Толстой ва Чаллаев – кIива бюхттулсса гьунар

48_5Ноябрь зурул 7-8-нний Нижний Новгородрай, А. С. Пушкиннул цIанийсса Нижегородский паччахIлугърал академический опералул ва балетрал театрдануву, бюхттулсса даражалий хьунни жула цIадурксса композитор Ширвани Чаллаевлул дунияллул хъунасса чичу Лев Толстойл произведениялиясса «Казаки» опералул дунияллул премьера. Му бивхьунни Литературалул шинал лагрулуву, чичу ниттил увну 185 шин ва му аьпалухьхьун лавгун 105 шин шаврин хас бувну.

Зулайхат Тахакьаева
1852 шинал чичлай айивхьуну, 1862 шинал къуртал бувсса «Казаки» бур иял хьусса Толстойл яргсса гьунар аьч буллалисса произведение. Мунил гьанусса мурад бур чичул Ккавкказнаясса дакIнийнбичавуртту, ганал къазахъ душнихсса ччаву.
КIилчинни «Казаки» опера тамашачитурал хьхьичIун буклакисса. Цалчин му бивхьуссар 2008 шинал чичул 180 шин шаврил юбилейран хасну Москавлив А. С. Пушкиннул цIанийсса музейраву. Проект­рал автор хьуссия композиторнал хьхьичIунсса дус, Л. Н. Толстойл цIанийсса ПаччахIлугърал музейрал директор Виталий Ремезов. ДакIнийн бутанна, ваналва проектрай дузрайн бувксса «Хаджи-Мурат» опералухлу композитор лайкь хьуссия кIилчинсса Аьрасатнал паччахIлугърал премиялун. Ширвани Чаллаевлущал уртакьну зий тамансса шинну хьусса Виталий Ремезов кIицI лаглай ия оьруснал миллатрава увксса чичул ва ккав­кказ тайпалува увксса композиторнал творчестварду цанничIан ца хъинну гъансса душиву, миннал бюхттулсса гьунарду кунницIун кув бакьлай бушиву, кIия генийнал творчествалия дунияллул культуралуву агьамсса кIану бугьлагьисса произведенияртту хIасул хъанай бушиву. «Цумацагу хъунасса чичул уссар цалва пикри музыкалуву бишин бюхъайсса гениальныйсса инсан. Толстойл творчествалуву мукун гениальныйсса инсан увкссар кIия: ца – «Война и мир» опера чивчусса Сергей Прокофьев, цагу – «Хаджи-Мурат» ва «Казаки» музыкалуву бишаврийну Ккав­кказнал бюхттулсса культура ва оьрус­нал культуралул аьдатру цачIун дан бювхъусса Ширвани Чаллаев. Ванал музыкалул жухьва буслай бур чичул оьрмулуву Ккавкказнал ци кIану бувгьуссарив. Ккавкказ ганал Момбланни, гьамин шиккур чIавасса гений лявхъусса, шиккур хъунасса чичу дунияллийн увксса», — увкуна Виталий Ремезовлул. Ва цувагу дакI дарцIуну ия «Казаки» опера цаймигу хьхьичIунсса театрдал сахIнардайгу бишинтIишиврий. Бунияла мукун хьугу-хьунни. Опера Нижегородский театрданул бишинсса проектрал авторну бувккунни Ширвани Чаллаевлул музыкалуха чIалачIин дакъасса Маргарита Каминская, Аьрасатнал театрал деятельтурал союзрал член, опералул критик.
Опера бишин Москавлия бучIан бувну бия хьхьичIунсса пишакартал: режиссер-постановщик – Аьрасат­нал магьирлугърал лайкь хьусса деятель, К. С. Станиславскийл цIанийсса Москавуллал академический музыкалул театрданул режиссер Илья Можайский; балетмейстр-постановщик – Аьрасатнал конкурсирдал лауреат, вава театрданул балетмейстр Андрей Альшаков; художник-постановщик – Аьрасатнал лайкь хьусса художник, Н. Сацлул цIанийсса Москавуллал паччахIлугърал академический музыкалул оьрчIал театрданул хъунама художник Станислав Фесько; дирижер-постановщик – Нижний Новгород шагьрулул премиялул лауреат Ренат Жиганшин.
Агьамми партиярду щаллу дуллай бия «Нижегородская жемчужина» премиялул лауреат Екатерина Ефремова (Марьяша) ва жагьилсса артист, щалвагу Аьрасатнал конкурсрал лауреат Алексей Кошелев.
Бунияласса магьирлугърал цIу-цIанпир кIулсса ва тIалавшинна ххисса Нижегородскаллал тамашачитал, опералия бусласисса буклет­ругу ххилтIу бувну, ссавур дакъа ялугьлай бия опера байбишиннин. Ахиргу, залданул хьулувух увххунни кIяласса янналувусса оьвхъусса Оленин. Гьаз дунни пардав. Тийх – Ккавкказнал ссав ва зунттурду. «Зунттал балай» тIутIисса композиторнал чIунищал архIал ссавнийх бивгьуну дарчунни чявхъа гъарал лачIун хьхьичI дуккайсса лухIи-цIансса ттуруллив. Варсавусса арамтал сахIналул махъсса пардавлийсса суратрурив, юхссагу актерталлив личIи бан хъанай бакъая, гай цивппа балай тIий, къавтIий сукку хьуннин. Магьлуву куннасса сурат. Гихунмай тIурча ккавкказнал колорит ккаккан дуллалисса кос­тюмру, къавтIавуртту, бюххансса чIурду. СахIналийсса кьадарданул ккурттагу бур спектакль байбивхьуну къуртал хьунцIа актертал итакъабакьлай.
Спектакль къуртал шайхтурив – къув-аьслил журалийсса хъатру. Цукссагу хIаллай лавай бивзун кьакъабагьавай хъатру ришлай бия тамашачитал. Яла-ялагу барчаллагьрай бия композиторнайн: «Браво композитору!» — тIий. Макь дайгьин хъанай бакъая ва лахIзалух буруглагийни. Гьунар бюхттулнугу, дакI хъун дакъасса Ширвани, икрамрай ур актертурайнгу, спектакль дузрайн буккан захIмат бивхьуминнайнгу, барчаллагьрай­сса тамашачитурайнгу. Махъсса шиннардий рахIму бакъа цалла ялтту даркьусса лухIи ттуруллахгу къаурувгун, машгьур дуллайна ур Дагъусттаннал цIа.
ДакIнийхтуну барчаллагь тIий бура ва аьрххи дузрайн бу­ккан бан чIарав бавцIуцириннахь: миллатралгу хIакьсса патриот, «Илчи» кказитралгу дакI тIайласса дус Алексей ХIажиевлухь, уздансса ттула шяравучу Жабир Акбаровичлухь, NordStar авиакомпаниялул хъунама директор Леонид Моховлухь, цIа кIицI мадара куну тавакъю бувсса ттула шяравудушнихь, Лакрал театрданул директор МахIаммад ХIусайновлухь, «Таймыр» авиакомпаниялий зузисса ттула шяравуоьрчI Арсеннухь.