Мурад Рамазанов: «Футбол – ттул дакIнил дуниялли»

foto_4Мурад Рамазанов: «Ан­жи» командалул футболист. Увссар 1979 шинал мартрал 10-нний Анжилив. Ппу Сергей ЦIущарниятуссар. МахIачкъалаллал Кировский РОВД-лий зий ивкIссар, милицанал майорди, цIана пенсиялий уссар. Нину Ххадижа Хьуриятуссар. МахIачкъалаллал ххуллул азарханалий зий буссар.

-Футболлай уклай та айивхьура?
-Ряхра шиная шийнай. Буттал увцунав спортшколалийсса футболданул секциялийн. Ти­кку ттул цалчинсса тренер Семен Борисович Валявский хьуна. Мунияр махъ личIи-личIисса футболданул секциярттайн занай ивкIра. 6-мур классраву дуклакисса чIумал МахIачкъалаллал 39-мур школалул футболданул спецклассравун агьунав. Футбол ттун муданмагу ххирассия. ДакIний бур нава дарсирал шанма лавсъсса. ТаммихIран, футболлай ­уккан къаитанну, увкунни нитти-буттал. Нарив ци дуллангу рязиссияв, так нава футбол кьабитан къаанну. Гьалбатта, бакьин бав шанма. Школагу ххювардай къуртал бав. На уклай ивкIсса цинярдагу мастертурал командартту «АнжилуцIун» дархIусса ду­ссия. На уклай ивкIсса «Анжи-2» — муниву дурссар кIира шин – «Анжилул» дублли. 1998 шинал та ппурттувусса «Анжилул» тренер Эдуард Васильевич Малофеевлун на хIисав хьуну, ттухь, хъун составраву уклан нану, увкуна. Цалчинмур лагмабуккулуву (круг) на къачIявуну ишайвав хъун составраву Эдуард Васильевичлул, хъунмур вихшала вардишми футболистурайн дайва. Мунияту кIилчинмур лагмабуккулуву на МахIачкъалаллал «Динамолуву» уклан ивкIра. 1999 шинал «Анжилул» бакI ХIажи Муслимович ХIажиевлул дургьусса чIумал, ттуйн вардиш ласай батIавурттайн оьвкуна. Ми батIавурттал жямру дуллан бивкIун , ганал на цала командалувун кьамул увнав.
fot_4-Ина «Анжилуву» уклай ивкIунна Малофеев ивкI­нийгу, ХIажиев унийгу. Ци тапават дур миннал даву дачин даврил методикалуву?
-Гьарналгу цала ургаву дур вардиш ласаврихгу, цуппа тIур­кIулухгу, футболдануцIун бавхIусса гьарцагу иширахгу. Малофеев хъинну лавай­сса даражалул специалистри. ТIайлассар, Малофеевлул цуппа тIуркIу бачин баврил низам оьну­ра ­аьмал бакъасса дия – майданналул центр лахъисса пасрайгу бивтун гьужум баву. ХIажи Муслимовичлул жу хъунмурчIин пасру дуллай, комбинацияртту буллай буклаки бару, амма хъунмур чIурчIав дусса къапулул хьхьичIмур майдан мюхчан баврийри. Сайки гьарца кьини дишай ХIажи Муслимовичлул теориялул ца ягу кIира дарс, ххал буллали бару жува бувми тIуркIурду, гъалатIру балжи буллали бару. Цал-цал ХIажиевлул цания ца футболчинайн оьвкуну, цува цумур кIанай тIайла акъа увкссарив, ккаккан бува, учай.
-ХIажи ХIажиев ялун урувгун, интеллигентсса инсан чIалан икIайхха, цукунсса ур му футболистуращал?
-Ялун уруган га кьянкьасса, хIатта оьсса инсан куна чIалан икIай. Вардиш ласласинирив авкьусса ур. Тренировкалий ХIажи Муслимовичлул анавар къаувксса, аьщуйн щун бувсса бигарду хьхьичI бишай, ми 100%-рал биттур бавугу чара бакъа тIалав дай. Малофеев ванаяр эмоцияртту ялун личлачисса икIайва.
-Москавуллал «Спартакраву» бур яла ххуйми футболчитуран ккаллиминнавутусса бу­ккулт. Вила пикрилий, бюхъантIиссарив «Анжилуву» уклай, «Спартакращал» баранбал бу­ккан шайсса даражалийн биян?
-Ттула пикрилий, жу уттинингу бувкми командарттаву яла гужмур «Спартак» дия. Буккан гьарнащалгу шайссар, гайгу жува кунмасса инсанталлихха. Гьалбатта, гайннал класс лавайсса бур, гайннан найбунува гьалмахтуран бан ччимур бувчIай. «Спартакращал» буклакийни, на итаавкьунав кIилчинмур таймрай. Ттун захIмат хьуна: мудан уклай акъаний щин-унугу кIанай итаавкьукун, тIуркIулул хIалу дугьан, ритмравун агьан бигьа къашай. На итаакьлакьисса чIумал ХIажи Муслимовичлул ттухь: «Центрданий уклаку, бюхъавай ТитовлучIан гъанну илукIу», — учайва. На хIарачат буллай ивкIра, цуксса ххуйну хьуссарив кьимат бищаву – му ттуйн багьайсса иш бакъар. (Му тIуркIулий буклай бивкIминнан кьимат бишлай, ХIажи ХIажиевлул Мурад Рамазановлун «хъунмур» (хорошо) бивхьуна – Р. Къ.) Титов, щаллагу «Спартак» куна, бусса чаралий уклай акъая. Гай так классрайну ххув хьун ччай чIалай бия. Цалчинмур тайм жуща къахъинну хьуна, гьулусан буклай бияв, цанчирча жу «Лужники» стадиондалий, цуппагу «Спартакрайн» къарщину цалчин-яв буклакисса. Перерыврал чIумал ХIажи Муслимовичлул цаппара кIанттурду тIайла бацIан бувна. Жущагу бювхъуна чансса таза буккан, микку тIуркIу цуппа бавчуна. Мува иш Санкт-Петербурграй хьусса – цалчинмур таймраяр кIилчинмур кьулайну хьуссия.
Хъунама тренернан гьарнал хасият ххуйну кIулли, мунияту ганал цавайннахь гиккува учай, гайминнахь цичIаввагу къаучай, ганан кIулли мукун увкукун, цума ласу бухIлан икIайссарив. Нава уклай ивкIсса футболистураву щийннияргу «Спартакравусса» Титовлуйн ва Воронежрал «Факелданувусса» Семиннуйн къарщину ацIан захIматну бия. (Титов Аьрасатнал 1998 шинал яла ххаллилма футболистри – Р. Къ.) «Лужникилий­сса майдан ттун къаххуй бивзунни. Тикку уккан къабигьану бия. Майдан ххуйсса бия Владикавказрай, бучIия Тулалиймургу.
-«Анжилуву» бикIми ттупчитал бакъа, кьатIату бувкIмигу бур буклай. Зу куннаяту кув личIи хъанайвагу къабикIарув?
-Гьалбатта, дагъусттанлувтал ххишала цачIу бикIай. Амма югослав цивппалу личIан буллансса кьасттан личIину бацIалацIаву я жула оьрчIаву дакъар, я цамур кIанава бувкIминнаву дакъар. Жу куннал кув бувгьусса буссару, мукунни жуща къицци ккаккан бангу бюхълахъисса. ЛичIи хъанахъаву, ккучу-ккучунну хъанахъаву командалуву дакъассар. Миллийсса лишандалийну ттуща личIи хьун къашай: лаккучу так ца нара усса командалуву.
-ХIажи ХIажиевлущал Москавлия командалувун тренертурая ягу цайми специалистурая цу увкIри?
-ХIакин увкIунни, Аполлон Кнак, му ХIажи ХIа­жиевлущал Аьрасатнал язиминнал командалуву уссия. ЦIуллу-сагъшивруцIун бавхIусса буруккинну ттул ттула бакъар. Гьай-гьай, дурагу , цичIаврагу къацIуцIисса ишру къабикIайссар, мюрш цIунцIияртту чаннарагу къашай­ссар. Ци-дунугу сукку хьурча, нюжмардувун ягу кIиннивун къулай къархьуну къаличIай. ХьхьичIва жул хIакин увагу къаикIайссия, гьарзат массажистнайн-я багьайсса.
-ДукIу ина цалчинмур дивизиондалуву уклай ияв, гьашину – лаваймуниву ура. Тапават хIисав шайрив?
-Гьалбатта. Лаваймур дивизиондалуву хъинну гужсса 5-6 команда дур. ЛирчIми цалчинмур дивизиондалул хьхьичIунми командартту куннари дуккайсса. Масалдаран, Ростоврал «Ростсельмаш» ттун цалчинмур дивизиондалувусса гужсса командарттаяр ссалчIавгу ххуйсса дуну чIалан къадикIай. Багьу-бизулуву хьуми дахханашивуртту ккакларча, футболистурал къатраву кондиционерду бивхьунни, тахру цайми бивхьунни, гьарца къатлуву ранг телевизорду бивхьунни. Дукра жучIа – дукрадувултрайн барчаллагь – мудангу хъинну ххуйсса дикIайссар.
-Вил кьинилул низам (распорядок дня) ци дуссар?
-Изара урчIуннил дачIинний. Яла цинцилттай ацIайссара, цIуллу-сагъшиврул тагьар ххал дайссар, яла – кIюрххилсса, игьалагаву, теория лахьхьаву, вардиш ласаву, ахттайнсса, игьалагаву, вардиш ласаву, кьунниялай теория лахьхьаву ва 23 ссятраву уттуишаву. ТIайлассар, кьинилул низам даххана хьунгу бю­хъайссар. Масалдаран, тIуркIу бувну хъиривмур кьини шания изан бюхъайссар винма ччан бивкIсса чIумал, кIира вардиш ласаврин кIанай бюхъайссар цанний гьашиву дан ва м.ц.
-Буттал вил футболданул гьунарданул хIакъираву ци учай?
-Бювхъусса чIумал «Анжи» цайми шагьрурдай дуклакийни, учIай. Уссия Ашттарханнай, КIапкIайлив (Владикавказрай), Москавлив «Спартакращал» буклакийни. На, тIайлассар, магьа-ванна цайми шагьрурдайн учара. Амма буттан футбол хъинну ххирар, ца заманнай шагьрулул ва республикалул цалчинмур кIанттул цIаний уклай ивкIссар. Цала бусаврийн бувну, вардиш ласлан къаххирасса ивкIун ур, уккан ххирасса. Ттуяту нажагь дакъа цIа къадай, гъалатIру ккаккан бай, ци дахханашин дурну хъинссарив бусай. Заэвсса кIанттурдурив ттул тIуркIулуву ттигу чIявусса бур. Ттунма чIалай бур техника ларай дан багьлай бушиву. Масалдаран, куямур ччан, урчIамур кунма, гужну щун къашай, бакIрах бищаву ххуй дан дур. ЦIана нава уклакисса позиция ххуйну ттуп зеххин кIулну бикIан аьркин­сса бур, му усттаршиву ларай дан дур. ТIайлану цалчинмур пас дулун лахьхьин дур. АькIлул ттуп аьркиннийн бищун лахьхьин бур. ЦIана Москавлия бучIан бунни хасну дурсса ттарцIру цил чулух личIанну лагма буккан бувну ттуп бищун лахьхьайсса. Ялув авцIуну, зун ва зун бур.
-Ина стационарданий дуклай ура. Цукун бюхъай вища дуккаву ва «Анжилухлу» уккавугу архIал дачин дан?
-На Педуниверситетрал спортрал факультетрал мукьулчинмур курсирай дуклай ура. Гьалбатта, дарсирайн занан ттуща къабюхъай. Институравун шинай кIийла лагара, сессия булун.
-Экзаменну, цукун кьамул дай?
-ЛичIи-личIину. ЧIявумур чIумал ялтту бучIаву дай. Ттущава бювхъусса ссайгъат нагу булара, цаннан ттуп пишкаш бара, гаманан жула клубрал ци-дунугу ца аьламат.
-Буттал шяравунгу лагарав?
-Буттал шяравун ЦIущарнив лавгссара. Хъинну ххуй дирзуна, хаснура тIабиаьт. Ци хIайпнугу, хъунмасса хIал кIий бан ттуща къавхьуна. Ряхра шиная шийнай вардиш ласласисса ттуща хъунмасса хIаллай ми кьаритан къашай. Яла ххюраксса шин дур­ссар жу Ухссавнил Кировскаллал областьрай, кIийх ппу уссия къуллугърай. Лаккуй нажагь акъа къавхьуну тIий ухьунссара, ттун ниттил маз къакIулли, тIалассар, чан-кьанну бувчIай. (На цIана бусантIимур Мурадлун къакIулссар: ванал ниттил Ххадижал, арснал лакку душ буцин­ссар, яла цал лакку мазгу итххяхханссар, тIисса умуд бур, тIар. – Р. Къ.)
-Зул шаппа «Илчигу» чичайрив?
-Ттунма кIулссаксса, къачичайссар. Амма балжину кIулли шаппа ДАССР-данул Верховный Судрал председательнал хъиривчуну зий ивкIсса ттула буттал буттал буттая Юнус Рамазановлуя­сса макьалартту дусса цаппара номерду «Илчилул» я буллай бушиву. Ва номергу чара бакъа шаппа хьунтIиссар. Ттула чулуха «Илчи» буккултран гьарца цала ниятрайн бияву чIатIий ура.
-Винмагу тIайлабацIу хьуннав футболданий бакъа, оьрмулувугу.
-ЦIуллу аннав.
Ихтилат бувссар
Р. Къардашовлул
«Илчи», 2000 ш., май.