Укунми хъама къабитайссар

Абачара оьрмугу, инсанталгу ххира­сса, хъамалу увкIнаягу ххари­сса инсан ия. Къума­сса иширавун агьманан кумаг буллан хъа був­сса куна­сса инсан ия.

Ккуллал райондалийсса Хъус­ращиял шяравалу ва Даха­даевуллал райондалийсса Къарбачимащи зунттал ссирт Чимгаллал чулий дур. Хъусращиял шяравалу 2150 метралул хьхьирияр лахъну дур, Къарбачимащиялсса – 2250 метралул лахъну. Ччяния шихуннай вай кIирагу шяраваллил агьулданул дусшиврийсса арарду диркIссар,

Абачара ХIусайнаев

Чимгаллал нуххувусса щаращучIа хьунабакьай­сса бивкIссар. Нуххавусса ххяллай цалла цIарду цIуцIайсса аьдат дур агьалинал, цIардугу чирчуну, микIларчIсса щинавунгу бувчIун, дуаьрдугу дурну, дусталгу хьуну, личIи шайсса бивкIссар кIирагу шяраваллил жямат. Ванихлуну Къарбачимащиял шяраваллил жяматрачIа Хъусращиял хIурмат буссар, хаснува ХIусайнахъал агьлу ххирассар. Вайннан хъамал ххирашиврия хавар бусса нагура вайнначIа МахIачкъалалив ливксса.

[dropcap]Н[/dropcap]а хIайран бувайвав вайннал хъамал ххирашиврул. Къатлул заллу, бакI-чурххал бювхъу­сса, исвагьисса Шамай ххишала бакъа дакI-аьмал хъинсса инсан бикIайва. Гьарцагу хъамаличунан гъили­сса дукрагу хIадурну дикIайва, шану-кIараллугу марцIну, миннул ялттумургу да­ххана дурну дикIайва. Хъамаллив вайннанний хIат-хIисав дакъасса бикIайва. Гьарца хъамаличу Шамайл пиш-пиш тIий, ненттабакI тIивтIуну хьунаакьайва. Абачара ХIусайнаевлул кулпатран хъамал ххирашиврул цIа дурккун дия, мунияту гьарма паракьатну вайнначIан ачайва. Учарухха, кIира чакма – чутри куну.

[dropcap]К[/dropcap]ъат­рал заллухъру оьрмулия ххари­сса, ряхва оьрчI хъуни хъана­хъисса ужагърай, кIиягу дакI-аьмал хъинсса къабивкIссания, къадикIанссия вайннанний хъамаллуран тIааьнсса тагьаргу. Буттал кIанттул цIанийсса дяъвилий талай ивкIсса, Орджоникидзелий бахьттагьалтрал училище къуртал бувсса, битултрал взводрал командирну ивкIсса, РостоврачIа захIматсса щаву дирсса Абачара оьрмугу, инсанталгу ххирасса, хъамалу увкIнаягу ххарисса инсан ия. Къумасса иширавун агьманан кумаг буллан хъа бувсса куна­сса инсан ия. 1943 шинал щаву дирну, аьрая шавай итаакьайхту, райисполкомрай Ккулув зий ивкIсса, халкьуннал дардгу, мякьнал кьакьаригу кIулсса Абачара Дагъусттаннал мяърипатрал традицияртту адаврай дуручлачисса инсан ия.

Ттун тачIав хъамакъаританссар ванал ттухара дурсса аякьа. На Дагъусттаннал паччахIлугърал университетравун документ­ру булун най буссияв. Шярава бувкIсса ттун, зунттал душнин, кIукъакIулсса шагьрулий бигьану къабикIансса кIулну, цува цуксса мажал бакъа ухьурчагу, давугу кьариртун ( ва СССР-данул Элмурдал академиялул Дагъус­ттанналмур филиалданий Тарихрал ва литературалул институтраву зий ия), ттущал увкIуна документру булун. Документру кьамул бай комиссиярдай чун гьарчагу, жул документру кьамул къабуллай бия.

Ттул аттестатрай кьатIаллил билаятрал мазрал экзамендалул кьимат ба­къассия, жул школалий къадишайва ва дарс. ТIалавшинна дия ва дарсирал кьиматгу бикIан аьркинсса, мунияту къакьамул буллай бия документругу.
— КъюкIсса зунттал шяраву, учитель акъа, школалий дарсру къадирхьукун, чувъя душнил кьатIаллил билаятрал маз лахьхьин аьркинссагу, — тIий, коми­ссиярдайминнал дакIурдивун кьутI учин хIарачатрай ия Абачара.

[dropcap]А[/dropcap]мма пайда хъанай бакъая. Абачара ттул дакI къагъагъанмур буллай ия. Филологиялул факультетрал оьруснал ва да­гъусттаннал отделениялий да­къая чил билаятрал маз кIулну бикIан аьркин­сса тIалавшинна. Комиссиялулгу маслихIат бувна документру ти­ккун булун. Чил билаятрал мазрал экзамендалул кIанттай ттун ниттил мазрал экзамен дулун багьлай бия. Жугу документру буллуссия. Абачарал ттущал, комиссиярдайх уклай, дачIи кьини гьан дурна. На барчаллагь тIий сукку шайхтува, «мюрш-кьюршсса ишрурчала» куну, кьукьин бувна.

[dropcap]В[/dropcap]айннанний яхъанай буну, ламус хъанай, на чан- кьан­сса дуки-хIачIия ларсун, Шамай ни­ттилссихьхьун дулларча, Абачара ссибизлан икIайва: «Ина жун ца душ кунмассара, яхъанантIиссара жучIа ччиссаксса хIаллай, хIадур хъанахъу экзаменнайн, жунний буссаксса ина жун яла бусравмур хъамалудушра», — учайва.
Ттун къакIулли коммунис­турал мяърипатрал ишрив, ягу тIабиаьтрал цала ишрив, дяъвилул сисин-сасан бувсса та никирал агьлу личIинува дугъри­сса, сахаватсса, дакIру гъилишиврул дурцIусса бикIайва. Ва, яла-яларив, рувхIанийсса ххуйшиврул гьанна дакIурдиву цIакь хьу­сса, лагма- ялттунай цIими бусса.

[dropcap]Я[/dropcap] уттиминнаву, я перестройкалул заманнай хъапа тIий гьарзат цилалуш дур­сса инсантураву ба­къар тай никирал агьлу кунмасса, дакIругу лирцIусса, пикрирдугу чанна­сса, каругу марцIсса инсантал. 70-80-кусса шиннардий Абачара ХIусайнаевлул никирацIа лав­хьхьуссар ттун узданшиву, алвагьшиву цирив, тайннаву ттунна ххуй дизайми хасиятру ттувурагу дишин хIарачатрай бивкIссара. Ттун та 1981 шинал къакIулссия Абачара ХIусайнаев Хъусращиял шярава цалчин МГУ къуртал бувминнаватусса ушивугу, школалул директорну зий ивкIшивугу, хъунасса чичу ва аьлимчу ушивугу. Ми гьарзат ттун махъатур кIул хьусса ттула маччачуная. МахIаттал хъанай бикIара ванал гьунарду чIявушиврий. ЧIявусса луттирду канилух бувксса литературовед, критик, таржумачи, шаэр, прозаик.

ДакI дарцIуну бура машгьурсса лакрал чичу ва аьлимчу, филологиялул элмурдал доктор Абачара ХIусайнаевлул гьунардая хIайранми нава кунма чансса бакъашиврийгу. Ттуннив тачIав хъамакъаритай вайннал уздан­сса тIювай нара гьан дурсса чIунгу, хIурматрай хьхьичI бивхьусса ччатIгу. ДакI тIиртIуну, пиш- пиш тIийна, аьчухнува­сса Абачарагу. Укунми хъамакъабитайссар.
Аьйша Кьурбанова

Таржума
П. Рамазановал