За кIулсса хIакин – хазнар

26_ilchi_11ЦIуну тIивтIусса Кардиологиялул центрданий за кIулсса, итххявхсса, цувагу оьрмулул жагьилсса, туннурдал хирург зун увкIун ва ванал цIа дургьуну, Москавлия, Санкт-Петербурграя, Чачаннава, тичча-шичча къашайшалт бучIайсса бур. Миннаятува кIулгу хьуна хIакин ушиву жула лакку оьрчI Айдаев Сабир.

ТIивтIуну хъунма хIал къалавгнугу, халкьуннаву бусрав хьуну ва ххуйсса цIа дурккун бур МахIачкъалаллая арх бакъа­сса, Каспий хьхьирил зуманийсса, «ЛухIи чартту» тIисса кIанайсса Дагъусттаннал къюкIлил ва туннурдал Кардиологиялул центр. Ва бур уттизаманнул медициналул шартIирдалгу, лахъсса технологиялул оборудованиялулгу щаллу­сса ва язи бувгьусса пишакартурал коллективгу зузисса. Кардиология Центрданул хIаятравун бувххукун, ттун нава багьсса ххива Аьрасатнал ца хъун шагьрулий цIа ларгсса медициналул центрданийн. Хъунисса ва чаннасса чIавахьултту, чанна­сса ва я ххари буллалисса рангирдал чIиртту, ликкурттал мушакъатминнан ва коляскардай наниминнан бачин бигьасса чурттурду, аьламатсса тIутIавун бахьлавгсса клумбарду ва жура-журасса мурхьру, къатIри. Ва заманнай ххуйсса, за кIулсса хIакин бакIрайн агьаву талихI бур, ва кIилчинсса талихIгу хъин хъана­хъисса азарханалувусса къулайшиннарду, медициналул оборудованиялул щаллушинна, аякьа-ургъил бухьунссар.
Утти зана хьунна Кардиологиялул центрданийнсса ттулва аьр­ххилул агьаммур мурадрачIан. Ттула даврил ялув хьунабакьайсса цаппара журналистурая ва укунмасса халкьунная кIинттула бавуна, цIуну тIивтIусса Кардиологиялул центрданий хъинну ххуйсса, за кIулсса, итххявхсса, цувагу оьрмулул жагьилсса, туннурдал хирург зун увкIун ур ва ванал цIа дургьуну, Москавлия, Санкт-Петербурграя, Чачаннава, тичча-шичча къашайшалт бучIайсса бур тIий. Миннаятува кIулгу хьуна хIакин цувагу ушиву жула лакку оьрчI Айдаев Сабир. Цувагу ЧIяйннал шяраватусса, жула миллатрал ккураннаву чIявучин кIулсса шаэр Аьли Аьйдаевлул арснал арс усса ия.
Сабирдул нину-ппу, Салим ва Галина, медициналия архсса пишардаха зузисса, инженертал бу­сса бур. Нех дирхьуну нанисса къашайшалтраха, операциярттаха чIун дакъанугу, телефондалувух оьвкукун, ванал бувсуна чун ва ссят циминний бучIантIиссарив интервью ласун. Кардиологиялул центрданул корпусравун бувххун, ттущалва ихтилат бан чIун хьуннин щябивкIун буна, гиккун, хирург Айдаев цумур кабинетраву кьамул буллай урвав тIий, Москавлиясса кIива хъамитайпа гъан хьуна. ЧIалай бия гай гиккун аэропортрая най буна бувкIшиву, цанчирча гайннал чемоданная биттун бувая багаж самолетравун дулайни лачIайсса ча­гъарду. Ва иширалгу тасттикь буллай бия цуксса тIалавсса ва за кIулсса хIакин-хирург уссарив жулва центрданий зий.
Увну ур Айдаев Сабир Салимлул арс Буйнакскалий. Ванал оьрмулул 15 шин дусса чIумал, вайннал кулпат бивзун бур яхъа­нан Санкт-Петербурграйн. Тийх дуклан увххун ур Аьрали-медициналул академиялувун. Та къуртал бувну махъ Сабир тIайла увккун ур Аьрали-хьхьирил флот­райн хIакинну зун. Цаппара хIаллава миччагу тIайла увккун ур Владивостокрайн операционно-перевязочный взводрал командирну, хьхьирил бахьттагьалтрал бригадалул хьхьичIунсса хирургну зун. Мичча яла махъунай Санкт-Петербурграйн тIайла увккун ур Джаниликлул цIанийсса Анавар кумаграл НИИ-равун зун. Гикку багьайсса шиннугу дурну , ва кьамул увну ур Пироговлул цIанийсса Москавуллал Национальный медико-хирургиялул центрданийн, хьхьичIа цIуллу-сагъшиврул министрну зий ивкIсса, Юрий Шевченкол каялувшиндаралу зун. Ваная хьуну ур къюкIлил ва туннурдал хIакин-хирург. ЦIана Сабир зий ур туннурдал патологиялуха, ва хъанай ур ультразвукрал диагностикалул хIакин. Мукуна усса ур Дагъусттаннал медакадемиялуву туннурдал хирургиялул дар­­с­ругу дихьлай. Сабир цIана Кардиологиялул центрданул операцияртту бувайсса блокрал хъунаманугу зий ур. Ялагу ва хъанахъи­ссар Пироговлул цIанийсса Москавуллал НИИ-равусса ультразвукрал диагностикалул кафедралул преподавательгу.
— Сабир, ина центрданийн зун тIалав увну сайки шин ва ххишала хьуну дур. Зузиссаксса хIаллай хъирив лавну, вилва пикрилий, цукунсса даражалий дур цIана Дагъусттаннай туннурдал патологиялул азарду? ВичIан бучIайсса къашайшалтраву гьарзану хъами буривкьай ягу чиваркI? Я вай ягу тай бухьурча, мунил савав цири?
— Дагъусттан Аьрасатнаву хIисавссар кулпатирттаву ца яла оьрчIру гьарзану бувайсса регионнавасса ца яла хьхьичIунмур региондалун.
Мунияту ттучIан бучIайсса къашайшалтрал 70% хъаннил бур. Цанчирча туннурдал азар ялун личайссар хъамитайпа оьрчIан бу­сса чIумал. Му цила чIумал хъин къадарча, муния варикозрал азар хьунсса нигьачIишиву хъуннассар. Туннурдал азар ялагу хIисавссар ирсирая ирсирай дачайсса азарданун. Ниттий ягу ниттил ни­ттий диркIхьурча туннурдал азар, чIявумур чIумал мунил душнийгу ялун личайссар.
Ликкурттай туннурду ливчуну, миннул къири духьурча, ччаннай­сса бурчу кув чIумал някI лавгун, кув чIумал лухIитIутIул къюмай кунма бурунжи хьуну бикIайссар. Къювурду дакъасса, варикозрал, туннурдал азар эстетикалул, ччанну марцIну, кIялану ччишиврул азаргу дур. Мунияту му багьана сававну бучIайсса къашайшалтраву хъаннил процент лахъшиврий махIатталшиву дакъар. Ччанну чIалай ва къювурдал азурда буллай бакъахьувкун, жулва арантал анавар къабуккай хIакинначIан цала туннурдал ялув. Му къатIайлассар, цумур-цагу азарданул хъирив бу­ккан аьркинссар чIумуй.
— Туннурдал азарду дусса къашайшалтраву чIявуми жагьилтал бикIайривкьай ягу оьрму лавгсса, дянив­сса шиннардивусса халкь бикIайрив?
— Циняр азарду кунна, туннурдал азардугу жагьил хъанай дур. БучIай жагьилмигу, бучIай 50-60 шиннардивуссагу. Цуксса бугьарану бурив хъамитайпа, муксса лахъну дикIай нигьачIишивугу ганий варикозрал азар лякъиншиврий. Ччаннай дакъасса варикоз, туннурдал азарду шайссар хъаннил чIамарав, оьрчIакъатлуй, яичникирдай. Му хъаннинсса оьккисса аьзаври. Цила чIумал хъирив къабуккарча, оьттул туннурдаву тромбарду хьуну, захIматсса иширавун багьайссар.
— Цуку-цукунсса операцияртту бувайссар зул центрданий ва ми уттизаманнул операцияртту бувансса медициналул оборудованиялул щаллушинна цукун­сса дур зучIа?
— Цалчин, жул хъуннасса дахIаву дуссар республикалул медициналул идарарттайсса гинекологтуращал, хъаннил хIакинтуращал. КIилчин, жул Кардиологиялул центрданий хIасул дурну дуссар, республикалул кьатIув къалавгна, къашайшалан аьркинсса шартIру, дуссар хасъсса оборудованиялул дузалшинна.
Шикку жу бувайсса операцияртту, 10-20 шинал хьхьичI кунма, классический журалий къабувай­ссарча, уттизаманнул медициналуву аьдатравун багьсса журалий бувайссар. Лазерданул оборудование ишла дурну.
Центрданий бувайсса операцияртту уквассар, Страхованиялул фондрал медициналул полисрайхчIин. Тиха-шиха ххуй­сса хIакинтал, пишакартал бучIан бувсса жул центрданий хIакиннал жиплуву къашайшалтрал, миннал уссурссуннал арцурду дихьлахьи­сса ишру бакъассар. Центрданул каялувшиндарал хIакьину дуллалиссар хъуннасса даву. БучIан бувайссар цайми шагьрурдаясса, хъунисса центрдаясса цIа ларгсса хIакинтал, профессортал.
— Сабир, цумур-цагу азаруннил рахIму къабувайхьувкун, хIакин хIисаврай, ци маслихIат буванна ина жула халкьуннан? Туннурдал азардал авара къахьун, цукун, ци зун аьркинссар?
— На ва азарданул профилактикалун маслихIат бувара, жагьил­сса, дахьва лякьлуву хьусса хъаннин хасъсса лулттуянна лаххан. Ми дурну дикIайссар компрессионный трикотажрая. Жула шиччалу гьавалул кIирисса, бугъайсса буну тIий, ми янна чIявучин ччан къадикIай. Мунияту хIарачат буван аьркин­ссар бандажрагу лаххан. Цанчирча, хъамитайпа лякьлуву буну, ликкурттаща духIан къашайсса кIушиву ду­сса чIумалли туннурдал азар ялун личайсса. Аьркин­ссар биривсса мутталий ччанну бигьалаган бан, ччаннайн рахIатсса ус лаххан. Лахъсса никъурттай кьинил кьинибархан заназавриягу хъунма­сса зарал буссар хъаннил цIуллу-сагъшиврун. Даврийн бияннин къищуну, лахъ никъурттай гьарчагу, гикку чара бакъа ччаннайн лаххан рахIатсса ус дуну хъинссар. Цанчирча, инсаннал хъунмур чIун даврий лагайну тIий.
— Барчаллагь, Сабир! Вин тIайлабацIу баннав!
Залму АьбдурахIманова