Дучри ххирасса уну тIийяв, ттул уссин кавалерия нясив бувну бия

Абакар Давыдов

ЧIурттащатусса, Буйнакскалий педучилище бувккусса, шама жагьил учительталну зий бивкIссар Ккуллал райондалий­сса мащай (Бярнихи, Къичурлухи ва Чакъали).

Ми хъанахъи­ссар цIанасса Чапаевкаллал халкь. Давыдов Абакар ва Захаров МахIач зана хьуссар сагъну. Магьдиев Жамалуттинма аьрайва ливчIссар.
Вайннан шамуннаннагу архIал повесткартту дуркIун, жяматирттал ми ххуйну тIайлагу бувкссар фронтрайн. Уссил Абакардул бувсмуния дакIний ливчIмур чичин кьаст дав нагу, Ххувшаврил байрангу ялун най духьувкун.

ЧIурттащиял жяматрал сайки гьарца къатлуву чу бикIайсса бивкIун бур. КIинттул цала ичIува ххалай ва хъалуй, гъин­ттул тIурчан, Арив-Бизантту тIисса зунттуйн бавкьуну ябай­сса бивкIссар. Гьунттий базар кьини дуну, хIакьину чIава жагьилтал, цала ппухълу Гъумукун базаллувун бурттий гьаншиврул, дучри бугьан, ми буцин му зунттуйн лагайсса бивкIссар. Му хъуннасса тяхъашиву ва ххаришиву диркIссар жагьилтурангу. Мукун ябуллалисса кIива чаргас чу бикIайва жул ичIувагу. Ттул уссил, Абакардул, тIурчан, миннухсса ургаву, нитти-буттайн къабагьну, цала дайсса дия. Миннун личIи бувсса ппалгу бикIайва, «дучра ппал» тIий. Мунан дучри хъинну ххирая. Аьрайгу най уна кавалериялувун агьну ия.

Щала дяъвилул ххуллугу ­уссил, Берлиннайн ияннин, чай бурттий талай бивтун бия. Уссу буслай икIайва, ялувсса заллу-бурттигьу ивкIукун, чу, макьгу нани дурну, ялув бавцIуну бикIайва тIий. Чайн бивчIансса щаву диярчан, залуннал, цала чу душманнахьхьун сагъну къабириян, аьзав ккухIлай къабитан, бивтун ккулла, къуртал байва тIий.
Абакар, учительнал пиша буми, дяъви къуртал шайхту, итабакьлайгу бунува, Берлиннал шагьру пIякь къаувкусса ярагъунницIа марцI буллай, тиккува авцIуну ивкIун, шавай увкIссар так 1946-ку шинал. Уссил хъазам орденнал ва медаллал бувцIуну бия.

Цалчинмур ва кIилчинмур классравусса на, ми наградарттащалсса уссил китель лахлай, пахру-ххаралий икIайссияв.
Ца-кIива махъ арс аьрайсса ттула нитти-буттаягу чичинна. Нину гьар чаклий дуаьрдайнна дикIайва, арс ка-ччан дакъа учIарчангу, бачIвасса ссихIвагу ялун бувкIния тIий. ЧIявусса цадакьа бачIайва ахIвал кIюланайх. Жул къатри дуссия гъаттараххуллул бакIраву, Арчи-Шалив ххуллу байбихьлахьийни. Мунияту чIявусса хъамал ликкайва жунний цала ятту-гъаттара баххан Гъумукун нани­сса. Цаягу увкIма дукралулгу, шану-кIараллулгу къабувну къабитайва ниттил: «Ттул фронтрайсса арснал хьхьичIун багьантIиссар на буллу­сса кьисмат», – тIий.

Ттул нину Маяхалун дикIайссия дяъви байбивхьуния байлитIуннин колхозрал звеновойну зий, хьхьувай тIурчан, аьралуннан гъилисса жуларду, катIри щашлай, аьрайнгьавккури, бакъухъ буллай, посылкарттаву дишинмур хIадур дуллай, фронтовиктуран гьан дан­сса. Ниттил учайва: «Янна лирккун цаллагу шанийн къалархъссара, оьрчIал похоронка та дучIанавав тIий», — куну. Фронтраяту уссил чIявуну, наступлениялийн най уна, окоправу анаварну чичав тIисса шанмурцIу чагъарду бучIайва. Му лахIзалий дакI аьч хьусса ттул ни­ттил ва буттал нагу, ттуярва хъунмасса ссу АтIабавагу балай тIутIи байвав. ДакIний бур цаппарасса шаммардугума:

Аман, арцул ххал хьурдай,
Аьралийх итадакьин,
Магьилул кIисри хьурдай
Ххира уссин кумаг бан!

Та Оьмардул тур хьурдай
АхIмадлул къалхан хьурдай,
Аьлил-Зулпукьал хьурдай,
Ххира уссин кумаг бан!

Ппу МахIаммад тIурча, дакI кIюла дуклай, чIявуну хъювусул уклан икIайва. Мунал кIинттул гьарахъалтту зузи дайва, чIявучилсса уква гьаяйва, гъинттул колхозрал ницачIа зунттуй икIайва, чIявуну къутаннайн гъаттарал бригадирну лагайва.
Буттал, аьпа бивул, нудру бувна: «Арс Абакар сагъну учIарчан, Ялтту-Къурув лахъайсса кIанай хъунмасса ламу банна», — куну. Арс увкIукун, мунал цала нудру бартгу бивгьуна. ЧIярусса тахта-тIамагу ларсун, биялсса чаругу бивчуну, ламу бувуна. КIива-шанма хIайвангу бивххун, хьамарал нанисса дукьрахIанттил кьаллугу бувну, хъунмасса хъатIи бувна жяматран.

Дяъвилия увкIун махъ уссия кIия арсгу, шанма душгу бивзуна. Миннаягу мунал кьянкьасса тIалавшин дикIайва ва ми лайкьну щаллу бувна.
Ай, ттул ххирасса Абакар-уссай, таксса ягинсса дяъвилул цIаравухгу увккун увкIсса, бу­с­­равну оьрмугу бувтун, ххуйсса нас­лугу кьабивтун, чIярусса дурсса давурттугу кьариртун лавгсса вил аьпа абадлий яхьуну личIантIиссар. Вил барачат вила оьрчIан, оьрчIал оьрчIан ирсирай личIантIиссар.

Вил чIавама уссу ХIусайн,
ш. ЧIурттащи