Ватангу, буттал кIанугу бурувччуссар

Дяъви байбивхьусса шин дакIнийн дутлай, дяъвилул чIумалсса оьрчIру, душру, дакIнийн бичлай,

буслан бикIай: «Щарнил хьхьичIухсса ратIату бакIуйн дияннин арамтурал кьюкьа, гармонгу бивщуну, балай тIий, лавгуна дяъвилийн. Хъами, оьрчIру, къартту аьтIий, яс бувну, гиккува ливчIуна», — тIий.


Къянияту дяъвилийн лавгун ур 130-нния ливчусса чув адамина. Амма уттигу цинявн­нал цIарду кIулну дакъар. Цанчирча гай лавгун бур цайми кIанттурдаятугу: Харьковрая, Киеврая, Архангельскалия, Славянскалия, Ригалия ва цаймигу шагьрурдаяту. Бувагу 21 къатта ливчIун бивкIун бур дяъвилийн гьансса чув акъасса. Ца-ца къатлува мукь-мукьа, шан-шама, кIи-кIия лавгсса кIанттурдугу хьуну бур.


Къянияту дяъвилийн лавгун ур 130-нния ливчусса чув адамина. Амма уттигу цинявннал цIарду кIулну дакъар. Цанчирча гай лавгун бур цайми кIанттурдаятугу: Харьковрая, Киеврая, Архангельскалия, Славянскалия, Ригалия ва цаймигу шагьрурдаяту. Бувагу 21 къа­тта ливчIун бивкIун бур дяъвилийн гьансса чув акъасса. Ца-ца къатлува мукь-мукьа, шан-шама, кIи-кIия лавгсса кIанттурдугу хьуну бур.


1942 шинал, мусикъип дирну, лавкьуну бивкIун бур школа. Ссатиржандалул, цIаллил литIлай бивкIун бур хъами, оьрчIру. Шяраву арамтал бакъа, хъаннища, оьрчIаща жаназарду чIумуй дуччин къахъанай диркIун дур. Гара 1942-ку шинал ссав дирну, ххулу бан къавхьуну, жяматрал ва колхозрал ризкьи гьан бувну бивкIун бур кIилттулсса Къаяккантуллал райондалийн. Гилагу интту зана хьуну бур колхозрал ца балчан ва ца оьл. Зува пикри бара, цуксса захIматну бивкIун бурив инсантуран.
Укун бунугу, жяматран дулун багьлай бивкIун бур налукIру — дикIуйну, накIлийну, нисирайну, нагьлийну, ппалуйну. Колхозрал давуртту диркIун дур хъанний, оьрчIай, душварай, къужрай. Гай бивкIун бур цулуй, ххулу ххилай, гъайтIий, ятту-гъаттара ябуллай.
ХIасанова Нарзу, цалчин­сса коммунист, ца акъа-акъасса арсгу аьрайн гьан увну, цулуй, гъайтIий, ххулу ххилай, бувагу къабацIайсса бивкIун бур. МахIаммадова Кисаран, зунттаву ятту ттизлай, нагь-нис дуллай бивкIун бур. АьвдурахIманов Муртазяли зунттава нагь-нис ххилай, къутаннайн аьравал­ттий ххулу ххилай ивкIун ур. Дибирова Написат, МахIаммадова Муъминат, хIухчалт бигьалаган буваншиврул, зунттавун хIухчалтну лавгун бивкIун бур. Укун циняв ца хьуну, зий-занай, дяъвилиясса лухIи чагъардахунгу ясру буллай, кьурчIину, къуману бунугу, щиривкIуну зий бивкIун бур.
Къяннал шяравун дяъвилия зана къавхьуну ур 58 инсан, 81 зана хьуну ур. Вайннава чIявуми мушакъат хьуну бивкIун бур, цивппагу, лахъи къалавгун, ливтIуну бур. ЦIанакул Къянив цаягу дяъвилул гьурттучи акъар. ЦIаххаев ХIажи МахIаммадлул арс зенитрал взводрал командирну ивкIун ур. Днепр нех лахъавриву хьхьичIун ливчуну тIий, ЯтIул ЦIукул орден дуллуну диркIссар. Ванал ниттийнгу барчаллагьрал чагъар бувкIун бивкIссар. Ибрагьимов Исупа, Маммаев АхIмади Ленинградуллал шалклува бувккун бур. МахIаммадов Исмяй Сталинградуллал талатавриву гьуртту хьуну ур.
Дяъвилийн лавгсса арамтураву 14 хIаписар ивкIун ур. Кьяниясса Сулайманов СалихI ккаккан увну ивкIун ур СССР-данул виричунал цIа дулун. Мунал, КиеврачIа вив лавсун бивкIсса кIанавату ливчуну, частьрал ттугъ ва цала партбилетгу ябувну бивкIун бур. Яла, Киеврал кьюлтIсса организациялувух хIала увххун, хьхьичIунну зий ивкIун ур. СалихI дяъвилия зана къавхьуссар, цIагу къадуллуссар.
Дяъвилул чIумал полкрал командирну майорнал чиндалуву ивкIссар АхIмадов Исмяй. ИвкIуссар 1943-ку шинал. «Дяъви къуртал хьуннин ливчIссания ганая генерал хьунссия», — тIун бикIайва шяраву. Дяъвилий полкрал штабрал хъунаману ивкIун ур Кьасимов МахIаммад. КиеврачIа немецнал вив лавсъсса кIанавату ливчуну, ноябрьданул 7-нний 1941-ку шинал парадрай гьуртту хьуну ивкIун ур. Берлиннайнгу ивну, зана хьу­ссар Къяниясса Къадаев Аьбдулкьасин. Ва гьуртту хьуссар июнь зуруй 1945-ку шиналсса Ххувшаврил парадрайгу. Мазаев Дауд гьуртту хьуссар Кенинсберг ласласисса талатавриву. Дяъвилия махъгу аьралуннаву къуллугъ буллай ивкIссар. Цала дучрай аьрайн лавгссар Ибрагьимов Юнус, Исрапилов Юсуп. Мазаев Шамиллул дяъвилийн цала чу гьан бувну бивкIссар. Цинявннал цIарду кIицI къадарчагу, чувшивуртту дурсса чиваркI Къяннал шярава чIявусса бувк­ссар. Яраппий, тачIавгу укун­сса чувшивуртту дуллансса чIун жучIанна къадучIаннав. РахIатсса дакIурдий зий-занай битаннав цинявппагу!
Рамазан МахIаммадов,
Къяннал школалул учитель