Дагъусттаннал тарихрава

1585 ш. – Туркнал Дагъусттаннайнсса цIусса аьрххи. Туркнал аьралуннал гужсса рищаву дурссар, чIявусса оь экьибувтIуссар, Ккураллал, Даргиял ва Лакку улклул шяраваллурду Жяъпар-пашанал аьралуннал хъямала дурссар.


***

1574 ш. – Гъази-Гъу­мучиял шамхал Цалчинма Чупан ивкIуссар. «Ччанар­ккусса тагьар диркIун дур Да­гъусттаннай. Хайдакьуллал дазурдая, Кюриннал округрал дазурдая тIайла хьуну, Терек неххал Каспи хьхьиричIан бияннинсса кIанттурдал паччахIшиву дуллалисса Чупан-шамхал къуртал хьуну ур Буйнакьлив» (Лавров Л.И. Эпиграфические памятники… 53-54 лаж.), — шамхалтурал кIинттулсса резиденциялий. Шамхаллугъ дарчIуну дур мунал арсурваврайх: Илдардун – Буйнакь, Андийнан – Чапур-Гъумучи, Гирейн – Гели, Сурхайн – Гъази-Гъумучи.

***
1578 ш. – Щамах Сефевидтурал кIунттихьхьун лагаву. Туркнал цIусса Султан Шамилчинма Мурад Ираннащал дяъвирду буллай ивкIссар. Ширваннай ва Кьиб­лалул Дагъусттаннай цIакь хьусса Ираннал сефевидтуращал талангу Ккав­кказнавун аьрал бивчуссар. Турк гьан бивтун, Ираннал Щамах лавсъссар. Султаннул Щамаххуллан кумагран тIайла бувкссар Ккавкказнавун Мустапа Лала-пашанал аьрал.
МуницIухва, Ухссавнил КкавкказнавухчIин Ширваннайн гьужумрай бавчуссар Къиримнал хан МухIаммад-Гарайл аьралгу. Ва иширая хавар шайхту, оьруснал аьра­луннал Тирик неххацIсса къала кьабивтссар.
80 гьантта хьуссар татарнал Дарбантлив най, миннал гуж ххи хьуну, Дарбант лавсъссар.

***
1579 ш. – МухIаммад-Гарай цIуницIа Дагъусттаннайн увкIссар. ЦIунилгу 200 азара инсан усса татарнал аьралуннал Дарбант лавсъссар.

***
1579-1585 шинну. – Дарбантлив туркнал наместник ХIусман-паша паччахIшиву дуллалисса чIунни. Туркнал султаннал ва Къиримнал ханнал ххувшаву ларсъссагу, Дагъусттаннал агьалиналгу кабавкьуну тIийри. Амма туркнал экспедициярттал кьюкьри Дагъусттаннал куртIнивун гьан дуллан бикIайхту, зунттал халкьуннан бувчIуссар туркгу парснаяр ххуйми бакъашиву. Гъази-Гъумучиял шамхал Сурхай, лак, андалал ва хъунзахъигу лагма лаган бувну, цачIун бувну, туркнайн къаршину увкссар.

***
1582 ш. – зунттал халкьуннал ва яничарнал гужсса талатаву хьуссар. Лакрал, яруссаннал ва даргиял гужру цачIун бувну, къиримнал аьрал лагайхту, туркнащал дяъви бувссар. Туркнал султаннал цаймигу аьрал тIайла бувкссар Ккавкказнавун. Аьралуннал цIусса хъунаманайн, ХIусман-пашанайн, буюр бувну бивкIссар цува хушрай Къиримнавун зана хьуну тIий, МухIаммад-Гарай-ханнан танмихI буван. Ухссавнил КкавкказнавухчIин Къиримнавун лавгссар ХIусман-пашанал аьрал.
МухIаммад-Гарай аьщун ивзссар, мунал арсруми, Саадат-Гарай ва Сапа-Гарай, Дагъусттаннайн Гъази-Гъумучиял шамхаллучIан ливхъссар, Мурат-Гарай тIурчарив – Аьрасатнавун.

***
1583 ш. – Самур неххал даралуву сефевидтал бух бувссар. ХIусман-паша ивтссар Ккавкказуллал аьралуннал хъунаману ва хъунама вазирну. Туркнал Дарбант лавсъссар ва кIанттул агьалинан туркнал аьралуннал гарнизон ядуллан багьссар.

***
1585 ш. – парснал Машрикьуллал Ккавкказнава турк лихъан бувссар.

***
1590 ш. – Ираннал ва Туркнал дянивсса ИстIамуллал дакьаврил кьутIи цIакь дурссар.