ЗахIматрал чанна лахъан бувсса оьрмулул ххуллу

51f_9Шинну най, замана наниссаксса, жуятура, жула багьу-бизулия ят дуцай чIярусса затру. Ужагърай ишла дуллай бивкIсса хъус-матахIрая тIайла хьуну, мукъурттийн, касмурдайн бияннин. Уттизаманнул телефонну, планшетру, личIи-личIисса гаджетру ва ттукIрайсса ссятру дурккун махъ, инсаннал канил касмурдавасса ссяткарнал касмугу утти ялун нанисса никираву хъинну нажагь дакъа къахьунадакьай.
Амма ххуйсса ссяткар лякъин – му тай шиннардийгу хъунмасса бахтти бивкIссар учай. Ва макьалагу хас дував оьрмулухун, сайки 50-хъайсса шиннардий, Къазахсттаннал Гурьево тIисса шагьрулий ва ца касмулуха зий, захIматрал ххуллу ссяткарнал пишарайн хаин къавхьуну бувтсса 1-мур ЦIувкIратусса Ирвагьиннул арс Рамазанов Аьлин.

Залму АьбдурахIманова
Увну ур Аьли 1930 шинал ЦIувкIуллал шяравасса заргал Ирвагьиннул ва Марияннул кулпатраву. Мукьва класс Аьлил къуртал бувну бур ппу зий ивкIсса ЦIанок тIисса табасараннал шяраву. Ми диркIун дур захIматсса дяъвилул шинну. Аьли акъасса вайннал кулпатраву ялагу мяйва оьрчI хьуну бур. ЛичIи-личIисса ишру сававну, арсурваврава ца ва ливчIун ур. Дахьва буттал тIимур лаласласисса, ганал пиша канилух буклай, ганая затру лахьлахьисса чIумал, ппу, къашавай хьуну, аьпа­лул хьуну ур. Ппугу увччуну, вайннал кулпат ЦIувкIрав зана хьуну бур. Му чIумал Аьлин оьр­мулул 13 шин диркIун дур. Ци дуккаву данссия ппу яла лавгсса чIиви оьрчIал, ниттин кумагран, кулпатрал маэшатран колхозраву зун багьну бур. Му ппурттуву ванал ссил лас Гурьеволий ссяткарну зий ивкIун ур. Цахъи хъуна хьуну, тиху-шихунай гьан духIин хьусса чIумал Аьли хъамалу ссийчIан ва куявначIан лавгун ур. Му диркIун дур 1953 шин. Ссилгу шиккува ацIу тIий, пикри хьуну бур тиккува зун куявнащал. Тиччава ва цала хушрай аьрали бурж лахъангу лавгун ур. Агьну ур Украиннаву­сса аьралуннал частьравун. Чур­ххал битавсса, дирисса, цайнма бувсса амру жаваблувну биттур байсса уну тIий, цукунчIавсса чингу дакъанна, аьралуннал хъуниминнал взводрал командирну ивтун ур. Цимилагу аьрали каялувчитурая ванал ниттичIан, уссурссунначIан бучIайсса бивкIун бур барчаллагьрал ххуй­сса мукъурттищалсса ча­гъарду, лайкь хьуну ур личIи-личIисса наградарттан. Аьрали буржгу лавхъун, Аьли зана хьуну ур махъунай Гурьеволийн, зун ивкIун ур Горбыткомбинатрай ссяткарну. Шиная шинайн касмугу усттар хъанай, Аьлил цIа ххуйсса ссяткарди тIий ялун личлан диркIун дур. Комбинат­ралгу, шагьрулул каялувшиндаралгу гьар батIавурттай эбрат­ран уцлай, хъинну хIурматрай ивкIун ур.
Цимилагу Аьли лайкь хьу­­ну ур «Мастер – золотые ру­ки» тIисса лентардан, личIи-личIисса наградарттан, билаятрай ва чил билаятирттай­сса цIа дурксса курортирттайн­сса путевкардан. Комбинатрай дакI марцIну ва жаваблувну зузаврихлу Аьлин ца шинал дуллуну дур Чехословакиянавусса Карлов Вар тIисса машгьур­сса курортрай игьалаган, цалла цIуллу-сагъшиву цIуллу-цIакь дан гьансса путевкагума. Гъурбатрай яхъанай ивкIнугу, ванал буллалисса захIматран лайкьсса кьимат бишлай, хIурмат лахъну ивкIун ур.
Гурьевскаллал кказит-жур­наллай чансса макьалартту чирчуну дакъар ссяткар Аьлия. ВаначIан дакьин дан ларсун бучIайсса бивкIун бур ччимур маркалул, аьвзалзаманнул ва га заманнул ссятру. ЦачIара ссятрай дишинсса деталь дакъахьурчагу, муштаринахь, дакъар-дургу къакуну, цала дурну га ссятрай дишинсса аьркинсса деталь, ччясса мутталий мурад щаллу байсса бивкIун бур.
Ссяткар акъасса, АьличIа изобретательнал гьунаргу бив­кIун бур. СССР-данун 50 шин хъанахъисса юбилейран хасну, ванал «Молния» тIисса ссят итадаркьуну диркIун дур. Му диркIун дур циферблатрай мусил хIарпирдай «СССР-данун 50 шин – 1972» чичру дусса, караматсса ссят. Ва дакъасса, ­Аьлил Москавуллал заводрал итадаркьусса «Полет» тIисса ссятрал гьанулий цал архIал шанна чIун ккаккан дуллалисса ссятгу итадаркьуну дур. Ми­кку диркIун дур цува яхъанахъисса Гурьевскаллал, москавуллал ва алма-аталул чIунну кка­ккан дуллалисса стрелкарду. Вай ссятурдия чивчуну бур таний къаза­хъисттаннал журналистътуралгу. Ссятурдил изобретатель цала шагьрулий усса кIул шайхту, АьличIан чансса къабучIайсса бивкIун бур мукунсса журалул ссятру дува цан тIиссагу. БучIайсса бивкIун бур багьлул ххирасса ссятурдил заллухъругу, хъуни къуллугъчиталгу, укунмасса халкьгу. Ваналгу циняв цану кьамул бай­сса бивкIун бур, гьарнал хIурмат цакуцну, цалламур даву лажин кIялану дуллай. Горкомбинатрал генеральный директорналгу, ванайнсса вихшала ххину, тиха-шиха бувкIсса хьхьичIунсса хъамаллуращал ва кIул айсса ивкIун ур. Комбинатрай цайми-цаймигу ссяткартал бивкIнугу, жула лаккучуначIансса хIурмат ляличIисса бивкIун бур. Ванан оьрмулул 70 шин хъана­хъисса чIумал тайннал хъинну ххуйсса бахшишру, барчаллагьрал махъру, грамотарду дуллалисса ххуй­сса юбилейгу дурну дур. Аьли ур захIматрал ветерангу. ЛичIи-личIисса, дакIний личIансса бахшиширттавух дур 4 медальгу, Барчаллагьрал чагъардугу. Миннувух бур Аьли цаппара хIаллай зий ивкIсса Черкесск шагьрулул администрациялул хъунама Т.М. Клюшниковлуя­сса, цивппа хъинну ванал даврия рязийну бивкIшиврия бусласисса Барчаллагьрал ча­гъаргу. Гурьеволий таний, ­Аьлил кулпат ба­къасса, вайннал шяравассагу, цайми лакрал щархъавассагу, дагъусттаннал гайми миллатирттал халкьгу чансса къабивкIун бур. ЦIанагу бусса бур. Чил аьрщарай, гъурбатрай Дагъусттаннал, жула лакрал цIа бюхттулну ларсун наниминнавасса ца ссяткар Аьлигу ивкIун ур. Жула шиха тихун лавгсса гьарнан Аьлил ужагърал нузкьунтту тIиртIунна дикIайсса диркIун дур. Буттал кIанттуя архнугу, Аьлил кулпатраву Ла­кку кIанттухсса, ла­кку мазрахсса ччаву такIуйрагу хьхьара хьуну дакъар. Тихгу цала оьрчIан ла­кку маз лахьхьин бувну, ужагърай муний бакъа ихтилат къабайсса бивкIун бур. Аьлил ва ларгсса гъинттул аьпалул хьусса ванал кулпат Шакиятлул хъунигу бувну, ххуйсса тарбиягу дуллуну, оьрмулул ххуллурдайн бивчуну бур 3 арс ва 3 душ. Арсру шамагу, буттал пиша язи бувгьуну, Гурьеволий яхъанай, ссяткарталну зий бусса бур, душру тIурча, МахIачкъалалив щар хьуну, шийх бусса бур.
Аьлигу сайки 9-10 шинал хьхьичI цала кулпатращал МахIачкъалалив ивзун, шийх хIурматрай ва бусравну цала оьрчIал оьрчIал дяниву яхъанай ур. ХIакьинугу Гурьеволийсса ванал арсру цала буттан лайкьну, ваная кунна, къазахъисттаннал кказитирттай цIадурксса, ка усттарсса ссяткартал хIисаврай ххуй-ххуйсса макьаларттугу дуклай, бусраврай бур. Ва бухьунссар Аьлил талихIгу, тир­хханнугу – бусравсса наслу тарбия баву. Буттая цанма ганал пиша лахьхьин кьисмат къахьурчагу, ганал цахьва чIявуну: «Адаминал цумур-цагу даву бакIуйн дуккан дурну, дузрайн дуккан даву чувшивур» тIисса махъру дакIнийну оьрмугу бувтун бур. Мива махъру цала оьрчIал оьрчIахьгу тикрал буллай, цIанагу миннан ххуйсса тарбия дуллай, гъан-маччаначIагу, лагма-ялттуначIагу хIурмат-бусраврай ур.