СПИД. Уттизаманнул оьсса азарданул хIасиллая

48_photo_12Дунияллийсса халкьуннал кIицI лагайсса кьинирдаву ххариссагу, пашманссагу кьинирду чансса дакъар. Инсаниятрал ялун бивгьуну нанисса, шиная шинайн кIу хъанахъисса ца хъунмасса буруккинттарацIун дархIусса кьини кIицI лагайссар щалла дунияллий декабрьданул 1-ннийгу – СПИД-ращал талатисса кьини.

Ва кьини инсаниятран хъуннасса нигьачIишиву рутлатисса эпидемиялун хасъсса жяматийсса давуртту, акциярду, батIавуртту чIяру дувай­ссар. СПИД-ращал талатисса гьашинусса кьинилул девизрал махъругу «Я ЗА! Профилактика ВИЧ» тIисса бур.

З. АьбдурахIманова
Лярхъуния шиннай зувирахъул шинну хьусса ВИЧ-инфекциялул тарихраву 40 миллиондалуха ливчу­сса халкьуннал оьрмурду бяливчIун бур. Дунияллий ялапар хъанайгу бусса бур ВИЧ-рал къашавайсса 38,8 миллион халкьуннал. Миннаягу цикссаннайн му азар вания гихуннайгу лахъантIиссарив ца Заннан бакъа къакIулхьунссар. 1987 шиная шинмай Аьрасатнаву ВИЧ дусса халкьуннал сияхI 1 миллиондалийн лархъун дур. Ва шинал ттинин 9 зуруй дурсса хъиривлаявурттайн бувну сияхIрайн лавсун ур ВИЧ дусса 75, 9 азара инсан. Аьмну жула билаятрай 100 азара инсаннан ВИЧ ду­сса 583 инсан усса ура.
ВИЧ-эпидемия дусса регионнаву хьхьичIунминнавух дусса дур Кемеровскаллал, Свердловскаллал, Томскаллал, Новосибирскаллал, Самарскаллал, Иркутскаллал, Тюменнал, Омскаллал, Челябинскаллал областьру, Алтайскаллал, Красноярскаллал, Пермскаллал крайру ва Ханты-Мансийскаллал округ.
ВИЧ азар ппив шаврил ца агьаммур багьана-сававгу дур наркомантурал цала дяниву туннурдайн азар щусса ххалаххив ишла буллалаву. Мукунсса иширттал сайки 50,9 процент бусса бур. Азар лахъан бю­хъайсса вайми ххуллурдалгу бур 47, 1 процент.
ВИЧ-эпидемиялул жулла рес­публикалийсса тагьаргу дакI ххари дансса дакъар. 1987 шиная гьашину ноябрьданул 1-ннин жулла республикалий сияхIрайн лавсун ур 2,7 азара инсан. Миннал оьттуву лявкъуну бур вирусращал талансса гуж къабиялсса, иммунодефицит дусса антителарду. Вайксса къашайшалтравагу ттинин, личIи-личIисса ишру сававну, 760 инсан ивкIуну ур.
Жулла республикалий ВИЧ-инфекция тIутIайх дирчуну най дусса дур Дарбантлив, ДагОгнилив, Хасавюртлив, МахIачкъалалив, Каспийскалий, Избербашрай, Буйнакскалий, Южно-Сухокумскалий, Дарбантуллал, Хасавюртуллал, МахIарамккантуллал, Сулайман-Стальскаллал, Къизилюртуллал районнай. Гьашину хъиривлаявур­тту дурсса 9 зурул мутталий жулла республикалий сияхIрайн лавсун ур 168 инсан. Вара чIумал ларгсса шинал ивкIун ур 158 инсан. Жулла республикалий азар дусса ххала­ххив сававну азар лахъайсса дур 25 процентрал. Азар дусса инсаннащал дахIаву дуну, цачIу хъамитайпа ва адамина уттубивхьусса ишру сававну тIурча – 73 процент. Ларгсса шинал 10 зурул хIасиллах бурувгун ялун ливчуну бур къашайшалтраву 61,2 % арантурал ва 38% хъаннил бушиву. ВИЧ-инфекция дусса къашайшалтравугу яла жагьилсса, зун-занан бюхъайсса хъами ва арантал бусса бур 31-40 шинну хьусса, мигу – 35,4 %. 41-50 шиннардивусса – 28,4 % ва 18-30 шиннардивуминнал – 22,5 %.
Дагъусттаннай 1989 шиная шинмай ВИЧ азар дусса 293 оьрчI бувну бур. Гьашинусса 10 зурул мутталий 28 оьрчI бувну бур му азар душиврул щак бусса. Миннава 17 оьрчIай мяйжаннугу ВИЧ душиву тасттикь хьуну бур. Аьмну республикалий диспансер журалийсса къулагъасралу бусса бур ВИЧ дусса ниттихъачIасса 116 оьрчI.
ХIакьинусса кьини дунияллул медициналуву ва азарданущал талансса, чансса хIура дуккан дувансса дарманну лякъин бювхъуну бур. Миннуха зий бусса бур хьхьичIунсса клиникардугу, цIадурксса хIакинталгу.
Профилактикалулмур даврилгу къачIивисса кIану бугьлагьи­ссар ва азар ппив хьун къаритавриву. Бурувччуну ва чантI увкуну бикIияра ва уттизаманнул эпидемиялия.