Аьрасатнал аьрали тарихрава

Апрель зурул 8-нний жула билаятрай кIицI дайссар Аьрали комиссариатирттал зузалт­рал кьини. Цалчинсса аьрали коми­ссариатру сакин бувну бур жучIава 1918 шинал, апрель зурул 8-нний бувксса Совнаркомрал декрет­райну.

* * *
Апрель зурул 10-нний кIицI лагайссар Гьаваллал мюхчаншиву (ПВО) дуручлачи­сса аьралитурал кьини. Цайми билаятир­ттай авиация ду­ккайхту, жучIавагу сакин був­ссар ва журалул аьрал. 1914 шинал Петербурграй Аьрасатнал инструктор Ф. Лендердул був­ссар самолетру дичлачисса цалчинсса пушка. Амма Цалчинмур дунияллул дяъвилийн гьаваллал мюхчаншиврул чулуха жува хIадурну къабивкIссару. Талатавурттаву лахьлан бавчу­ссар гьарзат. Муния шихунмай сакин буллан бивкIссар хасъсса подразделенияртту. Артиллериялул ярагъраща бичин хъанай бивкIссар жамирду ва аэропланну.
Аьрасатнаву ПВО-лул аьралуннал гьану бизаву дайдирхьу­ссар хасъсса авиациялул кьюкьа сакин даврия. Ва кьюкьлуву 200 самолет диркIссар, ва сакин дурну диркIссар 1914-1917-ку шиннардий Петроград мюхчан бан.
Совет Союзрал чIумал ПВО-лул аьрал хъиннува цIакь хьу­ссар. Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъви байбивхьу­сса чIумал билаятрай ПВО-лул аьра­луннал 13 округ диркIссар. Дяъвилия махъсса шиннардийгу ПВО-лул аьрал цIакь буллан бивкIссар жула хIукуматрал. Дуллан бивкIссар цIусса техника, тIитIлан бивкIссар лавайсса даражалул пишакартал хIадур бансса дуккаврил центрду.

* * *
Апрель зурул 12-сса кьини фашистурал концлагерьдаву бивкIми тархъан баврил кьинилун ккаллиссар. Шамилчинмур рейхрал концлагерьдавух бувкссар 20 миллион инсантурал. Гьарица ряххилчинма – чIивисса оьрчI. 12 миллион инсантурал тархъан баннин къаливчIссар. Фашистурал концлагерьдаву оьсса зулму був­ссар дунияллул 35 билаятрал инсантурай. Ссурссурду дуклай, газ итабавкьуну, загьрулул буллай, рахIму-цIими бакъа батлай, сагъсса инсантурай медициналул опыт­ру буллай, ккашилгу, дя­къилгу къия дирсса мюрщи оьрчIава оь ласлай, оь кьини ду­ккан дурссар инсантурайн.
ООН-лул хIукму бувссар миннал аьпалун фашистурал концлагерьдая тархъан хьуминнал Дунияллул халкьуннал дянивсса кьинину баян бан апрель зурул 12-сса кьини.
Концлагерьду зий бивкIссар 1933-ку шинал март зурул 22-нния байбивхьуну 1945 шинайн бияннин. Цалчинмур ва яла хъунмамур концлагерь Освенцим совет аьралитурал тархъан бувссар 1945 шинал январь зурул 27-нний. Вара шинал апрель зурул 11-нний гьаз хьуссар Бухенвальд концлагерьданувуми. Щалагу Шамилчинмур рейхрал биялдарайсса кIанттурдай 14 азарва концлагерь бивкIссар.

* * *
1945 шинал апрельданул 16-нний байбивхьуссар Совет аьра­луннал Берлиннайн гьужум бувсса операция. Операция най бивкIссар 23 гьантлий – апрельданул 16-нния майрал 8-ннийн бияннин. Совет аьралуннал лавсъссар Германнал хъуншагьру Берлин.

* * *
1242 шинал апрельданул 18-нний Александр Невскийл каялувшиндаралусса оьруснал аьра­литурал микIиран бавкьу­сса Чудское тIисса бярний хьусса талатавурттаву ххит бувссар немецнал (ливоннал) багьадурахъул. Ва къизгъинсса талатаву, «Ледовое побоище» тIий, тарихравун дагьссар.

* * *
1945 шинал апрельданул 25-нний Эльба неххай, Торгау шагьрулия арх дакъа, хьуссар бусалдаравун дагьсса совет ва американал аьралуннал хьунабакьаву.