Гъурбатрай гъаривну ливтIусса лакрал тарихрая

Лакрал лавгзаманнул тарих аьч бувансса мурадрай, Аьли Къаяевлул цIанийсса фондрал вакилтал зий бур 1877 шиналсса бунт сававну лакрал чIявусса арсурваврал бакIрачIан бувкIмур балжийну кIул бувавриха.

ПатIимат Рамазанова
Ва фондрал мурадру бартбигьаврил директор Илияс Къаяевлул бувсунни ссивир бувну бивкIсса жула инсантал бувччу­сса хIатталу дусса кIану лякъинсса экспедициялий Псковскаллал областьрайн гьашину август зуруй лавгун бивкIшиву фондрал вакилтал.

-Опочка шагьрулий Святогорский монастырьданул ва кIанттул агьулданул кумаграйну жуща лякъин хьунни гъурбатрай бивкIурду нясив хьусса лак бувччу­сса хIатталу диркIсса кIану. КIану ккаккан бувсса Светлана Григорьева Никандроновнайн барчаллагьрай буру. Та кIанттай чIири-хъунсса гьайкал дацIан дувансса масъалар­ттахагу зий буру. Мукунма жун Псковскаллал архивраву лявкъунни ссивир бувминнал документру ва сияхIру. Аьмну 700 чIапIи дур вай документирттал, цIанакул вай документирттайн бувну ссивир бувминнал сияхI дуллай буру, ссивир бувну бивкIми чIявуми Гъази-Гъумучиял ва Гъуниннал округирттаясса бивкIун бур, — тIий ур Илияс.
Ванал бувсунни ссивир бувминнал тарихрал хъирив багьну бивкIшиву дунияллийх цIа ларгсса шаэр Пушкиннул арс ва машгьурсса пушкинистнал, жула лакрал куявнал, Семен Степанович Гейченкол (ва Михайловское усадьбалийсса Пушкиннул музей-заповедникрай каялувшиву дуллай уссия чIярусса шиннардий!) кулпат Сулайманова Рукьижатгу. Вагу Опочкалийн ссивир був­сса кулпатрава­сса бивкIун бур
Аь. Къаяевлул цIанийсса фондрал даврий каялувшиву дуллай уссар лакрал миллатрал арс Амучи Амуттинов.

Та аьрххилиягу, таницIун бавхIусса цайми-цайми агьам­сса иширттаятугу жу балжий­сса ихтилат банну ялунмай Илияс Къаяевлущал. «Илчилул» хъирив бацIияра.