ДакI марцIсса зузала

16_43_7Ванияр цаппара шиннардил хьхьичI ттухь жула шяраваллил бакI дургьунал куна: «Вин гьунттий Гъумукун оьвтIий ия Юсуп ХIажидавудович», — куну. Рамазанов Юсуп ХIажидавудовичлул оьвчаву на мудангу бигьану кьамул дайссия, дугу дувара, цанчирча на ччянива мукIру хьура ванал оьвчаву даврил цIанийсса, инсаннан кумаг баврил, тIайламур бачин баврил пикрилийсса дикIайшиврий.

Гьунттий кIюрххил цала кабинетравун на уххайхту, мудан цIуххайсса куццуй, аякьалийсса суаллу буллуна: «Шяраву ци хаварду бур, школа цукун бур? Учительтал рязийну бурив? ОьрчIру цукун дуклай бур?». Мудангу Юсуп ХIажидавудовичлул вайри суаллу дакIнийхтуну гьарцагу школалул директорнахьхьун булайсса. Ва ур цинявннан кумаг бан ччисса, хайр бумур давриву чIарав ацIан гъира бусса инсан. Чансса чIун лагайхту цIувххуна: «Вин ва кулпат цукун бизай?». На жаваб дулуннин, цала увкунни: «Хъинну захIматну ливчIсса кулпат бур, жува вайннал чIарав бацIан аьркинссару». Ишмур укунсса бия. Гьарца кIанай хъана­хъисса куццуй, ва цIана гъалгъа хьусса кулпатрал бакI дургьума даврий сокращениялувун агьссия. Ва ишираву ттун гьаксса къаччи­ссия ва кулпатран дакIнин щун­сса иш хьуну. «Жува чIарав бацIан аьркинссару, нагу хъирив укканна, инагу шаймур бува, ва кулпат бачин бувма жува цIунил даврийн зана ан аьркинссар. Ина рязирав?» — цIувххуна Юсуплул. «Хъинну рязийра, мува пикрилий, ци дуван хъинавав ва ишираву тIий, ттул гьантри хьуннихха. Жува му иширалсса бувантIиссар. На аьркиннин иянна. Дайдирхьусса даву чулийн дуккан данну вищал архIал. Вищал архIал!». Пикри бувара, цукун цала дурсса даврил, дан нанимунил пикрилий урив райондалул хъунаманал хъиривчу. Ца нюжмар лагайхту, ттуйн Юсуплул цIунилгу оьвкуна. Пишгу тIий, кагу дуллуну цIухлай авчуна: «Ци хаварду бур шяраву, террорданийн къаршисса батIаву дувардув, ацIула, дакIний буна цIуххиннача, школалийн оьрчIащал, учительтуращал хьунабакьин полициялул зузалт бучIайрив?». «Нюжмардий цал бучIай. Полициялул зузалтрал чулуха аякьа хъуннасса дур», — кувкун, хъинну рязий хьунни. Юсуплун ттуярва хъинну кIулну бикIай цала ттухь цIухлахисса мисаллу, аммарив цанма гьарзад чIалай бунугу, ттухьгу, ттухь кунма, шяраваллил бакI дургьуминнахьгу цIуххавуртту дайва, уттигу чара бакъа шяраваллал вакилтурахь щархъавусса багьу-бизулия гъалгъа бувай. Яла, цала куццуй иминну пишгу куну: «Га жува тIутIисса даврил масъалагу чулийн бувкссар», — куна. «Га ахIвал чIивисса къатлун бикIуча жуява ва чIивисса кумаг хьуну», — куну, ттухьгу барчаллагь куна. Шавай ияйхту, приказ чича га гьалмахчу цIунил даврийн зана ивтшиврул куна. Нагу ххари хьура. Нания ххари хьун хъуннасса мяъна дия, на махIатталну уссияв, Юсуп ХIажидавудович кIаксса ххари хьун ци мяъна диявав тIий. Даврий цIуницIа ивтма ттул шяравучу, ттул гъанчу ия, Юсуплуннив га цал акъа ккавккунагу акъая. Цукунсса дакI дикIан аьркинни инсаннал цаманан цува сававну хьусса хайрдания дакIнийхтуну ххари хьун. Цукунсса нитти-буттал, цукунсса тарбиялул инсан икIан аьркинссар, цаманан хайр буллай цува ххари хъанан. Юсуп ХIажидавудович мукунсса дакIнил ва пикрилул гьалмахчу ур.
Ккурккуллал школалий сокращениялувун агьну даврия мурахас увсса техработник даврин зана уван хъунмасса захIмат бивхьуссар Юсуп ХIажидавудовичлул. Юсуплул цамургу хасият дур так хъинну чан­сса инсантураву дакъа къадикIайсса. Так чаннасса дакIнил ва хъунма­сса аькьлулул заллухъруннаву дакъа къадикIайсса. Мудангу уссар цала цаманал цIаний бувсса захIматравух цаймигу хIала бакьлай. «На дував ва даву», — куну тачIав къаучай. Жу дуварду тIийри усса.
Ца чIумал Юсуп хIала увххун куннащал кувннал тIааьндакъашиву хьусса гъанчу бакьин бунни, хъунмасса маслихIат миннал дянив бунни, цахьва «Юсуп, ина цIуллу аннав» тIиминнахь: «Ми цив­ппа духIин дусса халкь лявкъунни, ттуя личIину хьусса зад бакъа­ссар му ишираву», — тIий, намус хъанай куна ия. Укун уссар ятIул ичлай, намус буллай цахьва барчаллагь тIутIинахьгу. Ванан цукунчIав къаччар цаяра цIа дуллай, цаманаяр хьхьичIун цува уккан уллай.
Юсуп ХIажидавудовичлул оьр­мулия тIун ивкIукун, ва ур чIявусса ккавксса, чIявусса халкьуннавух зий, занай оьрму бутлай ивкIсса гьалмахчу. Цанма чIявусса инсантал, ччарчан цува дуклай ивкIний, ччарчангу зий ивкIний, хьунабакьаву Юсуплун оьрмулул дарсну хьуну дур. Инсан цува икIан аьркинни тIабиаьтрал гьунар бусса увну. Гьунардурив ЮсуплучIа цайминнайх бачIинуксса бур. На махIаттал шара, цуксса гьунарданул, цуксса марцIсса дакIнил заллу икIан аьркинссар инсан, вайксса чIярусса шиннардий райондалий хъунмасса къуллугърай зий, цалагу цаява оькки­ну гъалгъа тIунсса даву къадур­сса. «Хъинну хIаз бакъа уссияв, Юсуп ХIажидавудовичлул щала настроение гьаз дунни. Ттула пикри бачIав Юсуп ХIажидавудовичлущал. Увкунни дуллалимунил чIарав ацIанна куну». Вай укунсса гъалгъардащал чIявусса буккайссар Юсуп ХIажидавудовичлул кабинетрава. Ва дакъарив инсаннал хъуншиву, ва дакъарив инсаншиврул хасият. Укунми бакъарив цIанасса чIумуву жунма аьркин­сса. Укунсса дакI цIуцIаву дакъарив гьарцагу агьамсса даврий зузинал чулуха халкьуннаха дикIан аьркинсса. ЧIалачIисса даву дуллай, захIмат бихьлай ур Юсуп ялун нанисса ник ватан ххирану тарбия давриву, циняв миллатру ххирану, ца хъунма­сса кулпатраву яхъанан аьркиншиву чIалачIи буллай. Ччянива кIулсса зад бур, чIявусса мазру кIулшиву му инсаннал дакIнил хъиншиврул, инсаннал аькьлулул хъуншиврул барану хъанахъишиву. ЧIявусса къабикIайхха цайми миллатирттал маз цала ниттил маз кунма кIулсса. Ттун къакIулли нава цуксса тIайлассарив, цама цучIав уттинин хьунакъаавкьунни цала ни­ттил маз ва оьрус маз бакъа шанма маз цаймигу марцIну кIулсса инсан хъунмасса къуллугърай. Юсуприв яру, къумукь, чаргас мазурдий бигьану, цала лакку мазрай куна гъалгъа тIун икIай. КIира шинал хьхьичI кIия яручу усттартал бувкIун бия. Миккун, Юсуплул кабинетравун, нагу бакIрайн агьунав. ЧIалай бия анавар буклай гъалгъа тIий, цалла дур­сса даврихсса хIакь чанну буллай бур тIий. Ивзун цува щяивкIсса столдануха, авчуна гайгу щябивтун, гайннащал, га цаннал хъачIрай кагу дирхьуну, гъалгъа буллай. ЧIалай бия сситтул кIири бивчуми чан-чанну тIий паракьат хъанай бушиву. Хъамалу бан чяйгу дирхьуну, Юсуплул гай зузалт гава яру мазрайва гъалгъагу буллай, заккантту чIуен буллай бувкIсса зузалт, пиш-пишгу тIутIи бувну тIайла бувккуна. ХIисав дара, сситтул щара лавхъма, ххаригу увну, рязийгу уван цуксса гьунар аьркинни. Яла ттухь увкунни: «Вай усттартурай аьй чIалай дакъар, дурну дур цанна ккаккан дурсса икьралданий даву, дулун аьркинни вайннан дагьаймур, барчаллагьгу, куну, ттула даву къуртал хьувкун учIанна учав вайннахь цала масъалалул­сса бан. Гьанна чара бакъа». Цаппара гьантрава цIуххав: «Юсуп, цукун къуртал хьур усттартурал ва заллуннал букъавчIавуртту?». «Гьарзад ххуйну хьуссар, къатрал заллугу, усттарталгу куннан кув бувчIуссар», — куна Юсуплул. Ттун чIалачIиссаксса, Юсуплун яру маз кIулшиврулгу цила багьайсса куццуй масъала щаллу бан кумаг хьу­ссар. «Винма му яру маз мукссава ххуйну цукун кIулли?» — цIувххуссия ца ппурттуву Юсуплухь. «Варч, на уттинин циксса халкьуннавух хьуну ура, циксса инсантал ттун ккавккун бур, ччарча дуклаки чIумал, ччарча зузисса кIанттурдай». Дуклай ва зийрив Юсуп, Гъумукун учIаннин, чIявусса кIанттурдай ивкIун ур. 1965 шиная айивхьуну ур зий слесарьну автомашинар­тту бакьин байсса мастерскойлуву Къизилюрт шагьрулий. АцIра шинава, 1975 шинал хъунама механикну зий ивкIун ур мува шагьрулий. 1977 шинал «Дагнефть» АТП-рал начальникну ивкIун ур, 1980 шинал гьан увну ур автобазалул хъунаману «Дагводремонтрайн», 1995 шинал «Объединение «Промнеруд» директорнал хъиривчуну. 2003 шиная цIанакулсса чIумуйн ияннин Лакрал райондалул администрациялул хъунаманал хъиривчуну зий ур. Циксса давурттив ххал дурну дур гьалмахчунал. Циксса халкьуннащал хьунаавкьуну ур. ЧIявусса халкь ккавксса, чIявусса давурттай зий бивкIсса цикссагу хьунабакьай, аммарив чIявуссаннащал хьунабакьаву, чIярусса давурттай шаву оьр­мулул дарсну хьусса чансса бакъа къабикIай. ЧIявусса ккавккун, чIярусса захIматшивуртту дурхIуну цала инсаншиву хъисрагу чан къадурну оьрму бувтсса ва бутлати­ссагу чансса бакъа къабикIай. Оьр­му мудангу захIматссар дакIниву марцIшиву дунан, цайминнал цIаний давуртту дайнан. Ци даврий, ци дуллай унугу инсаншиву чан къадайма, му хъанай ур цила багьайкунсса инсан. Лакрал райондалий хъанахъисса чIярусса ххуйшивурттаву хъунмасса, марцIсса захIмат Юсуплулгу буссар.
Вихьхьун цIуллушиву дулуннав, жул бусравсса, хIурмат хъунмасса Юсуп ХIажидавудович! Халкьуннал ва райондалул цIаний буллалисса хъунмасса захIматрахлу вин дакIнийхтуну хъунмасса барчаллагь!
Даниял Магьдиев