На Дагъусттанналгу, Аьрасатналгу патриотра

3foto_11Дагъусттаннал УФСИН-лул хъунама, виваллил службалул генерал-майор Муслим МахIаммадович Даххаевлущалсса ихтилат.

«Илчи» кказитрай аьдат­равун багьну буссар жяматрачIа хIурматрайсса, сий дусса, махъ нанисса лакрайн редакциялийн хъамалу оьвчаву.
Ва ххуллухсса редакциялул хъамаличу хьунни щалагу Да­гъусттаннан бусравсса ххаллилсса лаккучу, Дагъусттаннал УФСИН-лул хъунама, виваллил службалул генерал-майор Муслим МахIаммадович Даххаев. КIира-шанна ссятрайсса ихтилатраву Муслим МахIаммадовичлул жаваб­ру дуллунни редакциялул зузалт­рал бакъассагу, кказит буккултрал суаллахьхьунгу.
— Муслим МахIа­ммадович, ина агьамсса, хIукуматрал хъуниминналгу, инсантуралгу итталусса къуллугърай ура хIакьину. Дагъус­ттаннал бакIчинал баян бунни республикалул цайми-цайми хьхьичIуннайшивур­ттавух жучIара терактругу духларгссар, халкьуннай зулму-къия дуллалисса ишругу чан хьуссар куну. Амма оппозициялувуми бур му, республикалул зузалтрал хIарачат бакъарча, хьхьичIва-хьхьичI федерал службардал хIарачатри тIий. Ина ци учинна ва масъалалул хIакъираву?
— ХIакьинусса кьини респуб­ликалий низам хьуссар, терактру дакъассар учаву ттун къатIайлану чIалай бур, щил учирчагу. Жунма чIалачIисса куццуй, хIакьинусса кьини официальнайну сияхIрай ивхьусса 900-нния ливчусса дагъус­ттанлув ур Сириянаву хIукуматрал аьралуннащал талай.
Ттул хъунмасса хIал хьунни органнаву зий, цIанагу зий ура. Респуб­ликалий низам дишавриву, теракт­ру хьун къаритавриву гуж багьлагьиссар хьхьичIва-хьхьичI ихтиярду дуруччай органнайн. МВД-лийн, ФСБ-лийн. Гуж багьлай бур жулмур структуралийнгу, цанчирча щак тIий бувгьусса инсантал ми жул ведомствалувун багьлай бур. Ларгсса 2015 шинал 200-ннийн бивсса мукунсса инсантал лавгссар жучIату Аьрасатнал цайми субъектирдайсса дуснакьирттавун, цанчирча, цIусса закондалийн бувну, ми жучIава битан бучIину бакъар.
АьФ-лул УИС-рал кодексрайн бувну (73-мур статья, 4-мур бутIа), терроризмалуцIун дархIусса тахсиркаршивуртту дурсса (НВФ-ву бивкIсса, ихтиярду дуруччай органнал зузалал оьрмулийн кьаст лархIусса ва м.ц.) инсантал, танмихI кьувкьуну махъ, гьан бан аьркинссар Ватандалия архну, гъан-маччанащал дахIаву къадикIаншиврул. Ми хъунмурчIин гьан бувайссар Камчаткалийн, Мурманскалийн, Сахалиннайн. Тийхсса коллегахъащалгу ттул дахIаву дуссар, цIухху-бусу буллан икIара. Тайгу бикIай ми вардиш бан захIматну бикIай тIий. Муксса цIакьсса дур миннал идеология, тийхгу ми цала идеология цайминнай духIан, цайми цала тIутIимунийх бачин бан хIарачат буллан бикIайсса бур. Гьашину хIукму буллай бур хъуними, вай кризисрацIун бавхIусса ишру бахкъачирча, ва категориялул тахсиркартуран цанмалусса личIисса дуснакьру бан. ХIакьину 3-4 теракт дурсса инсан ур цурк бувсса ягу цамур журалул тахсиркаршиву дурсса инсантуращал цачIу щяивкIун. Террористурал вай хIалли-хIаллих тIий цала чулийн кIункIу буллай бур. Мунияту Аьрасатнал цаппара субъектирттай, регионнай мукунминнан личIисса дуснакьру бансса пикри бур. Му пикри дузрайн буккан бан хьурча, ххуйну хьунссия.
Ца категориялул инсантал цачIу щябивкIун буний, зузалтгу, ми ца буссарив кIулну, миннал психология хIисавравун ларсун зун­ссия. Терактру чан шаврия тIурча, му, хьхьичIва-хьхьичI, органнал хIарачатри, хIатта терактру духларгунни учин къахьунссар. Да­гъусттан захIматсса, ччимур чIумал ччимур хьун бюхъайсса регион дур. ХIакьину ялун личин бувасса цикссагу жагьилтал бур, ца иш багьарча, цачIун хьуну, гьаз хьун бю­хъайсса. Органнал зузалтрал ххишала бакъа хъунмасса хIарачатрайнур миннаща цалва оьсса пикрирду дузрайн буккан бан къахъанахъисса.
Гьашинусса шин жунна захI­матсса дикIанссар. ЧIявусса затру хъар хъанай бур Сириянавусса тагьардания.
— Винма, зат бувчIайсса, хIал кIулсса инсаннан чIалачIисса куццуй, цукунсса дикIанссар Сириянавусса иширттал ахир? Тай иширттавухсса жулла гьурттушиндарая цIубутIуй кунма чIявуну гъалгъа тIий бакъар утти.
— Сириянаву хъанахъимур политикалуцIун, экономикалуцIун бавхIусса ишру бур. Аьрабнал хIукуматирттава ца Сириянал хIукумат дур Аьрасатнал биялдаралусса. СириянавухчIин дузал буллай бур жулла хIукуматрал Европа газрал. Та хIукумат жула канища ду­ккарча Катардал кьювкьуну бахланссар Европанан газ. Му иш хьурчарив, Аьрасат экономикалул чулуха захIматсса тагьардануву личIанссар. Цуксса захIматну бухьурчагу, циксса харж дуклай духьурчагу, жулла хIукуматрал Сирия къакьабитанссар. ЧIалай бур, Къиримнаву кунма, шиккугу Аьрасат махъунмай къахьуншиву. МаслихIат щавщуну, цалийн бучIанссар тIий ура. Аьрасатнал Президент Владимир Путин кьянкьасса адамина ур. Мунан кIулссар цува ци зий уссарив. На мунал политикалул чул бугьлагьимара.
— Дагъусттаннай цавагу кулпат личIавай бакъар агьлу-авладрай Сириянавун лавгсса инсан акъасса. Му ишгу багьана бувну, органнал зузалт чIявусса дин дуллалисса инсантурачIан букIлай, хьхьувай, дях­тта, оьрчIру, кулпатру буцлай, цIухху-бусурду буллай, азурда буллай бур тIий аьрзирдай бур чIявусса инсантал. Ххуллийх нани­сса жагьилтал кьатI буллай бур, полициялул зузалайн ка гьаз дан най бивкIссар тIий. Циванни мукунсса цуппа ца иш, силистта дурну, суд бувну, хъирив лавну, танмихI кьувкьуну, дуснакьравун авкьуну, закондалул ххуллий щаллу къабайсса? Органнал зузала хIисаврай, вин тIайлану чIалай бурив хъирив къалавна, органнал зузалайн къарши бавцIуссар тIий, жагьилсса инсантал кьатI буллалаву?
— ХьхьичIва-хьхьичI учин ччива, жулва билаятрайгу, республикалийгу хIакьинусса кьини яла хъунмур масъала социал масъала бур. ЧIявусса, зун гъирагу, бюхъугу бусса жагьилтал бур давуртту дакъа. Цалчин, жагьилтал аьралуннавун буцлай бакъар, ччиманаща лавгун аьрали къуллугъ лахъан бюхълай бакъар. Аьралуннаву къабивкIминнан хъиннува захIматну бур давуртту лякъин. БакI бусса, ня щурущисса, дурккусса оьрчIру чувчIав бацIан, зун хъанай бакъар. Миннан чIалай бур цаярва бюхъу-бажар чан­сса, амма чул бищунма усса, каши ду­сса нину-ппу бусса оьрчIру ххирасса чил билаятирттал машинар­ттай занай, ххуйсса харжру бусса къуллугъирттай бавцIуну бушиву, ягу зувагу къазийна цаярва ххуйну оьрму бутлай бушиву. Вербовщиктуралгу му тагьар ххуйну, цалва мурадрай, ишла дуллай бур. Ми тIайладакъашивуртту ккаккан дуллай, ина танаяр ссал лувссара тIий, хъяврин буллай бур дакIниву къаччан бикIаву дусса жагьилсса оьрчIру.
ЖучIа дуснакьирттавугу мура тагьар дуссар. КIива бувкминнал так 30% бюхъайссар, гъан-маччанал бакI цIуцIаву дурну, даврий бацIан, 70% инсантуран тIурча, гьансса кIану бакъассар. Ми цIунилгу тахсиркаршиву дурну, махъунмай жучIанма бучIайссар.
Учин ччимур мури, вербовщиктуран миннал психология ххуйну кIулну, му ишла дуллай бур. Ва тагьар хIасул шаврий аьй дуссар рес­публикалул хъуниминнайгу, ихтиярду дуруччай органнайгу.
— Му масъалалул хIа­къиравусса, укун къа­тIай­лар, къабучIир тIисса, ихтилатру къашайрив зул планеркардай, совещаниярттай?
— На нава цумур-бунугу, цукун­сса бунугу информация ххал бан, хъирив лаян аьркиншиврул тарап дургьумара. Инсан щяитаннин, му кIул ансса, ххал ансса азарва кьяйда буссар.
Мукун пайда къавхьуну махъ, уголовное дело сукку дурну, танмихI кьувкьуну щяитан аьркинссар. Щяивтун махъгу мунащал тIайласса ххуллийн уцинсса давуртту дуллан аьркинссар. ЖучIа му даву дан кка­ккан бувсса хъунмасса тарбиячитурал аппарат буссар.
Гьарзат закондалул ххуллий дан аьркинссар.
Шиккува учин, хIакьину жагьилтал бяйкьусса ххуллийн къабуккан хъунмасса бияла буссар муниципал властьрахь. Гьарица райондалул бакIчинал буссар жяматрал мюхчаншиврул масъаларттаха зузисса заместительтал. Миннан кIулну бикIан аьркинссар шяраваллавусса гьарица кулпатрал хIалкьазия. Гьарица жагьил цукун­сса кулпатраву, ци шартIирдай яхьуну уссарив, ми, чун занай, ссаха зий буссарив. Му бакъассагу, шяраваллил бакIчитурангу хъатлий бивхьу­сса кунма чIалай бикIан аьркинссар гьарица кулпат, цума ссаха зий усса­рив. Иш оьнивун багьаннин, жагьил тIайла ацIан ан хIарачат бан аьркинссар. Амма ми цалва бакIру бахIлай бур. Агана жагьил милицанайн агьну ухьурча, миннал цалла даву дагьайкун къадурнутIийри, учивияв на. МуницIун, ихтиярду дуруччай органнал зузалт анавар бувксса кIанттурдугу хъанай бур. ХIасил, жагьилтал бяйкьу ххуллия байщун баву мурадрай миннащал цукунчIавсса давуртту дуллай бакъар.
— Муслим МахIаммадович, дуснакьирттаву зулму-къия дуллай цанма аьркинмур тIутIи байссар щябивкIми тIисса хаварду баллай бур интернет-сетирдаву бикIу, укунма бикIу. Ми цуксса тIайлассар?
— ХьхьичIва шайсса бивкIун бур мукунсса ишру. ХIакьинусса кьинирив ччайнугу мукунсса даву дан къахьунтIиссар. Муксса аьчухну, чаннану гьарзат итталун лавсун зий дур жул система.
Дуснакьирттайсса тагьар ххал дуллай буссар шаттирахун хъуни­сса ихтиярду дусса прокуратуралул зузалт, Жяматийсса совет, Жяматийсса палата, ОНК-ду (Общественные наблюдательные коми­ссии). Ччимур чIумал бувкIун ххал байссар миннал дуснакьру. Махъсса 5-6 шинал дянив дуснакьир­ттайсса тагьар чIаланну даххана хьунни. ХьхьичIрасса шиннардий къабивкIсса, утти жучIа ишлану бу­ссар, дуснакьраву щяивкIма мютIи къахъанахъисса чIумал, мунащал ихтилат бан, нитти-буттайн, сий ду­сса гъанчунайн оьвчаву. Дуснакьир­ттаву сайки гьарица кIанттурдай буссар камерарду. Дуснакьру ххал бан бувкIсса инсантураща ми камерарду ххал бан бюхъай­ссар ччимур чIумал. Зузалт цалла ихтиярдава бувксса, дуснакь бувминнайн ка гьаз дурсса ишру хьурча, ми жавабрайн буцайссар. Ларгсса шинал мукунсса 6-7 инсан укьан ав на даврия. Навагу чIун-чIумуй ялтту уккайссара ттула биялдаралусса идарарттайх. ЦIухху-бусу бара щябивкIминнащал.
— Дуснакьирттавусса хъаннил гивува оьрчIру бувсса ишругу хъанай бур. Бурив вичIагу мукунсса хъами. Бухьурча, миннал тагьар ци дуссар?
— ХIакьинусса кьини жучIасса хъаннил колониялий 300-ннийн бивсса хъами бур. Ва региондалул колония хъанай дур. Шикку буссар, Дагъусттаннаясса бакъа­ссагу, Чачаннавасса, Къалмукьнавасса, Кабардин-Балкьарнавасса, Къарачай-Чаргаснавасса, Астраханнаясса хъами. Миннан закондалий ккаккан дурсса свиданиярду дулайссар. КутIасса – 3 ссятрайсса ва лахъисса – 3 суткалийсса.
ХъамитайпалучIан лас, оьрчIру бувкIукун, миннан цанмалусса къатта булайссар, телевизор, холодильникрая байбивхьуну цинярда шартIру дусса. Шанмагу гьантлий ми цала шаппа кунма бикIайссар.
Агана хъамитайпалул лякьлуву хьурча, оьрчI бан чIун гъан хъанахъисса чIумал му тIайла бу­ккайссар Краснодардайн. Тийх буссар оьрчIру бувсса ниттихъан­сса дуснакь. Хъуни хьуну махъ ми оьрчIру интернатрайн булайссар, гъан-маччанаву ми буцин ччисса акъахьурча.
— Муслим МахIаммадович, Васильевагу, ваниха лав­хьхьусса цаймигу сававну, интернетраву бикIу, укунмасса инсантурал зума-ккарччулу бикIу, ихтилатру бур авадансса инсан дуснакьравун агьарча, ганан цичIав чанну дакъа­ссар, га гивугу цана ччикун икIайссар тIисса. Дуссарив дуснакьирттаву мяйжаннугу мукунсса личIи баву?
— Мукунсса тIайладакъашивуртту бюхъайссар хьунадакьин дуснакьирттаву. Ттухьва цIухлай, диялсса хIукуматрал арцугу дуркуну, къуллугъчи дуснакьраву цана ччикун ушиву къатIайлассар. Мукун бикIан къааьркинссар. Мукунсса зат­ру чIалачIиний, гаймигу низамрава буклай, аьркин дакъасса тIуллу дуллан бикIайссар.
ТтучIа щябивкIун буссар, масала, хIукуматрал къуллугъир­ттай бивкIсса инсантал. Суд баннин миннан кьянкьасса шартIру ду­ссия. Яла колониярдайн тIайла був­ккун махъ, тикку ина тIийкунссагу ишру хьунабакьлай бур. ЦIанагу ттучIа щяивкIун уссар «вор в законе». Мунаяр хьхьичI цама уссия. Га увккунни. Миннан ххуйсса шартIру дузал дуллалисса ишру къавхьунни. Дуснакь бувминначIагу цалла законну дикIай. ХIазран бакъар дуснакьрайн «паччахIлугъравусса паччахIлугъ» учайсса. Шиву «хъунаманал» тIутIимуних вичIи дишайссар.
Шиккува кIицI бан, Аьрасат­наву хъинну кьянкьасса низам дусса колониярду дур. Тиха бувкIми буслан бикIай тийхсса захIматсса шартIирдая. Хьунабакьлай бур ишру дуснакьирттал хъуниминнал нацменнайн сси бусса, щябивкIминнай зулму-къия дуллалиссагу. ЧIярусса шиннардий дуснакьраву зий минналгу ня зия хъанай, психика да­ххана хъанай дур. Мукунсса жула зузалт чIун чIумуй жу «полиграфрай» ххал байссар. ТтучIавагу кIия зузала мукунсса хIисав хьунни, ми, комиссия бувну, даврия гьан бансса пикри буссар.
— Циванни танмихI кьувкьусса дагъусттанлувтал Дагъусттаннайсса дуснакьирттаву къабитайсса?
— ЦIуну бувсса хIукмулийн бувну, цалчин танмихIрайн кIункIу бувсса дагъусттанлувтал, миннал тахсиркаршиву цумур субъектрай дурну духьурчагу, Дагъусттаннай­сса дуснакьирттаву щябитайссар, агана прописка Дагъусттаннай духьурча. Агана кIилчин дуснакьравун агьлагьисса ухьурча, ми гьан бувайссар Саратов шагьрулийсса дуснакьравун. Шамилчин ягу ххишала дуснакь уллалима цайми регионнайн тIайла уккайссар. ЦIана мукунсса низам дуссар. ХьхьичIва мукун къабивкIссар, 3-4-ла дуснакьравун агьсса инсаннащал щяитайсса ивкIссар цалчин агьсса. Дуснакьраву му цимилагу щяивкIнал биялдарайн лагайсса ивкIссар, му тIайла ацIансса вихшалагу чансса диркIссар. ТIайласса хIукму бувссар хъуниминнал цаха-цахава лавхьхьуминнащал щябитаву.
— Полициянай зузиминнал нину-ппу, кулпатру цIуру-кIурулий бикIай ми хьхьу-кьини дакъа, бигьалагансса чIун дакъа зий бур тIий. МуницIун, хъуниминначIагу миннал кьадру бакъар тIий. Мукун зузисса полицанал цуксса ххуйсса давурттив дантIиссар?
— ХIакьинусса заманнай яла захIматмур, яла гуж багьлагьимур даву полициянал даву дур. Чара бакъашиврул най бур миккун зун чIявуми. Бур республикалий низам дишин ччива тIисса нанижатращал, ва пиша ххуй бизлай наниссагу. Полициялул зузалал даву яла-яла оьр­мулун нигьачIаву думургу дур.
Аьрасатнаву оьрмурдацIа хъанахъисса полициялул зузалтраву яла чIявуми Дагъусттаннаясса бур. ХIакьину республикалий паракьатшиву духьурча, му полициялул зузалтрал хIарачатрайнур хьусса. Къащи хъанай дур, махъсса ппурттуву органнавусса оптимизациялуцIун бавхIуну, чIявусса зузалт давурттая гьан буллай бур, 20-25 шинай зий ивкIсса инсан, 45 шинаву, яла аргъиравусса оьрмулуву даврия укьан уллай бур. Гьан къаччиминнан каялувчитурал къаччан бикIан бувсса кIанттурдугу хъанай бур.
— Муслим МахIаммадович, жу бувсъссия буккулт­рахь ина редакциялийн учIантIишиву, вихьхьун булунсса суаллу гьан бувара увку­ссия. Москавлив ялапар хъанахъи­сса адвокат Михаил Мудуевлул гьан бувну бур жучIан цаппара суаллу.
М. М. ХьхьичIва Да­гъус­ттаннал дуснакьир­ттаву лазги мазрай гъалгъа тIий бикIайссия. Утти ва системалуву лак чIявусса бур. Вий аьй къадувайрив лак чIявусса кьамул буллай ура тIий?
— На Дагъусттанналгу, Аьрасатналгу патриотра. Гьарица миллатраясса хъин-хъинсса дустал бу­ссар ттул.
Лакрая тIурчарив, на ура лаккучу, лакрал дянив хъуна хьусса. Ттун ми ххуйну кIулну бур, кIулну бур цума ци кулпатраву хъуна хьуссарив, ци тарбия ларсъссарив, щийн вихшала дишин бучIиссарив. Мунияту чIявусса бухьунссар ттул идаралуву лак. МуницIун, ми кIулшивуртту дусса, ва идаралуву зузиминнаясса тIалавшиннардан лайкьссагу бур.
М. М. Ххюра шинал хьхьичI на итабавкьу­ссия ва бавчIуссия «Права заключенных» тIисса лу. Му лу дуснакьирттаву къабитлай бусса бур. ХьунтIиссарив му лу ва мукунмасса цамур литература дуснакьирттал библиотекалуву бишин?
— Дуснакь бувминнал ихтиярду ккаккан дуллалисса лу – му бур Юстициялул Министерствалущал, Прокуратуралущал ва жул идаралущал маслихIат ккавккун итабакьайсса нормативный акт. Так му актрайн чул бивщунур сукку тIун багьлагьисса. Цама инсаннал цалва луттираву ккаккан дуллалисса дуснакь бувминнахьсса ихтиярду бюхъайссар нормативный актрай ккаккан дурминнуцIун къадаркьу­сса дикIан.
М. М. Дагъусттаннал дус­накьру ккуччу тIий бувцIуну бусса бур. Ца койкалий кIи-кIия инсан уттуи­шайсса ур тIий баллай бур. Дуснакь бувминнансса шартIру къулай дан ци чаран ляхълай буру зу?
— ХIакьинусса кьини Да­гъусттаннайсса дуснакьру, гьарта-гьарзашиврул, шартIирдал чулуха, Аьрасатнаву хьхьичIунсса 20 дуснакьрал сияхIраву бур. Масала, СИЗО-ву ца инсаннан ккаккан дурну дуссар 4 кв. метра, жул изолятордаву 5 кв. метралийн дир­сса дуссар. Цайми Аьрасатнаву­сса дуснакьирттах бурувгун, жучIа щябивкIминнансса шартIругу оькки­сса дакъассар. Камерардаву буссар телевизор, холодильник, дуснакь бувминначIан бучIайссар цIусса кказит-журналлу. Чак бан ччиманансса шартIругу дузалссар.
Аьмну цинявппагу жул идарар­ттал лимит 5 азара инсан хъанай ур. ЦIана жучIа 4 азарунния ливчусса инсантал бур.
— Цу-унугу дуснакьравун акьлакьисса чIумал, миннал гъан-маччаминнал ина азурда айхьунссара, хаснува ми лак бухьурча?
— Му тIайлассар. Ва идаралул хъунама на ухьувкун, ттучIан къабувкIун ми чун гьанссар.
Ттущава шайсса кумаг бара. Жува куннал куннан кумаг къабувну шайссарив. Цана, цалва миллатран патриот акъама, респуб­ликалун, билаятрангу патриот къаикIайссар. Ттулва пикрилий, цума ухьурчагу къуллугърайсса инсаннал, ци къуллугъ бувгьуну ухьурчагу, цала инсаншиву дуруччин аьркинссар. Закондалул ххуттава цувагу къаувккун, шайсса кумаг инсаннангу бувну, цалла цIа лайкьну дуруччин аьркинссар, цува та къуллугърая лавгсса чIумалгу, инсан ххуллул та чулийн къалавхъун, гъан хьуну, ссалам булуншиврул.
— Муслим МахIаммадович, жулва дуснакь бур шагьрулул дязаннив. Му кьатIув буккан бансса пикри ба­къассарив ягу аьркиншинна дакъассарив?
— На ва идаралийн учIаннинма «Горкалийсса» дуснакь Талги пострал тийхсса кIанттурдайн бизан бансса хIукму бувну бия. Амма ти­ккусса жямат рязи къавхьуну бия.
Хъинну нигьачIаву дусса оькки­сса тагьар дуссар «Марракеш» банкетру бай зал бусса кIанттурдай. КIиккусса жул азарханалий бу­ссар 4-мур стадия туберкулезрал ду­сса инсантал. КIиччасса канализация кIа банкетный залданул лув най дуссар. На цимилагу гьаз бав кIа азархана цамур кIанайн бизан баврил масъала. Амма цичIав бан къавхьунни.
Укунсса идарартту шагьрулул кьатIув бухьурча хъинссар.
— Цурк, къачагъшивур­тту дурну ягу цамур тахсир хьуну, дуснакьирттавун бавкьусса инсантуран курортрай куннасса шартIру дузал даву тIайлассарив тIий, рязи бакъа гъалгъа тIутIиссагу бикIай…
— Мяйжаннугу, хьхьичIрасса шиннардих бурувгун, дуснакьир­ттай оьккисса шартIру дакъар. Амма мунилшиврий цIуру-кIуру тIутIаву къатIайлассар, ттул пикрилий. Му кьини жуйхра-жуйхрагу ду­ккан бюхъайссар. ТтучIан цикссагу бучIай дуснакьраву щябивкIминнал гъанчу, цала инсан цахъи ххуй­сса шартIирдай итикьай тIий тавакъю буллалисса. Тивун багьминнаягу пикри бан аьркинссар. Ца мисал. Таний, Совет заманнул чIумал, Л. Брежневлул куяв Чурбанов ивкIссар СССР-данул МВД-лул хъунаманал хъиривчуну. Мунал биялдаралу бивкIссар дуснакьру. ЧурбановлучIа хъуннасса каши диркIссар дуснакьирттай къулай­сса шартIру дансса. Амма таний дуснакьирттаву ххишала дакъа оькки­сса тагьар диркIун дур. Хъинну чIявусса бивкIун бур туберкулезрал къашавайсса. Яла Чурбанов цува дуснакьравун агьсса чIумал тIий ивкIун ур. «Нава шивун агьан­сса кIулну, шиччалу бакьин буван­ссияхха», — тIий. Ча, мукунсса ишругу шайссар.
— Ялгъузсса, гъан-маччасса бакъасса инсан дуснакьраву ивчIарча, мунан ци бай­ссар, му щил уччайссар?
— Мукунсса инсан жу жулла арцух уччайссар.
— Муслим МахIаммадович, вин Виричунал цIа дулаврил хIакъиравусса ихтилатру цIунилгу гьаз хьуну бур интернетраву, цанни му къадуллалисса тIий бур…
— На мудангу, гьар кIанайгу учара, цIанагу тIий ура. на Виричунал цIуку ласун талай къаивкIра, на ттула халкьуннахлу талай ивкIра, ттулла Ватан дуручлай ивкIра, ттула инсаншиврулгу, къуллугъралгу бурж биттур буллай ивкIра. ТачIав Виричунал цIанил хъирив излайгу акъа­ссияв. Жямат бия ттун му цIа тIалав дуллай. Та чIумал, 1999 шинал, тай ишру хьуну кIира нюжмарданува ттун Чувшиврул орден дуллуна. Му орден дулун шин ххишалагу шай­ссар, ттуннив му мугьлат бакъа дуллунни. Яла инсантал Виричунал цIа дулаврия тIун бивкIукун, цара-ца чувшиврух кIира награда къадулайссар увкунни.
На цал ттигу тIий ура, на цIардах ва цIурттах талай къаивкIра. На дурмур гьарицагу дагъусттанчунал дантIисса давур.
Качар ХIусайнаевал
бувсса ихтилат чивчуссар
Андриана Аьбдуллаевал