Черчилль ккавксса шахьуйричу

Мусан багьну бивкIун бур Ялталий Черчилль усса резиденция ябуллан. Му буржгу ххаллилну лавхъун бур мунал.

Гъази-Гъумучиял музейравасса репортаж хIисаврай

Хъунмасса Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилий ттуршазара инсан усса миллатрал дянив цими Виричунал цIа дурив хIисавравун ларсун, лакрал миллатрал цалчинмур кIану бугьлай бур.

[dropcap]О[/dropcap]рденнал ва медаллал жям хIисавравун ларсукун, Дагъусттаннайсса шагьрурдай ва районнай, МахIачкъала хьхьичI кьабивтун, Лакрал райондалул кIилчинмур кIану бугьлай бур. Мунил тасттикь буллалиссар лакрал чиваркI та-бухьурчагу виричушиврул бутIа ххишалану буллусса тайпалул агьлу бивкIшиву ва бушиву.
Гъумук ттигъанну тIивтIусса музейрал чIирай лархъун дуссар лакрал миллатрал ххаллилсса арсурваврал ва душваврал суратру. Дуссар циняв шяраваллал суратругу, миннувух – Шахьуйнналссагу.


Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилийн Шахьувату лавгун ур 72 чув, минная так бачIи зана хьуну бур махъунмай.


[dropcap]Ш[/dropcap]ахьуйннал шяравалу кунна, кьасса кIанттай салкьи хьу­сса шяраваллурду Лаккуй хъинну чансса дакъа дакъар. Бусаврих бурувгун, ва шяравалу ду­сса кIанай хьхьичIазаманнай диркIун дур Гьухъаллал мащи — бярчру, ятту ябуллалисса. Шикку махънингу лирчIун дур «Гьухъаллал-Хъу», «Гьухъаллал-Ххюл» тIисса кIанттурдал цIарду.
1886-ку шинал дурсса ккалданийн бувну, Шахьуйннал шяраву ялапар хъанай бивкIун бур 350-нния ливчусса инсантал, диркIун дур 60 тIюва. 1929-ку шинал шяраву ялапар хъанай ивкIун ур 235 инсан, диркIун дур 82 тIюва. 1940 шинайн хьуну дур 100 тIюва. Шяраву бивкIун бур байбихьулул школа.

[dropcap]Ш[/dropcap]ахьуйннал шяравату Совет Союз дусса чIумал бувккун бур цIа машгьурсса инсантал, миннавух бур: Сагидов АьвдурахIин – Дагъусттаннал просвещениялул министр, Щайхаьлиев Щайхаьли – техникалул элмурдал доктор, Шакуев ХIасан-ХIусайн – Лакрал райондалул военком, ХIажиев Наби – райондалул НКВД-лул начальник, Мусаев Муса – Лакрал ОНО-рал хъунама ва мукунма цаймигу. ЛяличIинура машгьурну дур балайчи Мариян Дандамаевал цIа.
Буттал кIанттул цIанийсса Хъунмасса дяъвилийн Шахьувату лавгун ур 72 чув, минная так бачIи зана хьуну бур ма­хъунмай.

Муса Мусаев

Мусаев Мусан дяъвилий ккавкмур чивчуну бия жула «Илчилий» хьхьичIва Шахьуватусса учитель МахIаммадов Мусал. Мусаев Мусал бакIрачIан бувкIун бивкIмур цал уттигу цIу буккан бан ччан бивкIунни, жунна жула къучагътурал цIарду мудангу дакIний дикIаншиврул.
Мусал ци къучагъшиву дур­ссар чирча, Къиримнаву талатисса чIумал, минометрал взводрал командиршиву дуллай уна, мунаща бювхъуну бур кIул бан душманнал ттупру, минометру чув буссарив. Ххишалдаран, гай хъяврин бувну, гайннал ккулларду бухлаган бан, щялусса кIанайн битлати бувну бур. Му даву дурну дур Мусал щинчIав дакIнин къабагьансса куццуй.

[dropcap]М[/dropcap]усал минометрал взводрайн къаршину бавцIуну бивкIун бур хъинну ярагъуннил балгусса немецнал аьралитал. Разведкалунгу душманнал техника чув дуссарив кIул бан захIматну бивкIун бур. Му чIумал Мусал, цала взводравасса саллатIталгу цацIунма кумагран бувцуну, бавтIун макьараоьрватIив, дархIуну ччаннацIун чIучIригу бивчу­сса муххал банкарду, цал архIал хьхьудяризал итабавкьуну бур немецнал чулухунмай 150-200 м. манзилданий. Цивппагу анаварну мюхчан хьуну бур цала позициялий. Немецнал командиртурал, гъяр-гъяр тIисса чIурду баллан бикIайхту, жула аьрал гьужум бувну нанисса ххай, цала дусса-дакъасса ярагъуннил цIу дирхьуну дур макьараоьрватIал чулухуннай. Аьркинмургу, туну, му бивкIун бур. Ттупал ритлатисса снарядру къуртал хьуннингу бавцIуну, немецнал ттупал, минометирттал координатругу кIул хьуну, жула аьралуннал кьалаган бувну бур немецнал орудияртту. Му ишираву хъинну ишлану гьуртту хьуну бур Мусаев Мусал взводгу.

[dropcap]М[/dropcap]у ххуллух Мусан Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилул 1-мур даражалул орденгу дуллуну дур. Ми дакъассагу, Мусал хъазам цаймигу наградар­ттал бувцIуну бивкIун бур.
Дяъвилийн гьаннин, 1939-1941-ку шиннардий, Ккуллал райОНО-рал каялувчину зий ивкIсса, дурккусса инсан хIисаврай, аьралий командованиялунгу бусраврай ивкIун ур.
Ялталий хьусса хьунабакьаврий гьуртту хъанахъи­сса хъуними буруччин личIи бувну бивкIссар ми ябансса, личIлулшиву ххи­сса, итххявхсса аьскартал. Миннавух рирщуну дур Мусал цIагу – минометрал взводрал командир, хьхьичIрасса ккаккияр­ттайну цала цува чIалачIи ув­сса хIаписар.
Мусан багьну бивкIун бур Черчилль усса резиденция ябуллан. Му буржгу ххаллилну лавхъун бур мунал. Черчиллуясса бусавугу мунал укунсса дур:
— Ттуйн штабрал тапшур бувна Ялталийсса конференция най дуссаксса Черчилль яуван. ДикIул увцIусса, тутундалул къалиянгу кьацIлива чан къабайсса Черчилль ттун тамашану чIалай ия, нава къалиян къаучайсса ухьувкун…
ХIусайннул арс Мусаев Муса дунияллия лавгун шинну гьарчагу, мукун агьам­сса аьралий буржру биттур буллай ивкIсса лаккучу цIуну дирзун нанисса никирттан хъамакъаитансса ур.
Тавакъюри ванал гъан-ма­ччаминнахь, Мусал хIакъи­равусса зунма кIулсса цаймигу затру бухьурча, мигу, мунал суратгу Гъумучиял музейравун ягу «Илчи» кказитрал редакциялийн тIайла даву.

Аьбиди ХIайдаев