Аьлимчунал ирсирава

Муса Маннаровлун хас дурсса гьайкал дацIан дурсса кIанттай диркIссар хьхьичIра Гьухъаллал щар.

Гьухъал лиян баву

Гьухъаллал мукьва жямат бивкIссар тIар:
1) Ччиккул; 2) Къюнхърай­хъул; 3) Кьадинахъул; 4) …*
Гьарца жяматралгу цала-цала бакIчи ивкIун ур.

 КIива тухумрал дянив дяъви багьну бивкIун бур, ми ялагу паракьат хьуну бивкIун бур. Ца кьини, цавай кьуллалия най, цавайгу кьуллалийн най, хьунабавкьуну бур. Миннащал ккаччивгу бивкIун бур.

Ккаччив бивну, цавайнналсса бух хьуну бур. Бух хьумур ккаччил залуннал лагънал ххув хьумур ккаччийх ххаржан рирщуну, бивкIуну бур. Кка­ччил ялув миннал дянив рагьну, кувннайн кув щуну, ливтIуссагу, бивщуссагу хьуну бур.
Гьухъал ва Гьухъаллал махIла лакрал ханнахъайн мютIи къашайсса бивкIун бур. Арнил шамхалахъал чул бувгьуну, шамхалахъал арамтал хьуну бивкIссар тIар. Гъумучиял ва махъсса щархъал халкь инжит буллай, биривсса хIайвантрал магъру кьукьлай, Гьухъаллал чулуха нанисса шалул, ххалал ттук­райн цIурду щуну, ми ччучлай бикIайсса бивкIун бур. Гьу­хъаллал ва МахIаммад-ханнал дяъвигу байбивхьусса мунияр махъри тIар. Гьухъаллал цала бувсса ца балайлух ургарча, МахIаммад-ханнал къала дяъвилийну, цIарайну лавсун бур.
Гьухъал лиян банну тIий, ханнахъал машварартту буллалисса чIумал, ми машварартту цанма кIул хьусса цаннал, гьухъаллан бувчIиншиврул, укунсса балай увкуссар тIар.

Гьарай, ОьчIутIлу-Мирзай,
Гьуя, Султан-АхIмадий,
Маччайннал мизитраву
ХутIмарду ккалай бури!..

Мува куццуй, хангу сан къауллай, мунащалгу ччалай бивкIун бур.
МахIаммад-ханнан кьаст хьуну дур Гьухъал лиян бан, мунихлунугу миннан бансса макрулух луглай ивкIун ур. Гьухъаллал дянив питна багьувкун, ми дакьил бан дянив маслихIат байма хьуну, миннайн цачIанма оьвкуну, бучIан бувну, луркIан дурну, Гьухъаллал бакIчитал ливтIуссар тIар.

Щар лиян дайни, та заманнайсса цала хъин виричунайн леххаву тIий, Гьухъаллал ялагу увкуссар тIар:

Ччин-ччиннуксса ччаннащал,
ЧчантIахъуксса чурххащал
Укку, ОьчIутIлу-Мирзай,
Ливунни буттал шагьру!..

Гьухъаллал къала бивкIун бур цIанакулсса ЦIуцIалтта-БакIуй, шяравалугу диркIун дур мува къалалул лув. Бакъа­сса бакIчитуращал, бакъасса гужращал, ханнал цIакьлил хьхьичI бацIан къахьунтIишиву чIалай, кьабивтун къалагу, хьхьунил чIумал бивзун, чIявуми канийн лавгун бур.
Къалалувуми къума хъанан бивкIун бур, укуннагу чансса миннал ккулла-янсав хъиннура чан хъанан диркIун дур, чIатIаракIру духлаглан диркIун дур. Мукунна дуканмур, хIачIанмургу чан хъанан диркIун дур. Мунищала архIал ханнал аьралуннал къалалул лагма хъуннасса цIу дирхьуну дур, къалалул чIюй кIири бичлачи бувну бур. Къалалуву бацIан къахъанай бивкIун бур. Гьу­хъаллал виричу Къайдар къалалул чIирайх ххявххун ур, махъмигу, кув ливтIуну, кувгу бувгьуну, кувгу ливхъун, къуртал хьуну бур.
Дяъвилуву цивппа бух шай­хту, гьухъал, ппив хьуну, ца-ца чулухунмай ца-цавай лавгун бур.
Таниннин цала сан къабу­ллай, цивппа лажиндарайн бацIлай бивкIсса ханнахъал ихтиярданулу бикIан азгъун­сса гьухъаллал дакIурдил кьамул бувну бакъар. ЦIанакулгу гьухъаллал цала бусласисса хавардах вичIи диширча, та чIумал Гьухъалив яхI бусса цучIав къаавцIуссар тIар. ЯхI буми циняв щархъа-щархъайх ппив хьуну лавгун бивкIссар тIар. Кув Ахъушав лавгун бур, кув – Уссищав, кув – Урмав, кув ЧIюълив лавгун бур, кув Къадарлив лавгун бур, Мичиххичнавун лавгссагу хьуну бур.
ЧIявусса Шунив лавгун бур, кIива тухум Вилттахь щябивкIун бур – ЛухIухъулгу, Басрихъулгу.
Гьухъаллайн сситтул увцIусса МахIаммад-ханнал хъа бувну бивкIссар тIар, Гьухъаллал цIа духлаган къадурну къаританна куну. Мунияту, цува ххув шайхту, мугьлат бакъа Гьухъаллал шяравалу лиян дурну дур. Та чIумал ханнал ппив дурсса шяраваллил чIиртту та зия бувсса куццуйва бур.
Гьай-гьай, гьухъал буттал кIантту кьабивтун гьан къа­ччиссагу бивкIун бур, гивахра, чув-духьурчагу, минарду дирхьуну щябивкIун ччай. Амма Гьухъаллал цIа духлаган къадурну къаританна куну хъа був­сса МахIаммад-ханнал мигу къабитлай ивкIун ур. «Лаккуй миннан кIану къабикIантIиссар, цанма ччинийн насича», — тIий ивкIун ур. Ахиргу, миннатчитал дянив багьну, кIа ца тIамакь уксса кIанай вай цаппара къатри дан битарча, цихьунххура, вин гьухъаллал цIа хьурча къаччи­сса, цамур цIа дизанхьуви, ина вай мискинтал язугъ мабарача, бити куну, хъунмасса миннат бувну бивкIун бур. Ханнал, миннал миннат кьамул бувну, кIа тIамакь уксса ца кIану гьу­хъаллал кьадинан багъишла бувну бур. Кьадинал цалагу, буттал кIантту кьабивтун гьан дакIнил кьамул къабувсса гьухъаллалгу къатри дурну дур. КIанияр шиннай ялу-ялун хъун хъанай, утти­сса Гьухъаллал шяравалу хьуну дур. КIа гьухъаллан ба­гъишла бувсса кIану цуппагу ханнал кIану бивкIун бакъарча, Ханажиял кIану бивкIун бур.
ХанначIан миннатрай лавгсса арамтурал кIа ца тIамакь уксса кIанай вай цаппара мискинтал битаврил ци хьунххура куну бивкIун тIий, кIа кIанттай дур­сса шяраваллин цIагу ТIамакьлу куну дирзссар тIар. Амма махъ заманнай ТIамакьлу (Табахлу) тIисса цIа, ца хIукуматрал таптардай, мугьрурдай духьурча дакъа, махъсса агьалинал цинявннал, хьхьичIва кунма, Гьухъал учайва. Совет хIукумат хьуннин, му ТIамакьлул кусса цIа дукьан дурну, цала тIайласса цIа дишин гьухъаллал хъунмасса хIарачат бувссар, амма хIукуматрал миннах вичIи къадирхьуссар. ХIатта гьухъаллал гьан байсса чагъардугума Табахлу тIисса цIанийну бакъа кьамул къабайсса бивкIун бур.
Цала ятту-гъаттаращал аривппай къалавгун ялапар къашайсса лакрал миски-гъарив, ханнахъах къабурувгун, цанма хъинну аьркинсса шамххалахъах буруглай бикIаву хъинну хIисаврайн букIлакIисса зат бур. Та заманнай Гьухъаллал махIла шамххалахъах буруглагавугу му хIисаврайсса бухьунссия.
МахIаммад-ханнал Гьухъал лиян баннин гьухъаллал махIла шамххалахъах бургайсса бивкIун бур. Гьухъаллал махIла цахва буруглагиссаксса, арнил шамххалагу шинай цал гъинттул Лаккуйн увкIун, ТтарлихIав, Шуниннал хьхьичIсса шамххалал-Ар тIисса арив, ликкайсса ивкIун ур. Му арив щяивкIун, Лаккуйсса цала иширттахгу урувгун, цала буюрдугу, цала бан-битанмургу миннайн баян бувну, махъунай лагайсса ивкIун ур. МахIаммад-ханнал Гьухъал лиян бувну махъ щалва гьухъаллал махIлагу МахIаммад-ханнах буруглан бивкIун бур. Мунияр махъ шамхалахъал лакращалсса хIакъи-хIисавгу къуртал хьуну дур.