Аьрасатлувтал циксса бурив ххал бантIиссар инттухунмай

2021 шинал апрель зуруй жула билаятрай щалва Аьрасатнал агьалинал перепись дувантIиссар. Билаятрал архсса, инттунин къабассайсса микI сававну, жамирду къалагайсса регионнал цаппара кIанттурдай тIурча, перепись дайдирхьуссар октябрьданийра. Переписьрал агьаммур ятIап дайдишин хьхьичI, буккултрангу кIулну бикIан, бусанну цаппара иширттаягу цIанава.


ХIакьинусса кьини Аьрасатнаву 1000 жагьилнан багьлай бусса бур 978 жагьилсса душ. Тарихравун бургарча, 1939 шинал Совет заманнай дурсса переписьрал хIасиллайн бувну, билаятрай яхъанай бивкIун бур тани 47,5 миллион жагьилтурал. Миннава 23,2 миллион жагьилсса оьрчIал, 24,3 миллион тIурча, душваврал бивкIун бур. ЧIалачIисса куццуй, душру гьарзану бур. Дурусну 20 шинавату, дяъвилул махъсса 1959 шинал дурсса переписьрайн бувну, Совет Союзрай 53,1 миллион жагьилтурал бивкIун бур, миннува 26,4 миллион оьрчIал ва 26,8 миллион душваврал. Миннавагу ташурду бувну ялапар хъанахъисса бивкIун бур 19,9 миллион жагьилтурал (аьмну циняв жагьилтурал 37% хъанай бур). Амма ва иширавугу сияхI цалийн къадукIлай дур, цанчирча цивппа щар хьуну бушиву кIицI бувну бур 11,5 миллион жагьилсса душваврал (вайннува 447 душ бивкIун бур оьрмулул 14 шинавусса). Щар дурцуну бушиврий тIурча, мукIру хьуну бур 8,4 миллиондалийн бивсса жагьилтал (вайннава 14 шин хьусса ивкIун ур 175 инсан).

Шиккува кIицI лаганну, Совет заманнай дурсса кIирагу переписьрал чIумал жагьилталну хIисав байсса бивкIшиву оьрмулул 14 шиная тIайла хьуну 28 шин хьусса агьали.
Уттизаманнул Аьрасатнаву тIурча, шиннардил дазурду тий-шиннай хьуну дур. Масалдаран, цIана жучIава жагьилтуран ккаллиссар оьрмулул 14 шиная тIайла хьуну, 30 шин хьуми. 14 шин хьусса инсаннал низам лиян дурсса иш хьунигу, хIукуматрахь ихтияр дур му танмихIрайн кIункIу ансса. Совет заманнай тIурча, танмихIрайн кIункIу ай­сса ивкIссар 12 шин хьусса тахсиркар.

2010 шинал Аьрасатнаву дурсса переписьрайн бувну, билаятрай оьрмулул 14 шиная тIайла хьуну, 30 шин хьусса жагьилтал бивкIун бур 36,3 миллиондалийн бивсса, миннава 18,4 миллион оьрчIал ва 17,9 миллион душваврал. Ташу бувну, кулпатирттаву яхъанахъисса бувсун бур 9,6 миллион жагьилтурал. Шиккугу, щар хьуну, ласвавращал яхъанай бушиву бувсун бур 5,5 миллион душваврал, 4 миллиондалийн бивсса жагьилтал къамукIру хьуну бур хъами дурцуну бушиву. Ва иширалгу тасттикь буллай бур «тархъаншиврух» мюхтажми ца буссарив. Мура переписьрайн бувну, 1945 шинал оьрмулул 14-28 шинну хьуну диркIсса жагьилтурава 2010 шинал сагъ-саламатну 4,8 миллиондалийн бивсса, бугьара хьусса агьали хIисав хьуну бур. Гай бивкIун бур хъунмурчIин оьрмулул 79-93 шинну хьусса 1,1 миллион амудадахъал ва 3,7 миллион ттаттахъал. Дянивну хIисав бувну, угьара хьусса 1000 адиминан багьну бур оьрмулул шиннардивусса 4205 хъамитайпа. ЧIалачIисса куццуй, дунияллул статистикалийн бувну, хъами арантураяр оьрму ла­хъисса бур.

Жагьилтурал политикалуха зий, кулпатирттаву оьрчIру гьарзану булланшиврул ялу-ялун цIу-цIусса хIаллихшиннарду кьамул дуллай бухьувкун, Аьрасатнаву 2025 шинайннин 14 — 30 шин хьусса жагьилтурал сияхI лахъан аьркинну дусса дур 33,2 миллиондалийн.
Гьашину Аьрасатнал Федерациялул Советрал мажлисрай тIурча, сукку бувну бур жагьилтуран ккалли буллан 14 шиная тIайла хьуну, 35 шин хьу­сса агьали. Вагу чунмай нани­сса иш бурив жунма чIалай бур – пенсиялийн буккай шинну лахъ давричIан.
ХIасил, перепись Аьрасатнаву нантIиссар ялун нани­сса цIусса шинал апрельданул 1-нния 30-ннин.