечения».
За годы деятельности руководителя данного учреждения Хаджимурат Малаев сумел отстоять сохранение Грязевого озера в Махачкале.
За четыре года сумел вывести медучреждение в список ста лучших клиник России.
26 июня 2018 года назначен главным врачом Первой городской больницы города Махачкалы. Сразу после назначения запустил горячую линию для борьбы против коррупции.
Награды
Награжден: учрежденной президентом России Владимиром Путиным медалью «Мы вместе» за вклад в борьбу с коронавирусной инфекцией;
орденом «Честь и гордость Дагестана – Золотой Орел».

Шинал чIарах барзругу лавгунни жува пандемиялул шартIирдай ялапар хъанай. Дагъусттаннай ковид цIу­цIаврийн цалчинсса къалану бавцIунни МахIачкъала шагьрулул Цалчинмур азархана. «Ковидрал шин» цукун яла ларгссарив ва хIакьину цIуцIаву цIунилгу ялун дирсса ппурттуву азарханалий цукунсса тагьар дуссарив буслай ур хъунама хIакин Маллаев ХIажимурад МахIаммадлул арс.


ХIажимурад Маллаев увну ур ноябрь зурул 4-нний 1964 шинал Къиргъизнаву. 1967 шиная шихунай ялапар хъанай ур Дагъусттаннай. ЧIарадиял райондалул ЦIуриб шяраву школа къуртал бувну, дуклан увххун ур Дагъусттаннал мединститутравун. Къуртал бувну бур Рязаннал паччахIлугърал медуниверситетрал аспирантура.
2013 шиная 2018 шинайннин зий ивкIссар «Республиканская больница восстановительного лечения» ГБУ-лул хъунама хIакинну.
Цува зий уссаксса хIаллай ванаща бювхъуну бур бавххуну бивкIсса МахIачкъала шагьрулул дарувсса кьяркьарал бяр махъунмай ласун. Азархана низамрайн буцин ва му Аьрасатнал ттуршва хьхьичIунсса медициналул идаралул сияхIравун бутан.

2018 шинал июнь зуруя шихунай зий ур МахIачкъала шагьрулул азарханалул хъунама хIакинну.
Ва ур Дагъусттаннал бусравсса хIакин. Лайкь хьуну ур Аьрасатнал Президент Владимир Путиннул коронавирусрал инфекциялущал талай бувсса захIматрахлу дулун ккаккан дурсса «Мы вместе» медальданун. Лайкь хьуну ур «Честь и гордость Дагестана – Золотой Орел» ордендалун.


– ХIажимурад Ма­хIам­мадович, вил каялувшиврийсса азархана, мяйжаннугу, цалчинмур къалану бавцIунни. Цукун бувкру зу му захIматсса тагьарданува?
– Тагьар дия, мяйжаннугу, захIматсса. Цалчин, щинчIав хавар бакъая цIуцIаву жучIанна укунсса лагрулий диянссар тIисса. ЦIуцIаврил щатIи чIарах къабукканшиву чIалай бухьурчагу, чIирисса духьурчагу вихшала дия му, европанал билаятирттайх кунна, аьратталну къагьанссар тIисса. Азарданул лавмартшивугу, муниясса нигьачIавугу жунна щаллуну дурчIин дурая. Амма на ттула коллектив хIадур буллай усси­яв.

СИЗру ляхълайрагу да­къая, ми щала билаятрай духларгун дия. Счетрай арцу дунура, канихьхьун арцу дуллуну дакъа, ми машан ласун хъанай бакъая. Микку жун кумагран бувкIуна жула ватанлувтал. На барчаллагьрай ура ми ласунсса арцу ларсун бувкIсса мачча-гъанцириннайн, дустурайн, гьалмахтурайн. Хаснува на хIайран увунна депутат МахIаммад Садулаевлул, хъунмасса кумаггу бувну, жул буруккин бувчIлай, гьарца кьини оьвтIий, ци аьркинни тIий цIухлайна ивкIсса.

– ЦIуцIаву чан­сса хIаллай паракьатгу хьуну, цIунилгу зана хьунни. Цукунсса дур хIакьинусса тагьар?
– Тагьар ххари бансса дакъар. ЗахIматсса тагьарданува бувкхьунссарухха тIисса вихшалдарай бунува, майрал байранная махъ бивщунни цIусса щатIи. Жун муния нигьачIаву дия. ХIакинтурал байранну мудангу вас-ццахлий хьунадакьайссар, цанчирча миннуя махъ къашайшалтрал нех дачавай тIий. ЦIуцIаву кIилчин сукку хьусса ппурттуву на цимилагу бувсъссия жува кьамул увсса ацIа къашайшалая мяйя хъатIуя махъ къашай хьусса ушиву. ЧIалачIиссаксса, цIанакулгу мура тагьар дур. Жула халкьуннан ттигу бувчIлай бакъар. Ялун най бур шамилчинсса щатIи.
Махъсса шанна кьини (июнь зурул 19-ннийн) жу жула азарханалий уттуишин уварду коронавирусрал инфекция дусса 250 къашайшала. ЗахIматну бакъами тIайла буккарду, шаппа хъин хъанансса маслихIатругу бувну. ХIакьину жучIа уттуивхьуну ур 500 къашайшала, минная 22 ур реанимациялий ва 3 ур ИВЛ аппарат бивхьуну.

– Аьмну циксса къашайшалт кьамул барду пандемия дусса щала чIумул мутталий?
– Шиккува уттубишин бувмигу, шаппа хъин хъанан тIайла бувкмигу хIисав бувну, 18 000 бивсса. Ина кIицI ларгунни жул азарханалия Москавлия бувкIсса режиссертурал ларсъсса документал киносурат. Ванияр дурусъсса цIа ттун цамур къалякъинссия. Ва бур Дагъусттаннай яла хъунмасса ковид-госпиталь, 1000 инсаннансса, ва бур ковидрая махъсса хъиличавуртту хъин дансса кIулшивуртту дусса пишакартал зузисса, чIяру профиллу дусса азархана. Мунияту жучIан чIявусса къашайшалтгу най бия.
ХIакьину агьалинан бувчIуну бур хIакин, медициналул зузала цурив. Мяйжаннугу, вай Брест къалалучIа кунма бавцIуну бу­ссия.

– Хьурив зул зузалтрал дянива ва азар сававну яла лавгсса?
– БивкIунни ца санитарка. Жул коллективран ва хъунмасса оьзрур. Заннайн щукру, ххишала цучIав яла къалавгунни, цанчирча жучIа «ятIул зоналийн» бухха-буккаврил, вирусрая буруччаврил ялув бацIаву цIакьсса дуссия. Амма цуксса бурув­ччуну бухьурчагу, хIакинтурайн цIуцIаву лархъунни. ЦIанакул вайннал антителарду дуссар. Жул хIакинтал я цивппа къашай къахьунтIиссар, я вирус къалахъантIиссар.


[dropcap]Н[/dropcap]а учивияв, ттущал «ятIул зоналий» зий бивкIсса цинявппагу волонтертал – ми Дагъусттаннал медициналул ялун бучIантIимурди куну. Цанчирча бивкIулийн лажинну зий бивкIсса, захIматшиву ва кьурчIишиву ккарксса вайннаву чантI куссар инсаншиву.


– Къашайшалтрава ливтIу-бивщусса чIявусса хьурив?
– Къачансса ливтIунни. Жул хIакинтал лахьлай буссия кьатIаллил билаятирттал уртакьтурал опыт, хасну федерал центрдал хIакинтурал. Азарва тахлинсса клиникар­тту Аьрасатнаву чIявусса ба­къая. Гьай-гьай, жуща къахьунссар бюхъу хьхьичIунсса клиникар­ттащал ччалли буккан. Амма хьхьичIунсса европанал билаятирттах бурувгун, масалдаран, ласунну Англия, тайнначIа ливтIуну бур 15 процент къашайшалтрал, Аьрасатнал хъунисса клиникарттай — 12, 11, 10 процент. Циванни хъунисса клиникарттай чIявусса къашайшалт ливтIусса? Цанчирча захIматсса къашайшалт цинявппа ххилай бия хъунисса клиникарттайн.
Ковид цIуцIаврил жучIа ливтIунни 7- 8 процент къашайшалтрал. Махъ бакъа, ва хъунмасса процентри. Амма дунияллул ва Аьрасатнал хъунисса клиникарттал хIасиллах бурувгун, жучIасса тагьар оьккисса да­къар. Амма ца инсан ивчIавугума – хъунмасса оьз­рур.
Ттигъанну жучIара хьуссар ковид хъин даврийн дагьай­сса ляличIисса элмийсса конференция, микку чIявуми докладру бувссар жул азарханалул зузалтрал. Къашайшалт хъин буллалаврищал жул зузалт байбивхьунни ва азарданул хъирив лаллай. Жу итабакьарду жула зузалтрал докладру цачIун бувсса чIиви жуж. Ми докладру цивппагу кIицI лавгун буссар дунияллул халкьуннал изданиярттай.

– Тасттикь хьурив «Коммунаркалул» хъунама хIакин Денис Проценкол увкусса махъру: «Пандемиялул чIумал ххал диргьусса терапиялул кьяйдарду цIусса къашайшалтран мюнпат хъанай дакъар», – тIисса?
– Денис Николаевичлущал жул цIакьсса дахIаву дуссар. Та увкIссар цала хIакинтуращал жучIарасса тагьар ххал дан, нагу тIайла бувкссия ттула зузалт танал клиникалий опыт лахьхьин. Мяйжанссар танал тIутIимур. ЦIуцIаву ппив хьуния шиннай ххал диргьуну дур 11 рекомендация. Ми даххана дуллан багьссар, азар цалнияр цал аьраттал дуклай душиврийн бувну.
Хъинну хъирив къалавну жу ковид хъин дуллай къабайбишару, цанчирча ца къашайшалан дакьлакьисса кьяйда ваманан дакьлай дакъар. Цалчин­сса къашайшалт хъин буллай бивкIсса кьяйдалий хIакьинусса къашайшалт хъин бан хъанай бакъар. Жунма ванияр тихунмайгу багьанссар ва цIуцIаву лахьлан. Ва най дунура дацIан дансса дарман бакъар. Мунияту жу, хIакинтал, оьвтIий буру вакцина бувара тIий. Акъахьурча жува цIунилгу балаллухьхьун бириянтIиссару. ХIакьинусса кьини жучIа уттуивхьусса 500 къашайшалая 32 процент бур хъинну захIматсса.


ХIакьину дунияллул 60 билаят бур вакцина машан ласлай. Жущава тIурча, му бан бюхълай бур уква.


– Вакцина щала цала хушрай бан аьркинссаривкьай ягу цаппарасса арардаву зузисса инсантурал му чара бакъа бан аьркинссарив?
– Вакциналул хIакъираву хIакьину чIявусса бур щялусса затру, агьали нигьабусан буллалисса тIарду. ПаччахIлугърал вакцина цала хушрай буллан ккаккан бувну буния махъ, ттуща цамур куццуй учин къабюхъанссар. Амма гьарца чувнан бувчIин аьркинссар цайрасса социал жаваблувшинна, цаяра обществалун цукунсса нигьачIаву дуссарив. ЧIявусса тIарду бур вакцина бувну махъ оьрчI бан къахьунтIиссар, вакцина бувсса инсан 2 ягу 3 шинава ивчIантIиссар тIисса. АхIмакьшиву дакъаривла, туну, мукунсса затурттийн вих хъанахъаву. ХIакьину ва азарданул щийчIав рахIму буллай бакъашиву чIалайгу бунува, хIакьину инава ягу вила лагма-ялттунава цу-унугу къаив­чIан­тIишиврийн,чIирисса духьурчагу, вихшала дишин къабю­хъайсса чIумал.
Вакциналиясса ццах агьалинавун бутлай бур соцсетирттаву дулланмур дакъа щябивкIсса инсантурал.

Мунияту багьлай бур инсантуращал зун, бувчIин буллан, вакцина къабувсса инсан цува къашай къахьурчагу, муная вирус лавхъсса тама инсан къашай хьуну, ххассал ангума къахьун бюхъайшиву.
Инава бував вакцина куну цIуххирча, увара ттигу. Къашавайминнал дянивсса жуйра хъуннасса вирусрал гьиву душиврийн бувну, жул чурххаву антителарду бур. Амма, бухьурчагу, нагу, ттул коллективгу ва нюжмардий вакцина буллали­ссару. Жухьва цIувххунахь буварду учин бюхъаншиврул.

– Зул клиникалия ковид-центр шайхту вил душ цалчин бувкIунни волонтерну зун. Му щил хIукму бия?
– Ттул душ хъунма хьу­ссар хIакинтурал кулпатраву. ЗахIматсса тагьар сававну ттун къашайшалтращал азарханалийва ацIлан багьлай бушиву цанма баяйхту, кулпатрал ва душнил хIукму бувна цалчинсса гьантрайва волонтерталну бучIан. Душнил цищала архIал дуклакисса душгу бувцуну бия.
Ттун муниву виричушиву чIалай дакъая, вайннал цала инсаншиврул буржри биттур був­сса, мунияту на вай махъаллил къабувссия, хIатта ттул буссавагу оьрчI ва ца душ бунува.
– Зул клиникалий хIасул бувну бия волонтертурал корпус «Феникс», цаятугу хIакинтуран хъунма­сса кумаг хьуна пандемиялул чIумал.
– Нава дахьа хъунама хIа­кинну зун увкIсса чIумал, студентътал дежурстварттайн буцлансса маслихIат бувссия, хIатта студент-дежурант азарханалунсса буруккин бухьурчагу.
Дежурстварттайн букIлан ччисса чIявусса бия. 2019 шинал жу гайнная хIасул бувссия волонтерский корпус – 300-лийсса студентътал. Ттуршунниха ливчусса оьрчIру зий буссия «ятIул зоналий», нину-ппу гайннал ялув нигьачIий бия. Щюллимур зоналий зузиссагу буссия. Хъунмасса кумаг хьуссар волонтертурая жун пандемиялул чIумал. На учивияв, ттущал «ятIул зоналий» зий бивкIсса цинявппагу волонтертал – ми Дагъусттаннал медициналул ялун бучIантIимурди, куну.

– Аьрасатнал цайми регионнах бурувгун, цукунсса кьимат бищунссия ина Дагъусттаннал хIакинтурал пишакаршиврун?
– Жула хIакинтурал пишакаршиву ларайсса кIанттай дур, щиярчIав махъун багьлай бакъассару. Коронавирусрал цалчинсса мугьалттул чIумал жучIанма бувкIсса федерал центрдаясса пишакартуралгу мукун бушиву исват буллай бия.

– Ци чIа учинна ина Дагъусттаннал агьалинан?
– Дагъусттаннал агьалинан ва захIматсса тагьардануву чIа учивияв ссавур, кувннан кув бувчIаву, кувннал кувннахасса хIурмат.
Жул кIунттища гьарца кьини лавмартсса азарданул инсантал зехлай бур. Жу бан-бит бухлавгун личIлай буру, жула янилу ссихI биял къахъанахъисса инсантал литIлай чIалай. ХIатта хIакьину жу дарурттал дузалну, даврил опытгу салкьи хьуну бухьурчагу, ялун букIлакIисса къашайшалт цаннаяр ца захIматсса бур, азар ялу-ялун оьдикIлай дур. Жун ттигу къакIулли ва азарданул цукунсса хъиличавуртту кьаританссарив, ми цукун хъин дулланссарив. Жун хIакьину аьркинну бур так зул кумаг! Буруччияра зула зува!
ХIакьину дунияллул 60 билаят бур вакцина машан ласлай. Жущава тIурча, му бан бюхълай бур уква. Бувара вакцина му бансса чIунгу, кашигу канища дукканнин!

Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал