Заралссарив шиферданул магъив?

49_7Совет заманнал шиннардийва чIумуя-чIумуйн авара гьаз шайва, ай, Ккуллал шяраву урандалул (ракрал) къашавайсса гьарзану бушиву, тиккусса зунттаву ядерданул ххиличIру дурччуну дунутIийри тIисса. Шиккува бусан, мива гъалгъарду бикIайва жул, Рутуллал, райондалул хIакъиравугу. Жул шяраватусса хъуни инсантал буслай бикIайва, шяравалличIан гъансса «АьтIал» зунттаву ядерданул ххиличIру дурччуну дуссар, инсантуран ххал къахьуншиврул, хьхьунил чIумал вертолетрай дучIан дурссар, тIий.
ХIасан Аьдилов
Ккуллал шяраватусса Уммият Оьмариева тIисса, таний Мединститутрал 3-мур курсираву дуклай бивкIсса, душнил 2011 шинал сентябрьданул 2-нний «Свободная республика» кказитрай чирчуну диркIсса «Под крышей дома своего» тIисса макьалалуву буслай бур цила шяравучутал чIявусса урандалул литIлай бушиву. Мяйжанссар, га макьалалуву Уммиятлул чивчуну бур, тай инсантал радиоактивностьралшиврий бакъарча, магъив дирхьусса шиферданул асбестралли ливтIусса, тIий. Му куццуй агьамсса пикри-зикри бачIвасса мукъурттийну бувсун бакъарча, бувцуну бур агьамсса хIуччарду. Ванил пикрилий, онкологиялул азарду диян дурну дур магъуй бивхьусса шиферданувуссва асбестрал, цанчирча шифердануву дур асбест тIисса минерал, кIура къадарсса ххаллу (силикатрал журалийсса). Асбестрал ххаллу гьутрурдавун дагьсса чIумал, фиброз тIисса азар сукку шайссар. Му зат хIисав хьуну бивкIссар 1918 шинал США-наву. США-нал ЗахIматрал министерствалул кказитрай рирщуну диркIун дур асбестращал зий бивкIсса зузалт литIаврил хIакъиравусса отчет. Муния махъ страховой компаниярттал инкар буллан бивкIун бур асбестраха зузисса зузалтрал оьрмурду страхованиялувун ласлан.
Асбест, бугу буллай, ишлагу буллай бивкIун бур экономика ля­дуклакиссаксса, амма 70-ку шиннардий асбестрая нигьачIаву диллалишиврул хIакъираву миксса барашинну салкьи хьуну дурхха, асбест гьавалуву бушаврил дазу-зума дурну дур – 1 куб. метралуву 500 ххал, цIанасса ппурттуву тIурча му дазу диян дурну дур гьавалул 1 куб. метралуву 200 ххал. 80-ку шиннардий США-наву циняв школардаву ххал бувну бивкIссар тикку асбест бурив ягу бакъарив.
Эпидемиологиялул хъиривлаявурттайну тасттикь бувну бур укунсса зат:
асбестрал ххаллу бигьлагьи­сса ссихIиравух инсаннал чурххавун духларча, цаппара оьрмулун нигьачIаву дусса азарду сукку шай­ссар, миннувух гьутрурдал урангу (рак).
1996 шинал декабрьданул 24-нний Франциянал хIукуматрал кьамул бувссар, агьалинал цIуллушиву дуруччаву мурадрай, асбест бусса зат­ру дуккан дуллалаврин, кьатIурдай дахлан ва ишла дуллалаврин къадагъа дихьлахьисса декрет (хIукму). Мукунма Австрияналгу, Данияналгу, Италияналгу, Финляндияналгу, Германияналгу, Испанияналгу, Нидерландияналгу къадагъа дирхьуну дур асбест ишла буллан. 2005 шинал январьданул 1-нния шинмай Европанал Советрал билаятир­ттай къадагъа дирхьуну дур асбест ишла буллан. ВОЗ-рал (Всемирная организация здравоохранения) цила хIукмулийну асбест ва муния дайсса затру ккалли дурну дур цIуллушиврун нигьачIаву дусса душиву.
ЧIалачIиссаксса, У. Оьмаровал статьялувусса хIуччарду ва далиллу вихшала дишинсса бур ва миннух къулагъасгу дуван аьркинни, хаснува магъив шиферданул дакьаврил хIуччалух.
«Дагъусттаннай Совет ХIуку­матрал заманнай къатрал ма­гъив чIявуминнал шиферданул дакьай­ссия, шифергу асбест хIаласса бия. Ккуллал шяраву хIачIайсса щинал чулуха кьянатшиву дуну тIий, инсантурал гъарал цIияллая бяшкIанттувух дачайсса щин кьаллавун, тIахIунттавун салкьи дурну ишла дайссия. Ми щинавух, цIинцIащал архIал, асбестрал ххаллугу дикIайссар. Цамур журалий учирча, инсантурал цалва багьу-бизулуву щинащал асбест хIалашиву ишла дуллай бур чара бакъул — тIахIни-кIичIу, янна шюшин, бакбиссун ва цаймигу ишир­ттан. Сайки 90 % мукунсса щинал най дур шиферданул цIияллаяту», — чивчуну бур цилла макьалалуву Уммият Оьмаровал.
Гьаннайсса, агарда асбестрал лах бусса гьава бюкьларча, асбест хIаласса щин хIачIларча, цаппара ацIрахъул шинавату онкология дайдишин бюхъайссар. Му азарданул лишанну (симптомру) так чIалну, махъату кIул хъанан дикIайссар. Шиферданул магъив тIурча Да­гъусттаннай чIярусса дур. Мунияту макьалалул авторнал чивчуну бур ци бан аьркинссарив му тагьардануву.
(Гихунмайгу буссар)