Гьунар бусса чичу ва хIакьсса патриот

Чансса бухьурчангу бур жула дяниву инсантал, хъунмасса аькьлу бушиврущал, дакIнилгу хъинсса, цаманал пикри цалану чIалай, чIарав ацIан, кумаг бан хIадурсса, лагманах гъирарай аякьа дувайсса.

Мукунсса гьалмахтурайн жува ххаллилсса инсантал чайссар. Агарда ухьурчан гьалмахчу, вай цинярдагу хасиятирттащал, цала Буттал кIану ххира­сса, цалла миналуцIун лавчIсса, щалва гуж Буттал кIану хъун буван, бюхттул буван харж буллалисса, лявхъу мина цIудуккан дуллалисса, укунманайн бюхттулсса инсан учин ччан бикIай. Вай цинярда кIицI дурсса хасиятру яргну чIалачIисса, лагманан итталун дагьанну ялун личлачисса гьалмахчу ия чIявучин кIулсса, кIулминнаву хIурмат лавайсса гьалмахчу, ДучIиясса Зиявуттин Айдамиров. Къахьунаавкьуссара на Зиявуттиннущал чIявуну, къалавгссару архIал жегъил ххуллурдайх Лакку билаятрал ххаллилшиву, бюхттулшиву ххалдигьлай къалавхъссару щаллагу дунияллий машгьурсса ТтурчIайнна зун­ттуйнгу архIал. Аммарив цимилгу гъалгъа хьуссар жул лакрал зунттая, жулла щархъая, лакку инсанная. ХьхьичIва-хьхьичIсса, цаннан ца бувчIусса гъалгъа хьуссар ттул Зиявуттиннущал ссутнил дайдихьулий Гьанжилий 1979 шинал. На уссияв навалу хьхьирил зуманивсса Родоп паркраву, ца мурхьирдал ххютулусса скамейкалий щяивкIун. Ссутнил дайдихьу дунугу, кьини дия хъинну гъилисса, буххан­сса ххют дунийн батIлатIиссагу чIявусса бия. ХьхьичIух нанисса кIива хъамитайпа ва шама адамина ттул чIарав щябивкIуна. «БучIирив вил чIарав щябивкIун, бигьалаган», — куну цIувххукун ялун бувкIнал, ххари хьура. Бавчуна лакку мазрай гъалгъа тIий. Яла, вай лак бурхха куну, хIисав дурну урувгсса, Зиявуттиннуйн я тIайла бавцIуна. «Даниял, ина урав, агь ца хъинача ина хьунаавкьуну», — увкунни ганалгу. Ххарину цинявннал кару дугьав. Зиявуттиннул на кIул увнав цащаласса дустуращал. Гай бия жулва лак личIи-личIисса шагьрурдая бувкIсса. Цинявгу бия цала лявхъу щархъах мякьсса, зунттавун бучIан гъира бусса инсантал. Гъалгъа лакрал ва Дагъусттаннал чичултраягу хьуна. На рязийну усси­яв зунттава архну яхъанай бунугу, гай лакран лакку маз ишлану кIулну бушиврия ва лакрал назмурду, шаммарду кIулну бушиврия. Гай Лакку кIану ххирасса, лакку мазрал хIурмат бусса инсантал бия. «Ва жущала щяивкIсса гьалмахчу Ккурклияр. Ккур­ккул щалагу Дагъусттаннай машгьурсса шяравалур», — куну, Зиявуттин авчуна Ккурккуллал Зайдуя буслай, ганал назмурду ккалай. «Ттун Ккурккул ххира хьун багьана хьуссар Зайду, ванала хъирив МахIмуди, ЧукIундалав, Щаза», — тIий ия. Зиявуттиннун Ккурккуллал шаэртурал назмурду ххуйну кIулну дия, кIулну бия гайннал оьрмурдая. КIулну бия Зиявуттин Айдамировлун жул шяравасса цIанасса чIумул инсанталгу. — Ва Данияллун Буттаев МахIаммад гъанссарча, вичIи дишара, — куну, Буттаевлул хъярч­ру буслан ивкIуна. ЧIарах наниминнал итталун багьлай бия дакIнийхтуну хъяхъисса арамтал, кув пишгу увкуну чIарах лагайва, цаппарасса жучIан гъан хъанай, «зу лак бурув?» тIий, хIала бухлай, Зиявуттиннул лагма лаглай бия. Укун авцIусса кIанай цала лагма цайми батIин шайсса гьалмахчу ия Зиявуттин Айдамиров. Ганияр махъ ттун чIявуну хьунаавкьуссар Зиявуттин.
Махъми ганащалсса хьунаакьавуртту шайва Гъумук. Зиявуттиннул хъунисса ххаллилсса давуртту дурссар цалва оьрмулуву. «Вин кIуллив, на ттула бу­ттал щар цIудуккан дан ччай ура. ДучIив ивссарав цалагу, ккаркрив кIиччаллил ххуйшиву?!» — увкуна ца чIумал ттухь Зияву­ттиннул. Ккаркссар ттун ччянира, оьрчIсса чIумал, ДучIиннал щар. Лекьа-пIякьу хьуну дия. КIийгу гай шиннардий цучIав акъая. Аммарив эяллал хьхьичIух нанисса хъунна дакъасса зунттал нехгу, щюллисса вацIагу жагьилна бия. 1961 шинал ДучIив дурна дуклаки оьрчIал буттал улча лахьлахьисса батIаву, кIиккун бувкIун бия ГьунчIукьатIрал, Гъумучиял ва жул школалул дуклаки оьрчIру. Хъинну гужсса бяст-ччал хьуна оьрчIал дяниву буттал кIану лахьхьаврин хас бувсса. Утти­гу чIявуну дакIнийн дагьай кIа ДучIивсса хьунабакьаву, таний ттущала бивкIсса жулва учительтал Пагьабутта ХIажиев ва Нуруллагь Гъужиев. ДакIнийри, ДучIив бияннин, Ххутив школалуву хьхьу дуртсса, школалий дурсса тя­хъашивуртту. Хъуними классир­ттаву дуклай бивкIсса ххаллилсса оьрчIру. Ххишала бакъа ххуйсса кIанттурду бия, ччиманал итталун дагьансса тIабиаьт дия. Ххути, ДучIи. Ххутив гай шиннардий арулва класс бусса школа бия, ДучIи щала эяллахьхьун лавгун бия. КIа цIими хьунну лирчIсса щар цIудуккан дан бакIрайн лавсуна Зиявуттиннул. Цуксса ххаллилсса дакIнил заллу икIан аьркинни цума унугу инсан, агарда цаява акъа, щалла щарния пик­рирдай ухьурчан. «Цанни жул ДучIи дачIра дурксса, циванни ххаллилсса тIабиаьт цинна цурдалу лирчIсса. Ттущава шаймур буванна щар цIудуккан дан», — тIун икIайва Зиявуттин.
Зиявуттин ия хъуннасса ччаврил ва магьирсса аькьлулул заллу. Хъуннасса ччаврищал ва магьир­сса аькьлулуща буван къабюхъан­сса задгу чансса бикIайссар. Ца чIумал, Гъумук хьунаавкьусса кIанай, цала зумуну пишгу куну: «Ца лаккучу зунттаву ххи хьу­ссар», — куна.
— Ттуя эбрат ласунсса чIяву хьунхьуви, — тIий вихшалдарайсса гъалгъа бувна. — ДучIив ттучIан та учIанна? – куну, чIявуну цIуххайва ттухь. Нагу цара ца жаваб дулай­ссия: «УчIанна Зиявуттин», — куну. Утти дакIнийн багьтари къума лагара, къавхьуннихха ДучIив иян Зиявуттин сагъну уна тIий. Чара бакъа иянмур банна. Ккаккан ххаллилсса зунтталчунал шяравалу, дакIнийн утанна гьунар бусса чичу, хIакьсса патриот. Зиявуттин ия ххуймунийн вихсса, оьккимур тачIав дакIнийн къабагьайсса, цал кIул хьуну махъ, хъамаитан захIматсса инсан.
Ва гьунар бусса чичу ивкI­шиву му гьарцагу лакку мазрай буккин кIулнан мяйжансса зад бур. Ттул столданий мудангу буссар жула лак­рал чичултрал луттирду. ЧIявуну кIурааллан икIайссара пасихIсса, лавгмур замана дакIнийн бутлатисса ххарунначIан. Щинни, тари оьрчIшиву хъамаритайсса?! ЩинчIав, тачIав. Щинни, тари оьрчIшиву дакIнийн дутлан ччи­сса?! Гьарнан, гьар мудан. Зияву­ттиннул хаварду ккалай, дакIнийн дагьлан дикIай оьрчIшиву. ЦичIав бунагь бакъасса, тачIав зана къашайсса оьрчIшиву. Пикригу багьай жунна оьрчIал оьрчIшиву ядан аьркинни тIисса. Укун тIий ур Зиявуттин Айдамиров цаппара цалва хавардаву. Цукунни, щилли оьрчIал оьрчIшиву ядан аьркин­сса? Чуври жува оьрчIшиврух луг­лай бикIайсса? Щищал архIаллу, чунну лагайсса оьрчIшиву ххал дуллай? Уссарив жущала архIал оьрчIшиврух луглай зунттавух занай Зиявуттин Айдамиров? Га кунмасса чичулт буссарив жувува, буссарив Зиявуттин Айдамиров кунма цалла оьрчIшиву ларгсса минардах аякьа дуллалисса гьалмахтал. Укунсса пикрирду, хияллу дакIнийн багьлан бикIай чIявуну Зиявуттин Айдамиров ва ванаха лавхьхьусса марцIсса инсантал дакIнийн багьувкун.
ОьрчIал оьрчIшиву ядай­сса оьрмулул хъуниминналли. ОьрчIал оьрчIшиву ядан дяъвирду бацIан къабайсса циванни, чIуннихха вахIшишивурттан ахир дишин, халкь циванни оьмунийн кIункIу тIутIисса. КъачIуннив куннан кув кумагру буллан, кунная кув ххари хъанан, дусшиву ядуллан. Укун хъинмунийн кIункIу тIисса, талихI цинявннан чIа тIисса, дусшиву ядуллалисса гьалмахчуну кIулли ттун Зияву­ттин Айдамиров.
Даниял Магьдиев