Шяраваллил кIанттул тагьар

[dropcap]М[/dropcap]у бачин бувну ия университетрал Экономикалул кафедралул профессор, экономикалул элмурдал доктор Шарип Шарипов. Цалчинмур докладгу бунни муналва.

Шарип Шариповлул тIиму­нийну, республикалий шяраваллал агьали гьарза хъанай бусса бур, амма мура чIумал Аьрасатнал чIявуми субъектирттай шяраваллавусса агьали чан хъанахъисса тагьар дусса дур. Шяраваллал масъаларттах къулагъас дуллай бунугу, шяраваллал ва шагьрурдал агьалинал багьу-бизулул тагьарданул ва маэшатрал дянивсса тапават тамансса дусса дур жулла республикалий, билаятрал ва цайми республикарттал тагьарданух бурувгун.

Шяраваллал кIанттурдал ялун бучIантIимунил лябуккулул тагьар хъар хъанай дур агропромышленностьрал производствалийн. Миккугу хъунмур кIану бугьлай бур ЛПХ-лул (тIювалул хозяйстварттал). Масалдаран, 2018 шинал респуб­ликалул шяраваллил хозяйствалул бакIлахъия дучIан давриву агьалинал тIювалул хозяйстварттал бутIа бивкIун бур 77%, билаятралсса 33% бусса чIумал. ТIювалул хозяйствар­ттал лябукку жулла республикалий кьянкьану хьхьичIунмай кIункIу тIутIисса бусса бур: 2018 шинал тIювалул хозяйствалул бакIлахъия ласаврил индекс, 1990 шиналмуних бурувгун, хьуну бур 354%, щалва Аьрасатналсса 96% хьусса чIумал.

Шяраваллал тIювалул хозяйствалул хъунмасса кIану бугьлай бур агьалинал маэшат дузал шавриву, хъунмур дучIия мичча най дунутIий. Амма тIювалул хозяйствартту цинявнналсса цакуцну лядуклай дакъар. Цаппара тIювардачIа гьарзану дур аьрщигу, ризкьи-кьинигу, цайми луртанну, миннал бугьлай бур иширайну ишбажаранчитурал кIану, юридийну документру дузал къабувна. Микку аьркин­ссар, билаятрал цайми регионнай кунма, тIювалул хозяйстварттан кумаг баврил мухIлу-хIин лархьхьуну, миннан паччахIлугърал чулухасса кабакьу буллан. Мукунсса давуртту дуллай бур Татарсттаннай, Ставрополлал улклуй ва цаймигу регионнай.
Мура чIумал шяраваллил хозяйствалуха зузиминнал хьхьичI бур дузал буван захIматсса ма­съаларттугу. Ми махъ бур техникалул, технологиярттал чулуха, чансса ласлай бур дучIиягу, хьхьарасса тагьарданий дур миннал бакIлахъиялул конкуренциягу.
Шяраваллал цIанасса тагьар ххал даншиврул гьашину ДГУНХ-рал сакин бувну бивкIссар 6 муниципал райондалийнсса элмийсса аьрххи-ххуллу (экспедиция), ххал дурссар сайки 30 шяраваллил тагьар. Яла хIадур дурссар ва конференциялийнсса маслихIатирттал проект.
Шяраваллал захIматсса ма­съалартту дузал баву мурадрай хIадур дурну дур «2020-2025 шиннардий шяраваллал кIанттурду лябуккан баву» тIисса ПаччахIлугърал программа. Му цIакь дурну дур 2019 шинал майрал 31-нний Аьрасатнал ХIукуматрал ХIукмулийну. Му программалул лагрулий дузал буллантIий бур медициналул кумаграл социал дузалшиндарал, дуккаврил, тIювалул дузал баврил ва шяраваллал кIанттурдал дузалшиндарал масъалартту. Мукунма дузал буллантIий бур инсантурансса зузи кIанттурду, буллантIий бур ххуллурду, щинаххуллурду, газрал турбарду, интернет. Программалуву ми давуртту бакIуйн дуккан дуван ккаккан дурну дур чIярусса арцу.
Конференциялий шяраваллал агьалинал демографиялул масъаларттая ихтилат бунни мува университетрал профессор Шагьмардан Мудуевлул, ДР-лул шяраваллил хозяйствалул министр Абзагьир ХIусайновлул ва цайминналгу.