Учительнал даврил гьанна цIакьссар

42_6Учительнал байрандалул гьант­­рай жу хIарачат бувару оьрчIругу, нитти-буттахъулгу, архIал зузимигу цIардайсса учительтурая бусан, лавгми дакIнийн бичин, уттаваминнан цIуллушиву чIа учин. ЦIуссалакрал райондалул агьалинан хъинну кIулсса, 50-нниха ливчусса шиннардий учительну зий ивкIсса, 2014 шинал майрал 6-нний аьпалухьхьун лавгсса Аьбдуллаев МахIаммад Аьбдуллаевичлуятур жул хIакьинусса ихтилат.

ПатIимат Рамазанова
Увну ур МахIаммад 1933 шинал Ккуллал райондалийсса Бярнихиял шяраву. Къичурлухиял шяраву 4 класс къуртал буллалисса чIумал, мунан багьну бур цайми шяраваллал жяматращал цIусса миналийн, ЦIуссалаккуйн изан. Арнил кIанттай дуклай ивкIун ур цал мина хьун кьисматну лявкъусса Чапаевкаллал шяраву, яла – ЦIуссалакрал школалий. Дуккавриву итххявхсса, гьарцагу ишираву zazasхьхьичIунсса МахIаммад Аьбдуллаевич райондалул хьхьичIунми учениктурал кьюкьлувух ивкIун ур. Оьрус мазрал личIинува итххявхсса ушиву чIалай, учительтурал ванан маслихIат бувну бур оьрус мазрал дарсру дишайсса учитель хьун. Ванал мудангу хIурматрай кIицI лагайсса бивкIун бур цахьра оьрус мазрал дарс дирхьусса учительница, оьрус миллатрал инсан, Талботовская Любовь Ивановна. Ванал ичIувацири дакIнийн бутлай бур, МахIаммад Аьбдуллаевич мудангу барчаллагьрай икIайва Любовь Ивановнайн, нину кунма чIарав бавцIуссия, МахIачкъалаливгу цащала архIал бувкIун, Дагъусттаннал пединститутравун, филологиялул факультетрайн цила буллуна цал документру тIун икIайва тIий. 1954-1955-ку дуккаврил шинал ххуйсса кьиматирттайну институт къуртал бувсса МахIаммад Аьбдуллаевич тIайла увккун ур МахIачкъалаллал 14-мур школалийн практикалийн. Му гьунар бусса учитель ушиву чIалай, школалул директорнан му цачIава ацIан уван ччан бивкIун бур. Гьунар бусса учитель итаакьин къаччисса райондалул исполкомрал председатель Оьмаров Юнуслул му ЦIуссалаккуйн тIалав увну ур. 1955 шиная шинай зий айивхьуну ур ЦIуссалакрал школалий. Ца­ппара шиннардива му тарбиялул даврилсса буллалисса директорнал хъиривчуну ивтун ур, 15 шин дурну дур МахIаммад Аьбдуллаевичлул завучну зий. АрхIала дачин дурну ивкIун ур жяматийсса давугу – партийный организациялул секретарьшиву. Оьрус мазрал дарсру дихьлай ивкIун ур кIицI лавгсса школалий. АрулцIалку шиннардий МахIаммад Аьбдуллаевич айивхьуну ур Чапаевкаллал школалул директорну зий. Му мяйрашинал школа бивкIун бур. МахIаммад Аьбдуллаевичлул хIарачатрайну му школалия дянивмур даражалул школа бувну бур. Шяраваллил лавайми классирттаву дуклакисса оьрчIангу хъуннасса къулайшинна хьуну дур, кIиккува шяраву аттестат ласунсса шартIру дузал хьуну. МахIаммад Аьбдуллаевич цувагу хъанай ур Чапаевкаллал дянивмур даражалул школалул цалчинма директор. МуницIухва, райондалул агьалинан, нитти-буттахъан, дуклаки оьрчIан ва архIал зузиминнан МахIаммад Аьбдуллаевич дакIний ливчIун ур дарс дишаврил пагьму бусса, оьрчIру дарсирдахух гьан бувансса пагьму, бюхъу-хIарачат бусса учитель хIисаврай. «МахIаммад Аьбдуллаевич дуклаки оьрчIаяту хъуннасса тIалавшинна дусса учитель ия. Мяйжанссар, та заманнул оьрчIал дуккаврил чулинмайсса гъира ляличIиссава бикIайва, дарсру лахьхьаву хьхьичIунну бикIайва. ОьрчIаву дарсирдахсса ччаву дишингу, цIакь дувангу хъунмасса бияла бия учительнахь. МахIаммад Аьбдуллаевич ия мукун гьунар бусса, ванал жухь дарс дирхьуссар куну пахру бан лайкьсса учитель», — тIий ур мунал ххаллилсса ученик, элмурдал доктор, академик, профессор АьбдурахIман Халилов. Ххирасса учитель дакIнийн утлай, мунан лайкьсса кьимат бишлай ур МахIаммад Аьбдуллаевичлул цамагу ученик, хIакьинусса кьини Чапаевкаллал школалул директорну зузисса АхIмадов Камил: «МахIаммад Аьбдуллаевич ия лавайсса даражалул педагог, учительтурал, дук­лаки оьрчIал ва нитти-буттахъал дянив ляличIисса хIурмат ва сий дикIайва мунал. Каруннах, ярунних, мурччах ва ччаннах дурчIин дайва дарсгу, бакIравун, няравун диянну. ТIайламур ххирасса уну тIий, ттуйнгу «дус» тIун икIайва. Ттунгу ххирасса учительнал, дуснал дарс къалахьхьин нач шайва. Цувагу, хIакьсса учитель куна, пар-пар тIий, марцIну ларххун икIайва, усругу цIай буну дакъа къаккаркссар. Оьрус мазрал дарсру дишайва ца тIилисин буну, мунах вичIи дишингу, му ккаккангу, ихтилат бувангу мудан гъира бикIайва. Цалла жандалияр ххирая лакку маз». МахIаммад Аьбдуллаев хъанай ур 6-7-ми классирттансса лакку мазрал луттирдал автор, ми луттирду хIакьинусса кьинигу ишла буллай бусса бур. МахIаммад Аьбдуллаевичлул захIматран лайкьсса кьимат бивщуну бур хIукуматралгу. Му Дагъусттаннал лайкь хьусса учитель ва Аьрасатнал просвещениялул бусравсса зузала ур. ХIурматрал грамотартту ва бахшишру тамансса дур. МахIаммад Аьбдуллаевичлул, ларайсса кIулшивурттугу ласун бувну, ххуйсса тарбиягу дуллуну, чивун буккан бувну бур цала кIиягу арс ва шанмагу душ. Чапаевкаллал школалий зий бур мунал душ Эльмира ХIасанова: «На учительнал пиша язи бугьавриву бутталмур бияла хъунмассар, ттун чIалай бия буттал сий душиву, му бусравсса даву дуллай ушиву. Утти, ялу-ялун, хъиннува ххуйну бувчIлай бур му цукун аькьлу бусса ва инсаншиву дусса ивкIссарив. Ца зумату кунма, гьарминнал учай инсаншиву дусса ия куну. Буниялттунгу, инсантуращал маз лякъин кIулсса, дакI тIиртIусса ия. ТIайлашиву ххирасса ия, бакIрайсса чIарардал мархрайн ияннин коммунист ур тIун бикIайва. Жун, оьрчIангу, гьармуниву эбратну ия. Уттигу жул ужагъирттай буттал цIа зумату щяв къадишайссар. Оьр­му зана битан шайсса зат бакъар, буттал цIа адаврай ядуллалаврияр ххишала бан шайсса цичIав ба­къар», — буслай бур ва.
Лакрал, хаснува цIуссалакрал, язисса арс МахIаммад Аьбдуллаевичлул чаннасса цIа ялун нанисса никиран инсаншиврул, захIмат ххирашиврул, буттал аьрщарал хIурмат бушиврул эбратну личIаннав тIий бура.