Дагъусттаннал Халкьуннал Мажлисрайнсса Рамазан АьбдуллатIиповлул Рисала

news_20Февральданул 6-нний парламентрал 6-мур сессиялий Да­гъусттаннал БакIчи Рамазан АьбдуллатIиповлул дурккунни Дагъусттан Республикалул Халкьуннал Мажлисрайнсса Рисала (Послание).
Ришлай буру Рисала, чан-кьансса кутIагу дурну. Рисала щалла щаллуну дуккин бюхъантIиссар «Илчилул» сайтрай.

ХIурмат бусса дагъусттанлувтал!
Дагъусттан Республикалул Конституциялийн бувну, Халкьуннал Мажлисрал хьхьичIун ласлай ура респуб­ликалул тагьарданиясса ва паччахIлугърал политикалул агьамми ххуллурдаясса Рисала (отчет).
2013 шинал жу зий байбивхьусса чIумал, Дагъусттан бия ца яла турбулентсса, кризисрал бувгьусса кIану Аьрасатнал Федерациялий бакъасса, дунияллийгу. Экономикалуву дия кризис, мунищала архIал хъуннасса нигьачIаву дия паччахIлугърал мюхчаншиврун ва инсантуран, дия бандитшивуртту, коррупция, жяматраву ласу бухIаву. ХIакьину лагмасса дунияллий кризис Дагъусттаннайнияр ххишаласса дур.
[pullquote]2016 шинал був­ссар 34 объект, миннувату 14 школа, 12 оьрчIал учрежденияртту, 10 цIуллушиву дуруччаврил объект, бувну бакIуйн бу­ккан бувссар билаят­рай ца яла хъунмур, МахIачкъалаллал перинатальный центр, 1224 оьрчIансса школарду Каспийскалий ва цаймигу объектру. [/pullquote]2016 шинал жура Дагъусттаннай низам щаллу дарду властравугу, экономикалул иширттавугу, жяматрал ва политикалул иширттавугу. Республикалий хъинчулийсса дахханашивур­тту хъанай дур циняв бутIраву. Дагъусттаннай кризисрайн къаршисса управлениялул чIун къурталссар. Мукьра шинал мутталий щаллу бувссар жула агьалинал, паччахIлугърал хьхьичI бавцIуну бивкIсса масъа­лартту.
Дагъусттан Республика 4 шинал хIасиллайн бувну – Аьрасатнал хьхьичIунсса регионнавух дуссар. Щил ци учирчагу, му хьхьичIуннайшивур!
2016 шинал хьусса бувчIавур­ттавух гьуртту хьуну, дагъусттанлувтурал исват бувссар цив­ппа политикалул чулуха шавхьсса, аькьилсса бушиву. БувчIавуртту тIурча, хьхьичIминнух бурувгун дия легитимсса, тIиртIусса ва тIайласса.
БувчIавурттаву агьалинал кабавкьунни билаятрал каялувчинал политикалуцIун ва [pullquote]Дагъусттан Республика 4 шинал хIасиллайн бувну – Аьрасатнал хьхьичIунсса регионнавух дуссар. Щил ци учирчагу, му хьхьичIуннайшивур! [/pullquote]Да­гъусттаннал каялувчинал дуллалисса дахханашивурттацIун. ПаччахIлугърал Думалувун ва Халкьуннал Мажлисравун бувчIусса депутатътал – ми бур чIурду буллуминнал мурадру буруччин бюхъайсса инсантал. ПаччахIлугърал Думалул депутатътуран ва Федерациялул Советрал члентуран аьркинссар паччахIлугърал программар­ттал хIакъираву мюнпатсса даву дузал дуван федерал министерстварттащал ва ведомствар­ттащал.
Мукьра шинал мутталий жува ялапар хъанай буру хьхьичI­ранияр мюхчансса, уздансса ва цIу дуккан дурсса республикалий. Жулла цинявннал девизну хъанай дур Аьрасатнал Виричу лейтенант МахIаммадлул увкусса махъру «Зузияра, уссурвал!». Мунил буслай бур агьалинан ххишала къаччай бушиву Рес­публикалий буну цуркинт, бандитътал, экстремистътал ва террорчитал. Дунияллул халкьуннал террорчитурал организациялувун лавгми дагъусттанлувтуран хъанахъиссар Ватандалийн хаин хьумину.
1hrteДагъусттаннай духлаган дурссар циняв диверсирттал ва террорчитурал кьюкьри, кьюлтI хьусса бандитътуращал дачин дурну дур муданнасса талатаву Республикалий лагь хьуну бур преступностьрал даража 2,8-ла, му чанссар аьмну лавсун Аьрасатнал Федерациянавунияр.

ХIурмат бусса дустал!
Ларгсса шинал республикалий лахъ дурссар макроэкономикалул ккаккияртту: промышленностьрал производствалул­сса – 36,3 процентрал, бюджетравунсса налогирттал доходру – 17,5 процентрал, основной капиталданувунсса инвестициярду – 3,8 процентрал, шяраваллил хозяйствалул бакIлахъиялулсса – 4,7 процентрал. Махъсса шанна шинал мутталий жуща бювхъунни кIилий ххи дуван валовый региональный продуктрал производство. Республикалий дузрайн ду­ккан дуллай бур «Экономика чаннайн дуккан даву» тIисса приоритетсса проект. Жува гьарза барду налогру дучIайсса кIанттурду.
2016 шинал бувссар 34 объект, миннувату 14 школа, 12 оьрчIал учрежденияртту, 10 цIуллушиву дуруччаврил объект, бувну бакIуйн буккан був­ссар билаятрай ца яла хъунмур, МахIачкъалаллал перинатальный центр, 1224 оьрчIансса школарду Каспийскалий ва цаймигу объектру.
«ЦIусса индустриализация» тIисса приоритетсса проект дузрайн дуккан даврийну щаллу хьуссар промышленностьрал производствалул лябукку. Республикалул сайки циняв заводирттал ккаккияртту лахъ хьунни.

ХIурмат бусса депутатътал!
Дагъусттаннал экономикалул агьаммур бутIану хъанахъиссар агропромышленностьрал комплекс. Махъсса 4 шинал мутталий шяраваллил хозяйствалул бакIлахъия гьарза хьунни 1,5-лийла.
«Мюнпатсса АПК» тIисса приоритетсса проект дузрайн дуккан даврийну жуща бювхъунни 2016 шинал ласун 150 азарда тонна къюмай тIутIул (билаятрай 2-мур кIану). Жул сипталийну аграриялул бутIуву кооперациярду буллай буссар. ДР-лул ХIукуматрайн тапшур бувну буссар гьарца райондалий кооперациярду буван.
Импортозамещениялул ца агьамсса къярттану хъанахъи­ссар ларкьусса аьрщарай (теплицардаву) ахънилсса ххяххан дуллалаву. 2016 шинал бувссар 30 гектарданийсса теплицарду.
Гьарзану ласлан бивкIунни ризкьилиясса бакIлахъиягу: дикIул­сса – 7,5 процентрал (129,1 азарда тонна), накIлилсса – 2,8 процентрал (843,5 азарда тонна), ккунукру – 5,6 процентрал (243,0 млн).

ХIурмат бусса дагъусттанлувтал!
ЦIу дуккан дуллалияра зулла шяраваллу, макьари­тларди буттахъал аьрщив. Зунттал кIанттурдай ххяххан дан шайссар экологиялул чулуха марцIсса бакIлахъия.
Дахханашивуртту дан аьркинни аьрщарал арардал бутIувугу. Му даву бакIуйн дуккан къадарча жущава къашайссар экономика лядуккан дуван.
Жунма кIулсса зат бур, республикалул маэшат лахъ бан къашайшиву, бюджетрал ва налогирттал политикалул даву ххуйну, цила кIанайн руртун къадулларча. 2016 шинал бюджет кьамул бувссар арцул щаллуну (бездифицитным).
Республикалул цачIусса бюджетравунсса доходру шинал хIасиллайн бувну гьарза хьу­ссар 17,5 процентрал, яни шинал мутталий налогру ххи хьуссар 5 млрд. къуруширттал, 2015 шинах бурувгун. Хъуннасса даву дуллай бур харжлугърал оптимизациялун хаснугу. 2016 шинал махъун дагьан дурссар 5 млрд. къурушраяр ххишаласса.
Дуккаву – жула билаятрай стратегиялул ца яла агьаммур бутIа хъанахъиссар, мукунма Дагъусттаннайгу. Вай шиннардий тамансса давуртту дурссар дуккаврил системалуву низам дишаврил цIаний, утти щалла къулагъас дуллан аьркинссар дуккаврил даража лавай баврих. Школалул ва вузрал аьркин­ссар хIадур буван конкуренция духIан бюхъайсса, за кIулсса, итххявхсса инсантал.
Жу муданна къулагъас дуллай буссару медициналул кумаг­рал даража лавай баврих. Райондалул азарханарду був­ссар Гъуниннал, Рутуллал, Ххунзахъиял ва цаймигу районнай. Мукунма бувссар 9 фельдшернал ва акушернал пунктру. Дур­ссар мукунна азарханардаву модернизация даврин хасъсса давурттугу. 2017 шинал респуб­ликалий бантIиссар онкологиялул центрданул цIусса къат­ри (мунин кумаг буллалиссар ПаччахIлугърал Думалул депутат З.А. Аскандаровлул).

ХIурмат бусса депутатътал!
Тамансса шиннардий Да­гъусттаннай жагьилтурал политикалуха унгу-унгуну зий цучIав акъая. Жагьилтал бия цайнува цивппа, власть – цайнура цурда. Жу хIарачат буллай буру му тагьар даххана дуван. Сакин барду Жагьилтурал ишир­ттал министерство. Амма уттигу я ХIукумат, я министерствартту, ягу чIяруми муниципал сакиншиннарду жагьилтурал чулиннай зана хьуну дакъар.

ХIурмат бусса депутатътал ва оьвкуну бувкIми!
Мукъул тархъаншиву хъанахъиссар демократиялул гьануну. Жу жущава шаймур буллай буру мукъул тархъаншиврул даража лавай баврил цIаний. Республикалий щилчIав хъирив багьлай бакъар цалва пикри-зикри бусласаврихлу ва критика дуллалаврихлу, закондалул дазуя тинмай личлачи­сса бунувагу. ЖучIа хIурматрай бур журналистътал, культуралул ва магьирлугърал ишккаккулт. Миннавату чIявуминнал хъунма­сса кIану бугьлай бур, бугьлангу аьркинссар. Дагъусттаннал паччахIлугърал ва культуралул давурттаву. Мура чIумал жучIава бур личIи-личIисса бандитътуращал, цуркинтъращал, экст­ремистътуращал ва террорчитуращал лажиндиссурду буллалисса кказитру, ми кказитирттай зий бивкIсса цаппарасса журналистътал мукунсса лажинди­ссурду баву сававну оьрмулуцIа хьуну бунувагу. Цаппара журналистътурал цивппа «бахлай» бур цалва кказитру ябаврил цIаний. ПаччахIлугъралми СМИ-рду тIур­ча, так нажагьсса бур мюнпатну зузисса.
Журналистътуран, интеллигенциялун аьркинссар инсантуран за лахьхьин бавриву, чантI чин бавриву кумаг буллан. Жун аьркинну бур миннал цила чIумал ва ххуйну дагъусттанлувтуран бувчIин буллалаву, республикалий хъанахъисса дахханашивур­ттал хIакъираву. Мукун буллан кIа­най, цаппара­ссаннал шиннардий инсантурахь тIайламур буслай бакъар. Мунияту дагъусттанлувтал чIявуми вих хъанай бур личIи-личIисса тIардайн, щялусса хавардайн. Цинявннан бувчIин аьркин­ссар, паччахIлугърал власть заэв шаву хъанахъиссар террорчишиврул хъуними сававирттава­сса цану. Жу буру конструктивсса, яни хайрданунсса критикалухлу, амма ца чул бугьаврийн ва бакъу бишаврийн къаршимину. Жуща хъанай бакъар паракьатну ялугьлан личIи-личIисса журардал ламмамтурал, питначитурал Дагъусттаннайн къаршисса информациялул дяъви байбишаврих. Миннайн къаршисса жулва ярагъну хъана­хъиссар жулла планнал хIакьшиву, тIайлашиву ва дуллалисса дахханашивурттал чулуха­сса дузалшинна. Респуб­ликалул ва муниципал СМИ-рду бикIан аьркинссар буккин гъира бизлансса ва бигьану ласун, ххал бан шай­сса. Чялишну зун аьркинссар социал сетирдавугу.
ХIадур бувссар
ХIасан Аьдиловлул