Биттур бувансса масъалартту

50_12Ккуллал райондалул шяраваллал бакIчитурал бувчIавуртту цIусса закондалийну дунни. Хъусращиял, Ккуллал, ЧIяйннал, Вихьуллал, Хъювхъиял шяраваллал цIусса бакIчитал бувчIунни.
ЧIяйннал ва Хъюйннал шяраваллал цачIусса сакиншиндарал бакIчину увчIунни ваниннин Ккуллал райондалул паспортный столданул хъунаману зий ивкIсса МахIаммадов Ися Рамазанович. Исял цIусса къуллугъгу барча бувну, жул дянив хьунни укунсса ихтилат.

— Ися, бувсун ччива инава кIира шяраваллил цачIусса администрациялул бакIчину ци масъалартту биттур бансса нижатрай най ивкIссарав.
— Ттун къакIулссия вакссара ттулла шяравалу налогру дулавриву райондалий махъра-махъну диркIсса. Мунияту администрациялул зузалтращал, депутатътуращал шин къуртал хьуннин вай налогру дузал дуваншиврул инсантурачIах заназисса даврия дайдирхьунни.
— Ми ссахсса, ци налогру дур?
— Цалчин, хIукуматрал цIусса законнайн бувну, инсантал яхъана­хъисса къатри дирхьусса аьрщарал ва цалла къатрал чагъарду (зеленкартту) бикIан багьлай бур. Гай чагъардайн бувну, яла налогирттал инспекциялул къатрал ва аьрщарал заллухърунначIан налогру циксса дулун багьлагьиссарив ккаккан буллалисса чагъарду тIайла буклай бур. ХIакьинусса кьини ЧIяйннал шяравусса къатрал 80% кIицI був­сса чагъарду бакъар. Ххишалдаран чIявусса къатри бур шяраву инсантал якъахъанахъисса, шагьрурдайн лавгун, заллу-зал акъа ливчIсса.
Шикку чара бакъа шяраву яхъанахъиминнан, къатри кьабивтун шагьрурдайн лавгминнан бувчIин буван багьлагьисса затну хъанай бур. Уттисса законнайн бувну, циняв шяраваллу дирхьусса аьрщи, зунттаву ялапар хъананшиврул, инсантурахьхьун дулайсса гъай учайми, ххалазаннурду, ятту-гъаттара лагайми хьуннав аьрщи, шяравусса администрациярттахь дуссар. Вана вайннуятур циксса дурив аьрщи, миксса налогру хIукумат тIалав дуллалиссагу. Вай налогругу шяраваллил бюджетравун наниссар. Вай арцуйнур шяравусса циняв давуртту дувайсса.
На «Илчи» кказит, ца жулла райондалий бакъагу, шагьрурдай­сса лакрал чичайсса, интернетраву бишайсса бухьувкун, оьвтIий ура, Дагъусттаннал ва Аьрасатнал шагьрурдай яхъанахъисса ЧIяйннал шяравасса инсантурайн, шяраву къатри дусса, СССР дуний дуллусса дугьайсса хъуру, ххалазанну думиннайн, бувкIун шяравун, цалла къатрал документру бувну, аьркинну духьурча, цанна аьрщи тIалав дуллалисса цIусса аьрзарду чичара тIий.
Шикку чара бакъа кIива укунсса зат бувчIин буван ччива. Къатрал заллу цу уссарив бусласисса чагъар бусса чIумал, гай бакьин буван, чIарав къатри буван чув-унугу зузисса харжираяту подоходный налогру дуллалисса инсан ухьурча, ганан кумагран хIукуматрал дуллай дур гай цалла дуллусса подоходный налограл 13%. КIилчин, закон дур къатрахсса налог (ванийн имущественный налог учай) пенсиялийн увксса инсан ухьурча яла дичай­сса.
— Инсантал бур: «Жу къатри дуллалиний хIукуматрал кумаг къабувнахха, утти жу циван дуллан багьлагьиссар вайннуясса налогру?» тIий. Цичара ва иширайн?
— На нукIувагу бусав налогру дулаврил закондалия. Шикку Аьрасатнал ХIукуматрай дуссар аьмсса, цинявннал биттур дуллан аьркинсса законну. Мунийн, багьантту ляхълай, къарши буклакими закондалийн кIункIу бувайссар. Масала, шагьрулий яхъанахъисса инсантурал дулайссар, ялув кIицI дурсса, цивппа яхъанахъисса къатрахсса налог (имущественный налог). Аьрасатнал халкь яхъанахъиссар цинявннан цачIусса законнайн бувну.
Ялагу, шиккува кIицI буван, ччива къатрал заллу цу уссарив бусласисса чагъар ласуншиврул (зеленка), циняв шяраваллил инсантал цачIун хьуну, цал хIадур буварча чагъарду, мукун ми бацIан тIий бур кьювкьуну. Ва затгу хIисавравун лавсун ччива.
Ялагу, цIана жу дуллан най буру шяравусса аьрщарал инвентаризация. Ганияр махъ цIунил шяраву яхъанахъисса инсантурал аьрза чичин багьлай бур цанна циван, циксса аьрщи аьркинссарив. Дагъусттаннал цIуну итадаркьусса закондалийн бувну, ишла дуван бюхълай бухьурча, таксса ЛПХ ду­сса инсаннахьхьун ихтияр дуллуну дур 2,5 гектар гъай учай аьрщарал дулун. Ва аьрщи дула тIисса аьрзарду чичин багьлагьиссар таксса ЛПХ, КФХ думиннал, шяравусса СПК-лул. Яла чIаланссар циксса аьрщи ишла дуллай дурив ва циксса ялагу личIлай дурив. ЛирчIмур аьрщи бюхъантIиссар администрациялуща шяраваминнахьхьун гектарданун ккаккан дурсса арцух ижаралий (арендалий) дулун, цайминнахьхьун ххюйлла лахъсса багьлуй ца шинай­сса. Укунсса бур цIанасса аьрщарал закондалул тIалав буллалисса затру. Вай иширттаха зунмава тIий шяраву хIасул буллай буру «Земельный комитет». Давурттив чIярусса дур, чIаланссар ганияр гихунмай ишру цукун бачайрив. На ттулла даву дайдишав шяраваллал кIичIиртту бакьин буллай, ххюл бичаврияту.
Ттул хъунмасса умуд бур, «Илчи» кказит гьарца кIанттайн бияйсса бухьувкун, шяраву дуллалисса давурттая бусаванссар ва инсантуран бувчIин булланссар хъанахъисса дахханашивурттая тIисса.
— Барчаллагь, Ися Рамазанович, бувсса гьанусса, инара дуван ччисса давур­ттая бувсса ихтилатрахлу. Дуллалимуниву Аллагьнал кабакьиннав.
Ихтилат бувссар
ХIажимурад ХIусайновлул