«БурцIурдил хъатIи»

Лакрал театрданул лавайсса даражалий цIу буккан бунни Казбек Мазаевлул фантасмагория «БурцIурдил хъатIи», цувгу хас бувсса чичул оьрмулун 70 шин ва художник Эдуард Путерброт дунияллийн увккун 80 шин шаврил юбилейрдан.

Режиссер-постановщик Дагъусттаннал халкьуннал артист Аслан МахIаммадов. Художник-постановщик Дагъусттаннал лайкь хьусса художник Аскар Аскаров.
Цал уттигу дакIнийн бутан, хъунмасса тIайлабацIу буну спектакльданул премьера хьуссия 1993 шинал, цIанихсса режиссер Геннадий Якуниннул бивхьуну. Тамансса шиннардий най бивкIун бур репертуарданувугу.

ТIайламур бусан, цалчин ккаклакисса чIумал ттун спектакль бувчIлай бакъая. Хъисвагу. Я сахIналий хъанахъимур, я зал бутавай хъяхъисса тамашачитуран ци хIаз бизлазиссарив. Ганиннинмаяхха на лу, ккалай байгу-бивхьуну, къабувчIлай тинмай бувтун бивкIсса. Хъяхъиминнайнгу сси бизлай, бучIаврия пашмангу хьуну, на спектакльдануха бивзун лавгссияв. Зал бувцIусса инсантураву яла аькьлу бумур нава хханссия.
ЧIивинияцIа театр ххирасса, шяравун театр бувкIсса чIумал, цавагу спектакль лях гьан къабитайсса, бувчIлайнугу, къабувчIлайнугу, байбивхьуну, къуртал хьунцIа ххал байсса ттун, так ва ца спектакль хьуна ганиннин къаххуй бизансса.

Тани на бияв дахьва школагу къуртал бувну дуклан бувкIсса душ, Казбек Мазаевлул мукъул куртIшиву, мяъна-мурадрал аькьилшиву лаласунсса дуциндарайн аькьлу-кIулши диян бувасса.
«Илчи» кказитрайн зун бувкIсса чIумал ца базилух Казбек Мазаевлул творчествалия жап тIисса, аьпа биву, ХIасан КIурухов ва ПатIимат Рамазанова «БурцIурдил хъатIи» ляваличIисса кьиматрай кIицI лаглай бия.
«Ци «БурцIурдил хъатIир» бикIайсса, муния ца къакру бия», – учав къудурну. Бусав, ккалай байгу-бивхьуну, лугу тийнмай бувтсса, спектакльданухагу бивзун лавгун бивкIсса. Гайннал маслихIат бувна цIунилгу ккалай байбишин, къабувчIларчагу, ахирданийн бияннин буккин. Дунияллиягу ттуннияр хавар бусса, литературалия ва Казбек Мазаевлул мукъуягу ттуннияр ххишала за бувчIусса ттула даврил уртакьтурал гьавас бувтун, буккав на ахиргу бала-хатIасса «БурцIурдил хъатIи» щала.

Га дия цамур ябитаву, оьрмулуву хъанахъимур произведениялуву лаласунну иял хьусса инсаннал ябитаву. «Перестройкалул» заманнул оьлукъин бувсса ишру гиву чIалай бия ттун. Дагьуна цуппа спектакль ккаккансса зувугу. Амма спектакль репертуарданува бувкьун бия. Ккавкссия анжагъ телеверсия. Амма сахIналий ккавкмур спектакльданул биян бувмур асар личIисса бикIай.
Лакрал театрданущал уртакьну зузисса вай цинярдагу шиннардий на буссияв хьурдай «БурцIурдил хъатIи» цIу буккан бан тIийнма. Цимилъя мунил ялув театрданул хъунама режиссер Аслан МахIаммадовлущал пикри кIибачIайсса. Ганал цувагу спектакль цIу буккан бансса мурадрай усса бувсукун, ялугьлай буссияв му кьини дучIаннин.
ЦукунчIавсса щакгу бакъая ва захIматсса спектакль лавайсса даражалий бишинсса жула режиссернал ва артистурал усттаршиврийн. ДакI дарцIуну буссияв премьералул тIайлабацIу хьуншиврийнгу.

Ттун га кьини Лакрал театрданул залдануву, щяикIансса чари, ацIанссагума кIану къабикIансса ххива. Ванахха дирирну Шекспирдул, Лоркал спектакллая «шацI шаврия» шикаятрайнмасса, лакрал спектакллу ккаккан ччай бушиврия соцсетирттаву, Лакрал театрданул группардаву чичлайнмасса тамашачитурахьхьун сант хIакьинусса кьининийн увагу ливчIсса кIия-шама шаэрнавасса ца, пасихIсса ва куртIсса мукъул усттар Казбек Мазаевлул произведениялиясса спектакль ккаккансса, лакрал классика ккаккансса. Амма… Жунма ххирар так дяъван! Бакъая га кьини щапI куну бувцIуну бикIан аьркинсса зал бувцIуну. Ччива вих хьун, зумарду итадакьайсса чIун дахчухьунссар тIисса пикрилийн. Агар мукун бухьурча, дур ттигу чIун жула тамашачитурал ва спектакль ххал бансса.

Спектакль ттун ххуй бивзунни. Усттарну ккаккан дурунни актертурал жанавартрал сипатру.
Москавлиясса критиктурал цIарду дурсса кIанттурдайгума аьй рищунсса хIучча лякъайсса театрданул каялувчи Бадрижат МахIаммадхIажиева спектакль тапшур буллалийни, байбивхьуну къуртал хьунцIа, актертурал тIуркIулул хъювусул буккан буллай бия.
«Ца базилух «Музыкальный журнал» тIисса Аьрасатнал журналданухьхьун интервью дуллай, на увкуссия: «Ччимур жанралуву роль дугьан бюхъайсса актертал буссар жул театрдануву зий», – куну. Интервью ккалаккисса чIумал тIурча, ттун ттула мукъурттия нач хьуна. ХIакьину зу на мяйжаннугу мукIру бувунна ттула махъру хIакьсса бивкIшиврийн. Барчаллагь зун хъунмасса!» – увкуна ванил.
Жула оьрмулуву хъанахъимур аьч буллалисса захIматсса тема, мяъна куртIсса текст, жанавартрал сипатру – жапасса бия режиссернал ва актертурал хьхьичIсса мурад. Му мурад цукун чулийн буккан бан бювхъуссарив бусанссар вайннал цала.

Аслан МахIаммадов, спектакльданул режиссер:
– На ва бигьа бакъасса мурад бакIрайн ласав хьхьичIва-хьхьичI хъунасса режиссер Геннадий Иванович Якуниннул аьпалун. Дахьва институт къуртал бувну увкIсса ппурттуву нара дургьусса агьамсса роллу, миннувух ва спектакльданувусса Къайсардулмургу, на дургьуссар ванал режиссершиврулу. Ттуву актернал гьунар магьир бангу, гихунай на режиссернал даврихух машхул ангу, Валерий Аьбдуловичлул уксса, ваналгу кабавкьуссар. Му бакъассагу, ванал хъунмасса захIмат бивхьуссар Лакрал театр хьхьичIунмай бан. ТтучIа ванал аьпалул хIурмат мудангу бюхттулну буссар. Мунияту ччай бия ва спектакль уттава буккан бан. Ттул агьаммур мурад бия спектакль та режиссернал бивхьумуницIун бавкьуну бишин.
Оьрмулул 70 шинал юбилей хьунни ттул цамагу насихIатчи, спектакльданул автор Казбек Мазаевлунгу. Ванаяр ттун лакку мукъул пасихIшиву лархьхьусса. Ванал ттухь Ттуплисуллал театрал институтраву ккалаккийни лакку мазрал дарсру дирхьуссар.
Казбек Мазаев хъанай ур лакрал литературагу, драматургиягу ларай дурсса инсан.
ДакIнийн къаувтун къахьунссар ва спектакль дунияллийн буккан бан хъунмасса захIмат бивхьусса цамагу инсан, цIанихсса художник Эдуард Моисеевич Путерброт. Му бакъассагу, цалчинмур спектакль ккавкминнан хIисав хьухьунссар, уттимур спектакльдануву хьхьичIмуниву роллу дургьусса увагу шама актер акъа къаивкIшиву. Та спектакльдануву роллу дургьуну бивкIсса жула хъунисса артистал Садикь МахIаммадов, Гьарун ХIусайнов ва цаймигу чIявусса актертал дунияллия лавгун бур. Режиссернащал ва художникнащал вай цинявппагу актертал дакIнийн бичинсса мурадрай цIубуккан бан ччан бивкIуна ттун ва спектакль.
Нара дургьуну ивкIсса Къайсардул роль ттун пикри буссия жагьилсса актернахьхьун дулун. Амма рольданул язишиврул ттунна дугьан ччан бивкIуна.

Саният Рамазанова (Ассадагур):
– Ассадагурдул роль хъанай дур на цалчин дургьусса агьамсса роль. На дахьва Лакрал театрдануву зун бувкIсса чIумал ттухьхьун дуллуна декретный отпускрай шаппа щябивкIсса Луиза Шагьдиловал ва Юлиана МахIаммадовал дугьлай бивкIсса агьамми роллу.
Жу ва пьеса, аьпа биву, Валерий Аьбдуловичлущал ккалаккисса чIумал ттун хъинну хIазгу бивзун, дакIний ливчIуна вай махъру: «На Рас-Расра, Рас-Расра, Рас-Расхъал Ассадагурда» тIисса. Яла роллу дачIлай байбивхьукун, ттухьхьунна Ассадагурдул роль дулун нанисса баяйхту, на ххари хьуссияв. Геннадий Якуниннущал зун хъинну тIааьнну бия. Ва ия лавайсса гьунарданул режиссергу, инсаншиврул бутIа ххину буллусса инсангу. Байбихьулий ванащал зун нясивну къалявкъссания, бюхъайва на театрдануву лахъи къалагангу. Ганал ттувун театрданухсса ччавугу, гъирагу бувтуна.

Хъунмасса тIайлабацIу хьушиврий кIицI лаглай бия тани театрал ишккаккулт ва спектакльданул премьера. Гара шиналъяв, хъиривмур шиналъяв хьусса Дагъусттаннал театрдал фестивальданий Ассадагурдул рольданухлу ттун дуллуна премия «Язимур хъамитайпалул роль». Мукун тIайлабацIусса хьуна Лакрал театрдануву ттул цалчинсса агьамсса роль. Ва диплом яла бусравмур кIанттай ябуллай буссара на.
2005 шинал Аслан МахIаммадовлул цIунил бивхьуна ва спектакль. Жу Асланнущал буссияв вайра агьамми роллу дургьуну. Казбек Мазаев тани театрданущал хъинну хIала-гьурттуну ия. Ванал ттун пишкаш бувуна «Ассадагур ва Къайсар» тIисса цала жуж. «ДакIний бити вил гьунар ца винмалусса бакъашиву, му щалагу миллатран цачIусса бушиву. СсахчIав баххана къабувну, ябува вила гьунар», – тIий чивчуну бия ганий. Вай мукъурттилгу ттуву актернал пишалухсса ччаву ягин дуруна, ттула гьунарданул ялув зунсса гьавас бувтуна.
Спектакль кIилчин бихьлахьисса чIумал на оьрчIах буну, ттущал дублерну буссия Олеся Шипилова. Премьерарттай на гьуртту хьуну, гихунмай роль дургьуну буссия Олеся. ЦIанакулгу Асланнул Къайсардул роль ххирашиврул цала дургьунни, мунащал ттунгу багьунни Ассадагурдул роль дугьан.
Утти бихьлахьисса спектакль, цалчинмуницIун бавкьуну биширчагу, Аслан МахIаммадовлул ярг бувну бия. КъахIазну бикIанссия ттун тара роль тикрал дуллан. Спектакль бивхьуния махъ диялсса чIунгу чIарах дурккунни, оьрмулухссагу, художествалухссагу ябитаву даххана хьунни, театрданувусса ва магьирлугъравусса бущива баххана хьунни. Костюмру, тIайлассар, тайра Эдуард Путербротлул дурсса костюмру дуссия, ттуйсса хIажакгума тара дуссия.
Циксса шинну гьарчагу спектакльданул тема агьамнура личIлай дур, ттигу чIярусса шиннардий агьамнура личIанссар.
Ва лу на столдания бувагу къабукьара. Муксса пасихIсса маз бур ва произведениялуву, шамилчин роль дугьлай бунува, нава хIакьину ккалаккисса чIумалгума цамур куццуй кьамул бав. Умуд бур ва спектакль Лакрал театрданул репертуардануву лахъи лаганссар тIисса.

Луиза Шагьдилова (Рукьижат):
– Ва спектакль цалчин бихьлахьисса чIумал на душ бувну шаппа буссияв. На му видеолий ххал бувссия. Рукьижатлул роль дургьуну бия жула цIанихсса артистка РайхIанат Буттаева. КIилчин бихьлахьийни му роль дургьуну бия Жинасат ДинмахIаммадова. На буссияв массовкалуву къарил роль дургьуну. Укун хъунисса артисткахъая махъ роль дугьан ттуйнна вихшала даву хъуннасса жаваблувшиннану чIалай дия. ЧIявусса тамашачитуран дакIний лирчIун дурхха тайннал дургьусса роллу, нава тайннащал лащан булланссара, хьувивав ттущава тайннал гьунарданийн хъит учин тIисса вас-ццах дакIнива буклай бакъая.
Казбек Мазаевлул цала увкусса куццуй, спектакль хъиннува куртIгу, ярггу бувну бия. Ттун ххуй дирзунни Аслан МахIаммадовлул ттула рольданул трактовка. Актертурал дянив увкуну бурхха чан-кьансса «мютIи бакъашиву» ишла дувара куну. Мукун «мютIи бакъашиву» дансса кIанугу спектакльдануву буну, му ишла даврийну ттун ва роль дугьан бигьа хьуна. Яла ттунма Чапаевкалий бавсса Чакъаллал, Бярнихиял лугъатгу ишла бувссия.

ПатIимат Давыдова (Бахттум-агъа):
– На даимгу хIайран бара Казбек Мазаевлул мазрал пасихIшиврул, аваданшиврул. АцIния кIира шинал лажиндарай на роль дургьуну бура ванал «Сивсусса барзукка» тIисса магьлуву.
«БурцIурдил хъатIи» цалчин бихьлахьисса чIумал, Геннадий Якуниннул бусаврийн бувну, Казбек ивкIун ур танахь Бахттум-агъанал роль РайхIанат Буттаеван чичав тIий. Ва РайхIанатлул роль дакъар, ва ПатIиматлул роль дур куну, ттухьхьун дуллуна. КъакIулли ганан му цукун бувчIуссияв, ттун кIулссия ина му роль мукун хIазну, дюхханну дугьантIишиву, куна ганал ттухь. Асланнулгу ва роль ттигу ттухьхьунна дуллунни. Аслан гьунар бусса режиссер ур, ванащал зунгу бигьар. Ттунна ххирасса роль духьурчагу, чIярусса шинну ларгун махъ цIунил дугьан бигьану къабикIай. Цуппа произведениягума цалчин ккалаккисса кунма бия. Танигу хъинну гъирарай дугьав на ва роль, цIанагу тава гъирарай дугьав.

Сакинат МахIаммадова:
– Цалчин спектакль бихьлахьийни на гиву гьурттуну бакъассияв. КIилчин бихьлахьийни на буссияв къарил роль дургьуну. Тани дурагу ххюра къари дия гьурттуну, цIанакул къарихъул чIяру дурну дур. Спектакльдануву вай цирдагу яргну ккаккан дурну дур.
Ттухьхьун дуллусса роль тани дургьуну бия жула гьунар ххисса, бусравсса Уди Аьлиева. Ттуламур сипатрахух лагаврил ттун дакIнийгума бакъар ганил цукун дургьуну диркIссарив ва роль. Удил роль дугьлагьийни ваксса хъунмасса текст бакъаяхха увкукун, Асланнул бувсунни спектакль чан-кьансса баххана бувшиву, гиву ттул роль гьарза-гьарта дурну душиву. Ттун хъунмасса кумаг бунни режиссернал сипат аьч дан, сипатравун буххан. Нагу хIарачат бував ганал ттула хьхьичI бивхьусса мурад ва тIалавшинна биттур дан, ганал дакI дакьинну роль дугьан.
Кулпатрал ишру хьхьичIун багьлай, зий-къазий шиннугу ларгун, укун бунияласса, жаваблувсса, тамашачинан дакIний личIансса роль на ттинин къадургьуссар. На ттуява рязину ливчIра премьералий. Репетициярдай ттуява нава рязи бакъа, ттунна ччисса куццуй къачIалай, режиссерналгу дахханашиннарду дуллай, дакI дарцIуну бакъассияв. Премьералия махъ, театрданул каялувчитуралгу, тамашачитуралгу цIа дурукун, бартбивгьухьуви нава ттуйва бивхьусса мурад тIий, дакI ххари хьунни.

Зинаида Чавтараева (къарихъавасса ца):
– Царагу роль бигьану дугьан къашайссар. Хъунмасса захIмат бишин багьайссар роль тамашачитуран дакIний личIанну дугьаншиврул. Массовкалуву роль дугьан бигьасса иш бакъассар, ина ссихI къадуклай, къуццу къатIий сахIналий усса чIумал. ТIайламур бусан, ттун агьаммур роль дугьан бигьа бизай мукунсса рольнияр. Мунийн бувну на ттула сипат нара диял дував.
Гьарца шяраву дикIай хIазсса, гьавас бусса къари. Ттун ччай бия мукунсса къарил колорит ккаккан дан. Хъунмасса захIмат бишин багьунни сахIналий ласласисса шаттирал ялувгума. Амма на ххарину бура ттухьхьунна мукунсса роль дугьансса сант дирияврихлу. Мунийну ттул опыт авадан хьуссар.