Ванайн учайссия учительтуралгу учитель куну

Февраль зурул 22-нний Аьрасатнал лайкь хьусса учитель, Аь.Тахо-Годил цIанийсса Дагъусттаннал педагогикалул элму ахттар дай институтрал Дагъусттаннал мазурдил секторданий чIярусса шиннардий каялувшиву дуллай ивкIсса аьлимчу-методист, фронтовик РахIимов Кяъбуллагь РахIимлул арснан 100 шин там хьунтIиссия.

Кяъбуллагь РахIимовлул, буниялагу, ниттил маз ябаву ва буруччаву мурадрайсса хъунмасса бутIа бивхьуссар миллатрал тарихраву. Ттунма оьрмулуву хьу­сса тIайлабацIулун ккалли бара Кяъбуллагь РахIимовичлул каялувшиннарай зунсса кьисмат нясив хьуну бикIаву. Гьарица ванащалсса хьунабакьаву дикIайва дакIний личIансса, оьрмулухун­сса дарсруну хьунсса. Ва ххишала акъа хIурмат-кьиматрай икIайва институтрал коллективрал дянивгу. РахIимовичлул уксса лакку мазрал методика хьхьичIуннай давриву захIмат бивхьусса цама акъахьунссар учирчангу, къабяйкьинссара.

РахIимовичлущалсса махъра-махъсса ттул хьунабакьаву хьуна, ивчIан кIива гьантлул хьхьичI. Муданма кунма, чяй хIачIлай, хавардах вичIилий щябивкIсса чIумал, цукуннив, цалва оьрмулул ларгсса шиннал хIасиллу дуллалисса куна хIисав хьуна. КIива гьантлува му дунияллия лавгуна. Инсан дакIний уссакссар сагъсса учай…
РахIинхъал Кяъбуллагь увну ур 1921 шинал февраль зурул 22-нний Хъусращиял шяраву. Ванал захIматрал ххуллу байбивхьуну бур 1946 шинал Хъусращиял школалий байбихьулул классирттал учительшиврия. 1952 шинал опыт бусса учитель дуклан увххун ур Аьрасатнаву ца яла хьхьичIунмур вузну хъанахъисса Дагъусттаннал пединститутрал филологиялул факультетрайн. 1956 шинал му къурталгу бувну бур ЯтIул дипломращал. Институтраву дуклай унува, лакку маз куртIну кIулсса пишакар хIисаврай, Кяъбуллагь РахIимов ивтун ур Дагъусттаннал луттирду итабакьай идаралул лакку мазрал редакторну.

Институт къуртал байхту, Кяъбуллагь зана хьуну ур бу­ттал шяравун. Учительтуралгу, ду­ккаврилгу сий дусса тай шиннардий итххявхсса пишакартурах школарттай мудангу мюхтажшиву диркIссар. Мукун, тIалавсса пишакар хIисаврай, РахIимович ивтун ур Хъусращиял школалий завучну ва ­оьрус мазрал ва ла­кку мазрал дарсирдал учительну. Гьунар бусса пишакар ччяни итталун агьну ур республикалул Минпросвещениялул зузалтран. РахIимовичлул пишалул ларай­сса профессионализмалия бусласисса ва даврил опытран бюхттулсса кьиматру бишлашисса «Учительтуралгу учитель» тIисса ва цаймигу макьалартту дуркссар «Дагъус­ттаннал правда» кказитрай ва 1960 шинал Дагъучпедгизрай итабавкьусса «Учителя Кулинского района» тIисса жужраву.
1961 шинал, Дагъусттаннал просвещениялул министрнал хIукмулийн бувну, Кяъбуллагь РахIимов ивтссар Тахо-Годил цIанийсса Педагогикалул элму ахттар дай институтрал лакку мазрал секторданул хъунаману.

Ванал каялувшиву дуллали­сса шиннардий ва институтравусса лакку мазрал сектор кIура бав­ссар ниттил мазурдил дарсру дишаврил масъаларттал­сса буллалисса ва миллатирттал школарттансса материал база хIасул бувсса ца агьамсса центрданийн.
Ванал хIарачатрайн бувну итабавкьуссар ниттил мазрал школарттансса дагъусттаннал ряхва мазрайсса комплектру: азбука, прописру, дидактикалул материал, классрал кьатIувсса буккавринсса луттирду, байбихьулул классирттансса программа ва м.ц.
Муния махъ мукунмасса комплектру итабавкьуссар 1 – 11-ми классирттанссагу.
Вай бакъассагу, ванал цалалу щаллу дурссар школарттай лакку мазрал дарсру дишаврин кумагрансса 100-нния лирчусса давуртту. Кяъбуллагьлул итабавкьусса луттирдава хIакьинусса кьинигу ца яла машгьурмунин ккаллину бур 1-3-мур классирттансса азбука. Ва хъанай ур шяраваллил школарттансса «Азбукалул» ва шагьрулул школарттансса ниттил мазрал дарсирдал «Букварьданул» цалчинсса автор.

Халкьуннан кIулшивуртту дулаврил аралуву бивхьусса захIматрахлу Кяъбуллагь лайкь хьуссар «Аьрасатнал лайкь хьу­сса учитель», «Дагъусттаннал школарттал лайкь хьусса учитель» тIисса бусравсса цIардан.
Нясив хьуну бур ванан дяъвилул оьсса симангу ххал хьун.
Цалчин хушрай дяъвилийн наниминнал кьюкьравух ивкI­ссар вагу.
Буттал аьрщи дуручлай дур­сса чувшиврухлу дуллуну дур «III-мур даражалул славалул орден», «Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилул I-мур даражалул» орден, «За отвагу», «За оборону Кавказа», «За взятие Кенигсберга» медаллу. ЦIаран лавхъсса дяъвилул ххуллугу ванал бивтун бур зунттал чувнан лайкьну.

Мисиду Щурпаева, педагогикалул элмурдал доктор, профессор:
– Кяъбуллагь РахIимовичлул щала оьрму хас бувссар цалла дакIнил ларсъсса даврин, марцIну ва цинявннан эбратну бувтссар цала оьрмугу.
Ва ия цала даврихух лавгсса, хьхьичIунсса хIасиллу дан яру ливчусса, гьарица ишираву аькьилсса, дакI-аьмал хъин­сса, мюхтажнал чIарав ацIан хIадурсса инсан.
Лакку мазрал теория куртIну кIулшиврийн бувну, ванаща бювхъуна ниттил маз лахьхьин баврил даву сантирайн рутан. Цалчин ваналли Москавлив ла­кку мазрай чирчусса ва оьрус мазрайн таржума дурсса «Методика преподавания лакского языка в 5-8 классах» тIисса цIанилусса кандидатнал диссертация ва дурурччусса.
ЧIавасса оьрмулуву Кяъбуллагьлул бивтссар Кенигсберграйн бияннин дяъвилул цIарал ххуллугу. Къаххирая ванан дяъвилул шинну дакIнин дичлан, миннуя буслан. Амма, Ххувшаврил байрандалул кьини ва Ватан дуруччултрал кьини (цува ув­сса кьинилийн тIайла дарцIусса) авадансса ссупра тIитIайва коллегахъан.
Ишин-итан кIану бакъа ххирасса ия Кяъбуллагь цалва душваврангу. Оьрмулул махъва-махъсса гьантрайн ияннин цала дакIнин ларсъсса даврий зий ивкIссар. Лу итабакьин хIадур дурсса канихчичругу ларсун лавгуна шавай, му ия ичIувагу зий аьдат хьусса инсан. Амма махъунай цала даврийн зана хьунсса кьисмат къавхьуна ванан. Га кьини му аьпалухьхьун лавгун ия.
Институтрал тарихрал яла чаннами лажинтру Кяъбуллагь РахIимовлул цIаницIун дархIусса дуссар.
Ва каялувшиву дуллай ивкI­сса институтрал коллектив хIа­дур хъанай бур ванан 100 шин шаврин хас дурсса элмийсса-практикалул конференция дан.

Кьурбан Оьмаханов, АьФ-лул Журналистурал союзрал член:
Гьарица инсаннал оьрмулуву хьунабакьай дакIниву агьам­сса кIану бугьансса, хъамакъабитансса инсантал. Ттула оьр­мулуву мукунсса инсаннан ккалли ара на, ттула коллегану, насихIатчину ва дусну хьусса Кяъбуллагь РахIимович. 2000-ку шинал, ДНИИП-лувун зун увкIсса чIумал, кIул хьуссара на РахIимовичлущал. Му ия жул секторданул каялувчи. Институтраву ва сектор бия ца яла хьхьичIунмур. РахIимовичлуща бювхъуна сакин бан бавкьусса ва хьхьичIунсса элмийсса коллектив. Ва ия ларайсса авторитет дусса инсан. Кьянкьа­сса тIалавшинна дикIайва цаятура ва каялувшиву дуллали­сса коллективрая. КIицI лаганна РахIимовичлул яла ххуймур хасиятгу — иш багьсса кIанттурдай цала зузалтрал чIарав кьянкьану ацIайсса ивкIшиву. Ва ия хъинну тIааьнну ихтилат, хъярч-махсара бан кIулсса инсангу. ЧIявуми ванал махъру тикрал буллайнма бикIайссия, афоризмарду кунма. ДакIний бур цал нава мунахь «хъуначув» куну. Пишгу куну, увкунни: «На ура жагьил, тамансса шинну хьусса», – куну. РахIимовичлул лахьхьин бувссар ттун оьрмулуву хьунадакьлакьисса захIматшивуртту дух дуллангу.
Ва ия тIиртIусса, гьарта­сса дакIнил заллу. Ванал чIу, заназин, хасият,тачIав хъа­ма­къаритантIиссар архIал зий бивкI­миннан ва гьалмахтуран.