Миясат Щурпаева Гъумучиял ПатIимат ва Бархъаллал Маллай

Азайнив

Душнил эшкьи-ччаву авара хьувкун, Аймисайл, уссур-ссуннащалгу маслихIат ккавккун, икьрал дурну дур душ цила гъанчуначIан Азайнив гьан бан, гилу, Маллай хъамаитала хьувкун, цаманан щар булун. Амма Азайнив лагаврил багьанану душнияту бувксса махъ къахьуншиврул, Аймисайл дучIан дурну дур Азайния къатIайласса телеграмма, цила уссу Бий-МахIаммад захIматну къашавай ур тIисса.
Бувцуну душгу, цинма аьркинсса бузлущал, ссурмухьхьултращал лавгун бур Аймисай, шанна пIайтIунгу хъирив дархIуну, Азайнив. Гиккугу Аймисайл кьюлтI бувну бур душнил ччаврил хавар, душнин кIиялу къабакьлай, къашавай хъанай буну тIий бувцуну бувкIра куну бур. Амма Азайнив ПатIимат хъиннува бизар хъанай, я уссур-ссуннавух, я чIун архIал душваравух хIала къабухлай, ххишала бакъа къуману бивкIун бур. ЛивчIун бур цIанакулгу га чIумал ПатIиматлул бувсса шаммарду:

Паранну дагьаннав Гъумук шагьрулийн,
Ччаврил маша буван сайрданий увкIсса,
Лухччинул бюкьаннав Кьадинал мизит,
Ттул ччаву цIу дуван элму дуккайсса.

БакI неххал ласуннав ттул хъунна бава,
Гъумуча Азайнив нану увкусса.
Лявхъу кIану – Багъдад, ттул хъунна бавай,
Бити на давласиз Гъумук шагьрулий.

ХIажлул къаттаявав илданул зунтту,
Тавапирай лагай хханххираву дакI.
Алжаннул багъ-явав Бархъаллал зунтту,
Яру букьан къашай ЩутIул бакIрава.

Дуснакь-къаттаявав ханнахъал урду,
ДакIнин ччиманая хавар къабаяй.
Муххал щинзиръявав бюхттул тавхана.
Хумар тIутIул дакIнийх сси бакьлакьисса.

Арив бувкIсса Бархъаллал хIухчалтращал ПатIимат гьан буллан бивкIун бур Азайниятугу МаллайчIан чагъарду, гава Байту-Мяммайхчил.

Ци тIар, Мяммай, гьалмагъайл,
ДакIнил мурад цири тIар,
Мурадирал ччиссаннухь
ДакIниймур къабусайсса?

Укун чичлай бур Азайния ПатIимат МяммачIан чагъар, ганивува МаллайчIансса чагъаргу бивхьуну. Вана ва чагъар.

Ххуй оьрчI, ттун ина макIра – ар-майданнайх сайр буллай,
Хъирив хъаптIи къукъухьхьи хIисавравун къаласлай.
Ххуй оьрчI, ина ттун макIра – цIурттащал савда буллай,
Булбулданул макьанну вичIилухун къаласлай.
Архния ссалам бакъуй, гъанния ссайгъат бакъуй,
Мазрая калам бакъуй, муксса хаин машара.
ХIаялул дургьу хъуру щаххуллун ххяхлай дури,
Дардирдал дурцIусса дакI аьрну лагавай дури.
Абу-Жагьаллуяту МахIаммад урувччунал
Ва мусиватравату на къабуруччинххурав,
Шуаьйб идавсил душнин Муса амру увманал
Ттул ва амрулул тадбир ххуйну ххал къабанххурав.
Та Сулайман идавсин Балкьис нясив бувманал
Жула насабрал таптар цачIун къабуванххурав.
Давудлущал зунттурду тасвихI дуллали бувнал
Дунияллул давраннайн жува къабуцинххурав.
Бюхттул Насардазаннай жиндардил ташу бувнал
Жула ташулул дянив икрам къабуванххурав.
Мисри паччахIнал щарсса Юсуплун дулайманал,
Жунма мурад буллуну, ххари къабуванххурав.
Идавсил ПатIиматлун ссавний магьар бивхьунал
Вил ва ттул ишираву тадбир къадуванххурав.
Азайнив хъатIи бувну, Гъумук магьар бивхьуну,
Бартхъиял хъунна дара ххари къадуванххурав.
Муния щил мурадъя, жунмагу къабулуви –
Туйгъундалул хъаралу тирххандарай бикIаву.
ПасихIнаха лавхьхьу маз утти кьакьавай бури,
Булбулданул мукъурттий пачат бищавай бури.

Маллайл уссур-ссунналгу, цала Байту-Мяммалгу, ва иширан цамур бансса бакъахьувкун, Маллайхь маз-кьаз бихьлан бивкIун бур, душнил дакI арх дуцан данмур бува, виятува хьул личIан бува, яла га цаманан щар хьунтIиссарча тIий. Маллайлгу гьан бувну бур ПатIиматлучIан чагъар:

Ххуй душ, вин макIра ккавкмур хъиннува тIайлассари,
МакIрагу, чIихьрагу на вияту хаинссара.
Мяйра шинай мяйва махъ, ххуй душ, на вихь къабусав,
Нааьмрайнусса жаваб макIливу тIайлассари.
ВичIан чагъар къачичав, эшкьи-ччаву хьуннав тIий,
ЧIарав хавар къабусав, ттух буругу увкуну.
Ина мабуругара ттул чулухунмай, ххуй душ.
Чагъаргу мачичара, эшкьи-ччаву кIицI дурну.
Хьул личIа вин ттуяту, кьабити ихтилатру,
На, пакьирсса байчара, маутара мазралун.
Аллагьная хIаяну, инсантурая начну,
Банмур-битанмур бакъа навагу ливчIун ура.
Хиянатрай бурувгсса янин аьзаб цIакьссари,
Мабуругара, ххуй душ, ина ттух хиянатрай.

Маллайл чагъарданул къума лаган бувсса ПатIимат чичлай бур Байту-МяммачIан:

Мяммай, вил дуснал мурад гьарахъалттил масал бур,
Щин дакьирча дакъасса, нигьру къагьанагьисса:
Щинал гьанагьи дурсса гьарахъалу укуна,
Вийну сукку тIий ури чарил дакIсса мюталин.

Азайнив Аймисайл уссур-ссуннал кьаст дурну дур ПатIимат щар булун, мугьисалтгу бивкIун бур, ччарчан гиккува, Азайнив, ччарча ПатIиматлул буттал ва ниттил тухумирттая. Амма ПатIимат цукунчIав рязи хъанай къабивкIун бур. БувкIун бур Ярттащиял (Ххунзахъи) ханнахъал агьулданиясса оьрчIан ПатIимат була учин Бий-МахIаммадлучIан. Бий-МахIаммадлул Ярттащиящал хъуннасса дусшиву, дахIаву диркIун дур, гъинттул чIумал чIявуну цува кулпатращал, оьрчIащал Ххунзахъун лагайсса ивкIун ур, кIайннал ятту-гъаттарагу кIинттул Бий-МахIаммадлул лухччайх-ардайх бикIайсса бивкIун бур.
ПатIимат му ишираятугу махъунмай хьуну бур.