Миясат Муслимова: «Ниттил бивкIулул на ЗанначIангу, ттула мархрачIангу гъан бувунна»

Педагогикалул элмурдал кандидат, ДГУ-лул доцент, Дагъусттаннал кIулшиву хьхьичIуннай даврил институтрал проректор, гьунар ххисса шаэр, публицист, Щайхлул душ Миясат Муслимова ниттил бувну ттигъанну там хьунни 60 шин. Му сававгу ишла дурну, жу хьунабавкьуру ванищал, барду ихтилат.


– Миясат Щайховнай, ина дунияллийн бувксса кьинилийн ххют дагьансса ишну хьунни ларгсса шинал вил нину дунияллия лагаву. Юбилейгу ххаришиву пашманшиврущал кIидачIлачIисса асардащал хьунадакьин багьунни вин. Шинал лажиндарай жун, Фейсбукравусса вил дустурангума, цирив ца бизаршиву дия, аккаунтрай жунна кIулсса ва маччасса симан къаккаклай. Цукун гьан дав ина ва шин?

– Мяйжаннугу, дурчIин дан захIматсса видачIрашиву дур дакIниву. Махъсса шиннардий бава шанава чантI учайва: «Бавагу дакъар, буттагу ­акъар», – тIий, хъювусулну. Ттула ахIмакьшиврул махIаттал хъанан бикIайссияв: «Яр, бавай, ххюцIаллийсса шинну ларгун махъгу, лахьхьу ливтIусса кунма, аьтIун бикIайссарив», – тIий. Дахьва бувчIунни, нину яла лагайхту, угьарамагу ятинну личIайсса ушиву. Ниттин дукра дулун, щинавун дучIан дан, михьру кьукьин – му хъунмасса талихI бивкIун бур. Баххана банна тIий бивкIсса бухсса дивангума буния сукку банвагу ччай бакъар, ганий нину щядикIлай-дизлай диркIун тIий. Нину чIарав ду­ссаксса оьрчIнува бивкIхьурчагу, утти ччай бур оьрмулуву ниттил бугьлай бивкIсса кIану нава бугьан, ганил дуллай диркIсса цимурца тикрал дуллан. Гьарца хамискьини ниттил кIюлаччатI байва. Шинал лажиндарай, нава аьрххилий бусса ца хамискьини личIаннин, гьарца нюжмардий кIюлаччатI буллай бивкIра. ТIайлассар, ттуща ми, ниттища кунма, усттарну бан къашай, амма бан ччан бикIай. КIюлаччат, бачIлачIисса чIумалгу, хIисав шара нава лакку мазрай гъалгъа тIий. Нину цила мачча-гъанми дуаьрттавух бихьлан дикIайва. Утти навагу ттуйва бияла бакъа лякъара, дуаьр­ттугу ккалай, ниттил зумух ласлай диркIсса мачча-гъанминнал цIардугу тIий. Аллагьнащал лакку мазрай гъалгъа тIий ля­къара. Ниттил бивкIулул на ЗанначIангу, ттула мархрачIангу гъан бунна.

Журналистика, политика, педагогика, элму, публицистика, поэзия – гьарцагу аралуву ялун ливчуну бур Миясат Муслимовал яргсса гьунар ва аькьлу. Дагъусттан Республикалул лайкь хьусса учитель, цаннияр ца язисса ва хьхьичIунсса премиярттал лауреат. Аьрасатнал Демократ чичултрал союзрал Дагъусттанналмур отделениялул хъунмур, Ккавкказуллал Чичултрал клубрал Дагъусттанналмур отделениялул хъунмур. «Ангелы во крови», «Испытание свободой», «Наедине с морем», «Диалоги с Данте», «Пиросмани», «Камни моей Родины», «Ниттил макIру», «Кавказский мир» тIисса луттирдал ва ряхцIалунния лирчусса элмийсса давурттал автор.

– Цукунсса дия ларгсса шин вил оьрмулуву, давриву, творчествалуву?

– Ва институтрал проректорну бивтния мукьах, школарттащалсса ва учительтуращалсса даврихух лагаврил, творчествалуха зунсса хIалгу, чIунгу къаличIайва. Ца заралгу ца хайрди учайхха, пандемиялул чIумал цIусса шеърирду чичинсса сант диривуна. Буккултрал тавакъюрайн ва критиктурал маслихIатрайн бувну, цIунил итабакьав лирикалул шеърирдал жуж.
Владикавказрай Ухссавнил АьсатIиннал муфтий ХIа­жимурад Гацаловлул, Конституцион судрал хъунама Станислав Кесаевлул, психолог Мадина Сосрановал, кинорежиссер ва сценарист Индира Черджиевал сипталийну цIунил итабавкьунни 2004 шинал Бесланнай хьусса оьзрулун хас бувсса «Ангелы во крови» тIисса ттул жуж.
Хар-хавар бакъа тIааьнсса бахшиш дурунни ттун Москавуллал «Стихи» издательствалул. Декабрь зурул 31-нний ттул юбилей дусса кIул хьуну, му кьини ттучIан биянну итабавкьунни «Кавказский мир» тIисса шеърирдал жуж. Тамансса хIаллай щак-щуклийгу бивкIун, махъра-махъсса кьини ниттихасса ва Убурдал шяраваллихасса шеърирду тIайла бувкссия на ва издательствалул конкурсрайн.

Ттул «Ккавкказуллал дуниял» – му аьнтIикIасса билаятрал анжагъ ца чIивисса бутIар. Заннал Ккавкказ ляхъан бувну бур личIи-личIисса этносру ва культурарду цачIун дурну. Нарив хIарачат бував ва дуниял бугьарасса инсантурал сипатрайхчил, жуятура лаглагисса никираща жувура дишин бювхъумунийхчил, ттула илагьи­сса ватандалул чарттавух, зун­ттавух ва аьрщаравухчил кка­ккан дуван. ЦIунил итабакьин хIадурну буссар Пиросманин хас бувсса лугу. Бельгиянаву хьусса «Эмигрантская лира» тIисса XII-мур дунияллул халкьуннал фестиваль-конкурсрай «Неоставленная страна» тIисса номинациялий ттун буллунни кIилчинмур кIану. Дунияллул халкьуннал дянивсса конкурсирттай на мудангу Ккавкказуллал тема хьхьичIун ласара, хаснува ччан бикIай Лакку билаятрая бусан. Ккавкказуллал тема дазул кьатIувгу итталу дур. Германнаву кIива луттирай, Австралиянаву альманахрай бивщуну бур Ккавкказуллал темалун хас бувсса ттул шеърирду.
Италиян мазрайн таржума бувну бур «Диалоги с Данте» луттиравасса ттул цаппарасса шеърирду.

– Элмийсса аралулмур даву ци кIанттай дур хIакьину?

– Чичлай байгубивхьуну, докторшиврул диссертация кьаритав, му маша-хашалийн кIура даллай дайдирхьукун. Яла цакуну литературалухух лавгун лявкъунна. Элмийсса мурадру ттуща бюхълай бур статьярдайну, луттирдайну дузрайн буккан бан. Ххиттуву личIантIисса даврия ттунмагу, цайминнангу ци лябуккур, хайр бусса давриха зурча хъинни тIисса пикри щуруй бия танива бакIраву. Карьералух къанихнугу ба­къаяв на. Амма, ттунмавагу хар-хавар бакъа, на кьамул бунна Санкт-Петербургливсса Дунияллул халкьуннал дянивсса экологиялул ва оьрмулул мюхчаншиву дуруччаврил академиялул членну. Миккун ттул цIа рирщуну дия Ухссавнил АьсатIиннал, хасну ва Академиялул Ухссавнил Ккавкказнал отделениялул каялувчи Аслан Елкановлул хIарачатрацIух.

– Шинал ахирданий вин дуллунни Культуралул министерствалул чулухасса грант. Му ссахлунур?

– Итабакьин ччай бура Да­гъусттаннал оьрус мазрайсса поэзиялул антология, ДАССР хIасул хьуну 100 шин шаврин хас бувну. Ккаккан бан ччай бур Да­гъусттаннай оьрус мазрайсса поэзия цукун хьхьичIунмай хъанай байбивхьуссарив. Ва журалул антология жучIава ттинин итабавкьуну бакъар, мунийн бувну хъунмасса гъира бур ва давриха зунсса.

– Аьрасатнал чичултрал Дагъусттанналмур отделениялул Ккавкказуллал Чичултрал клубрал каялувчи хIисаврай ци бусан бюхъанссар?

– Тамансса шиннардий на навалу буссияв Дагъусттанная Аьра­сатнал Демократ чичултрал союзраву, кIия хъуни­сса шаэр Бадруттин ва Адалло, аьпалухьхьун лавгния мукьах. ХIакьину мяйя инсан уссар. Москавуллал хъинну кьянкьасса шартIру дур союзравун кьамул баврицIунсса, буниялану личIи бай. Гьашину Чичултрал союзрал чулуха буллалисса стипендиялух итабакьарду Григорий Адаровлул ва Оьргърал шяраватусса АхIмадхан Зирихгераннул луттирду.
Махъсса шиннардий литература хьхьичIуннай хъанай дур. Пандемия сававну чIявусса мурадру лув ливчIунни. Амма дакIний буру институтирттаву, школарттай поэзиялул вечерду, жагьилсса шаэртуращалсса хьунабакьавуртту дуллан.
Интернетраву ялун ливчунни жагьилсса шаэр Камил Дадаев. Кьуват бусса шеърирду бур ванал. МаслихIат банну ва жула Союзравун кьамул ангу.

– Буси, ци буржру биттур буллалиссара ина хIакьину вила къуллугърай?

– Ттулмур даврил мурад бур институтрал итабакьлакьисса элмулул ва методикалул захIматирттал даража гьаз бан­сса. Жула зузалтрал ххал бигьлагьисса пособияртту учительтуран тIалавсса, лябуккулунсса хъананшиврул. Цанчирча хьунадакьай аьлимтурал итадаркьу­сса материаллу, ми цирда агьамсса духьурчагу, хIакьинусса кьинилул тIалавшиннардацIун къадаркьусса.
Цалчин на ссая байбивхьура чирча, жучIа итабакьлай бу­ссар «Модернизация образования» тIисса элмийсса методикалул журнал. Ва республикалул кьатIувгу биллалисса журналданул хIалкьазия цила багьайкун лагу-лавхьхьуну, цалчин­сса ххуттайн ласав ванил элмий­сса даврил даража лахъ баврил масъала.
Лавай бан бювхъунни журналданий бишлашисса элмийсса статьярдал даража. Цин лав­хьхьусса даражалийн буцин бювхъунни школарттан кумагран­сса пособияртту. Так гьашинусса шинал декабрь зуруйннин цайминнащал уртакьшиврий на итабакьав шанма пособия, экстремизмалийн къарши бацIаврийн багьайсса.
ДакI дарцIуну учин бюхъан­ссар, зана ритан хьунни «Учитель года» конкурсрал сийгу, даражагу куну. Пахру бан лайкьсса иш хъанахъиссар учительтуралгу, дуклаки оьрчIалгу личIи-личIисса конкурсирттай федерал даражалий Дагъус­ттан лайкьну ккаккан буллай бушиву.
КIилчинсса ххуллу: зунттал кIанттурдай зузисса учительтуран, ЕГЭ-рду ва ОГЭ-рду хьхьарану дуллусса школарттан кумагрансса программа щурущи дурну дуссар. Кьянкьасса ялув бацIаву дуссар учительтурал аттестация даврилгу. ЧIявусса аьрзри бия категория булаврил лагмасса тагьар ххуйсса дакъашиврул хIакъираву, арцух дуллай бушиврул хIакъираву. Министр му иширал хъирив лавну, мунил ялув цIусса положениегу ххал бивгьуну, цIусса комиссия ва цIусса экспертътурал советгу сакин бувссар.

– Цуксса даххана хьур кIулшиву дулаврил аралул даву цIусса министр бувкIния шинмай? Чан­сса бакъар миха-тиха му зума-ккарччулун бутан­сса хаварду.

– Уммупазил Авадзиевнал ялун личин бувуна чIярусса шиннардий салкьи хьусса ва кьюлтI буллай бивкIсса буруккинтту. Масалдаран, ласунну луттирдал масъала. ПаччахIлугърал ми гьарца дуклаки оьрчIан биял хьунуксса итабакьлай бунува, машан ласун буллай лявкъунни. Ванил ялагу лавкьунни арцу дацлай бивкIсса хIужрарду. Гьарца зузалал даву чаннану чIалансса чаранну ттинингу лявкъунни, ттигу ляхълай бур. Арцу канай бивкIсса хIарамзадатуран ххуллурду кьукьаву, гьай-гьай, къаххуй бизлай бухьунссар. Аноним чагъардугума чичлай бур вания.
Лябукку буну щурущи дуллай буссар федерал лагрулул ва республикалул программартту. Капитал ремонтру дурну, щин, канализация дурцуну, пищеблокру бувссар чIявусса зунттал районнайсса школарттай. ЧIярусса шяраваллавусса школартту сияхIрайн лавсун буссар типовой школартту бан. Биялсса школарттай тIивтIуссар «Точка роста» центрду. «Земский учитель» программа щала Аьрасатнаву зий диркIхьурчагу, Да­гъусттаннай зий дакъассия. Ларгсса шинал му программагу зий дайдирхьуссар. Учительтурал аттестация давриву коррупция мархлуцIакул духлаган дурссар. Учительтурал Ассоциация сакин бувну, хьхьичIунну зузисса учительтуран харжру хъуни бан­сса ххуллурду ляхълай бу­ссар. Пандемиялул тагьарданий ду­ккаврил процесс махъун багьан къабитан, манзилданий­сса кIулшиву дулаву хьхьичIунсса даражалий дишин бювхъунни. ЦIу буккан бунни школарттал автобусир­ттал парк. Уммупазил Авадзиевна халкьуннал цIаний зузисса, инсаннах вичIи дишин кIулсса къуллугъчи бур, дакI тIайласса инсантал цила лагма лаган буллай бур.

– Барчаллагь, Миясат Щайховна. ЦIуллуну битаннав ина винмагу, Дагъусттаннангу!
Ихтилат бувссар
Зулайхат Тахакьаевал