«АхIмад-Хан Султаннул нитти-буттал на Къиримнаву хъин ивтссара»

Дуснащал

Каспийск шагьрулий яхъанахъисса захIматрал ветеран,1-мур ЦIувкIратусса ХIажимахIмудлул арс ХIандаев АбутIалиб чIярусса шиннардий «Дагдизель» заводрай зий ивкIсса, ДАССР-данул Верховный Советрал,

авиациялул промышленностьрал профсоюзрал ЦК-лул Президиумрал цIаниятусса ХIурматрал грамотартту ларсъсса, «Дагъусттаннал цIуллу-сагъшиву дуруччаврил лайкь хьусса зузалал» цIанингу лайкь хьусса захIматчи ур. Ванал оьрмулул ва даврил ххуллу уттизаманнул никиран дарснугу, эбратнугу хьунсса бур. Ваная цаятува личIину бусанну чIал къавхьуну.  Ва базилух ттул ваначIан бияврил мурад личIисса бия: ва Совет Союзрал кIийла Виричу АхIмад-Хан Султаннул гъанчу ухьувкун, цувагу Къиримнаву АхIмад-Ханнул нитти-буттачIа яхъанай ивкIсса инсан ухьувкун, ччай бия жула Виричунал буттал агьулдания цанма кIулмур бувсун.


ПатIимат Рамазанова
— АхIмад-Ханнул ппу Султангу, мунал хъуними уссурвал ХIасан- ХIусайн ва Кьасингу къалайчитурал династияр, — буслай ур АбутIалиб. — Тани жулва ппухълу хIалтIилий Азирбижаннавун, Туркнавун, хIатта ХIабашнавунгума (Эфиопия) лагайссия. Къалайчитал чув аьркинну бурив, миккун. Мукун мина дирхьуну бивкIссар къалайчитал ХIасан- ХIусайн ва Кьасин Къиримнаву. Ца базилух миннал чIавасса Султангу чагуртну цащала увцуссар. ХIасан-ХIусайннул душри Абакаров Рамазаннул (Ака Бажал) кулпат Забидат. Кьасин ттул ниттил буттая. Кьасиннул 4 душ бивкIун бур (Асият, ПатIимат, Залму, АьтIикIат). Муналгу, хъунама уссил ХIасан-ХIусайннул кунна, Къиримнавугу щарсса диркIун дур. Гъурбатрай лахъи лаглан багьлай бухьувкун, дурцухьун­ссия. ЦIувкIравгу, Къиримнавугу хъами диркIун дур кIинналагу. ХIасан-ХIусайннул къирим щарссаницIасса душ Миясат арснащал бувкIссия Дагъусттаннайн, бивссия ЦIувкIравгу.

Султаннул уссу Кьасин

Гьаннайсса, ца Султаннулли цIувкIра щарсса къадиркIсса. ХIалиннул ниттирссу АьтIикIат Къиримнаву яхъанай бикIайссия, Кьасин-ттаттал цачIанма бувцуну. Нарив Къиримнавун агьаврил иш хаварбакъулийри хьусса. АхIмад-Хан шяравун увкIсса чIун ттун хъама къаритай, ттунма му кьини хьусса бала сававну. ДакIнийри, ичIувацири кIюрххила бивзун, хIадур хъанай бивкIсса. Качар-бава (Кьасиннул кулпат) ттаттаха зайлан дикIайва, танал Къиримнаву цамур щарсса дурцуну тIий, амма АхIмад-Хан Султан хьунаакьин гьарзат щина-цIарайн дичин хIадурну дия, ларзу бартбисурттал даркьуну дия, рирщуну-рурцуну бия. АхIмад-Хан хъамалу уван, гьантта икIан Абакаров Рамазанхъанний гурссара хIадуршинна дуллай бия. Виричунал буттал къатри тайри тIун бикIайва. Шяравун буххайсса кIанттай, Лявкъурув, зувинниха ливчусса бартбисуртту бивчуну бия. ЧIявусса агьлу шяраваллил зума- къирагърайн бувккун бия. ЦIикIулла-БакIуха бурттигьалт личайхту, жямат ххарисса чIурду буллан бивкIуна.

Аьрасатнал халкьуннал артист Ярагъи ХIажикьурбановлущал
ва фотокорреспондент Оьмар Исрапиловлущал

Тани, машинартту бакъасса заманнай, Аьрасатнал халкьуннал артист Ярагъи ХIажикьурбановлул, Совнаркомрайн лавгун, тIалав бувну бия машина. Бусравсса хъамал бусса машина школа бу­сса кIанайн бияннин бувкIуна. Микку арамтурал АхIмад-Хан Султан, хъап куну гьаз увну, чал кIиллуву ивхьуна. Ттаттал чай­сса нагу ххарину ура, чай гьунарду буллан гъирану ура. Амма му хIалатраву, байгьин-бугьан къавхьуну, ххивуну лавгсса балчаннул, кьияма кIихунай шайхту, цучIав акъасса кIанай чIирайх ивщуссара. КIулшилия лавгсса на чантI кунав ненттабакIрая оь най. Щавулий кагу дирхьуну нанисса ттухь хьунаавкьуманалгу, «щил авттура, щил чару бивщур, аман, гудуй, бувагу цивхьур» тIий, къащилул аьллали увайвав.

АхIмад-Хан кулпатращал

[dropcap]И[/dropcap]чIувациригу га кьини ттул балаллий бакъая, АхIмад-Ха­ннул жуйнма цачIанма Москавлив оьвкушиврия ххарину бия. Каспийскалий училище къуртал бувайхту, гъан-маччамигу тих бухьувкун, на Симферополлайн лавгссияв зун. Дяъви дахьва къуртал хьуну, билаятрай ккаши бусса, карточкалул система цIакь дурсса замана бия. Симферополлай­сса заводрайсса давугу бизар­сса дия: цара ца деталь дуллалисса на чунчу куну, лихъанмуних ура, лигу-ливхъссара, зана икIангу багьссар. Заводрай циняв отделлал хъунимигу аьралийтал буну, кьянкьасса низамгу, тIалавшиннагу дикIайва.
Ссавурданулгу ахир дучIай­хха, кьинирдал ца кьини, хьумур хьуссар куну, Алупкалийн лавг­ссияв. Ттун Султанхъал адрес дакIних кIулссия: Лесной спуск, 7-мур къатта. Амма, ца саллатI хъирив лавхIуну, щил ура тIий, ацIан увнав, ци иширай, чун, щиннийн наниссарав буси тIий ия. Нагу нава ци адресрай чун наниссарив бусав. СаллатIгу архIал авчуна, чIунну хъинну ялув бавцIусса дия. Хаснува Къиримнаву документ кIунттиву бакъа ша бизан хъанай бакъая. Адресрай най, бивру саллатIгу, нагу. Зунттал кIану бия Алупка. Зунттул бакIуйсса къатри дия Султанхъал. СаллатIнал дарвазалийн кьутI увкунни. Бувккунни ца хъамитайпа. СаллатIнал цIувххунни, ва оьрчI вин кIулсса урив куну. «Акъар», — кунни ганил. Ттухь цIувххунни, ва хъамитайпа вин кIулсса бурив куну. Нагу, бакъар куну, тIайлану бусав. Увккунни ца адамина. Ттун га Султан ушиву суратирттайну увчIунни. Ганалгу тава суалданухун на цана къакIулсса ушиву бувсунни. Мува суал булайхту, цал нагу къакIулли учав, тта­ттал уссу ккавккун, ташвиш шаврил. Яла, чантI кусса куна хьуну, ттулва къатта ччуччавай бурхха тIий, на Кьасиннул душнил арс ура, ина ттул ниттил буттауссурахха тIун ивкIра. «Жулама, жулама!» тIий, чIувну хъямалагу агьну, ххира-ххуй увнав. Мукьра ссятрал мутталий зучIана увкIманал регистрация дуван аьркинссар, закон цинявннан цакуцссаргу куну, саллатI лавгуна.
Насибал, АхIмад- Ханнул ва Имраннул яннагу дуллуну, вайннува винна дакьайми язи дугьи куна. Ххуйсса ккуртту, хIажак дия. На чурх шюшингу увну, марцIсса янна лаххан увнав. Ттулсса буллай регистрация дуван чIал хьуну, Султаннухун дяъви бувссагу дакIний бур, оьрчIащал чIумуй циван къаувкIра регистрация дуван тIий. Цуксса АхIмад-Хан Султаннул хIурмат бунугу, закондалулмур бияла лавайссава бия. ДакI ххуйсса хъамитайпа бия, гьаксса хIурматрай ва аякьалий бия. Нагу ичIура ттущара дуван шаймур даву дуллай икIайссияв, тIаннулсса, хъуручIулсса, пачлилсса бувайссия.
Султаннул АхIмад-Ханнуйн оьвкуну, бувсуна хъамалу ма­чча оьрчI увкIун ушиву, на чун-унугу дуклан акьин аьркинну бушиву. АхIмад- Ханнул май зуруйннин цува хъинну мажал бакъа ушиву, майрай яла ттул­сса буваншиву бувсун бия. Имран дуснакьрай ия, Насибащал таначIансса посылкартту тIайла дуккангу лагайссияв почталийн. Школданул багъравусса мурхьирдая ахъулсса датIингу лагайссияв. Шанма журасса инжирданул мурхьру бикIайва, тай инжиргу ИмраннучIан гьан дуван датIайссия. Цама уссу акъая АхIмад- Ханнул, Имран акъа, мунал ялувгу чIявусса ккаклай бия танан, ца ссу буну, мугу чIивину бунува бивкIуну бия. Павлик Морозовлул нину дикIайва школданул хIаятравура яхъанай, таничIангу увхссара. Павликлул чIивисса бюстгу бия, чарвитуя бувсса, столданийва бивхьуну. Хъамалу увнав, ххуй­сса хъамитайпа бия. Ттун Алупкалий оьккину бакъая.
Амма ца кьини Качар-гьапул Султаннуйн сситтуйсса чагъар бувкIуна, оьрчI увкIсса ххуллийх махъунай тIайла ­укки тIий. Нагу гъурбатрай аглан хьуну, чил къахьун нигьачIий духьунссия. Султаннун на шавай тIайла уккан багьуна, Качар-гьапун ччимур бувну. Ттунгу 1949 шинал «Дагдизель» заводрай зун зана икIан багьуна. Гихунмаймур оьрмулул ишругу личIи-личIину багьуна. Амма ттун тачIав хъама къаритайва Къиримнаву­сса чIунгу, тикку ттухава бувсса хIурматгу, нара лархсса АхIмад-Хан Султаннул лаххиягу. ДакIний бур таний Къиримнаву Ваччату­сса тамансса агьлу бивкIшивугу, тайгу, ЦIувкIратусса шама уссу кунма, ххуйсса дуланмагърал хъирив бувксса бухьунссия. Канил пагьмурдал усттарсса бушиврий цIа ларгсса бия жулва чиваркI, чув, ци давурттай зий бухьурчагу…
ХIандайхъал АбутIалиблул кказитрай рищун дуллунни уттинин тачIав къарирщусса АхIмад-Хан Султаннул суратругу. Вайгу барчаллагьрай ришлай буру.