«На думунийн щукру бара»

44_8Цалчинмур квалификациялул классрал судья, Ломоносовлул цIанийсса Москавуллал паччахIлугърал университетраву ванал дурурччуссар юрист элмурдал кандидатнал цIа. Цаппара шиннардий дарс дихьлай ивкIссар Дагъусттаннал университетрал юридический факультетрай.
1990-ку шиная шинай зий уссар Дагъусттан Республикалул Верховный судрал судьяну. Лахъсса бюхъулул пишакар уну тIий, ванайн мудангу тапшур дайсса диркIссар ва дуллай буссар ца яла захIматми, ччанарккуми уголоврал давурттив.
Ванал хIалал дурссар ДР-лул ПаччахIлугърал Советрал чулухасса ХIурматрал грамота, дуллуссар «ДР-лул лайкь хьусса юрист» тIисса цIагу.
Увссар 1946-кусса шинал Ххутрал шяраву.

— Цукунсса хьуна оьрчI­ний вийнма яла гужсса асар биян бувсса зат, иш?
— ОьрчIний лапва гужсса асар биян бувсса иш ттун дакIний къаливчIунни.
— Инсаннал хасиятирттаву винна яла ккарккун къаччимур лишан?
— Лавмартшиву, лажин лякъаву, щялмахъ бусаву.
— Цими никирайн дияннинсса кIулли вин вилва ппухълуннал нясав? Буси яла архманал цIа.
— Буттащал ххюра ник. ттула ппу Зияуттин, буттал ппу Увайс, Увайслул ппу ХIасан, ХIасаннул ппу Ахун, Ахуннул ппу ХIамзат.
— Вилва оьрмулуву яла алши бакъамур шин?
— Нину-ппу дунияллияту лавгсса шинну.
— Яла алши бумур шин?
— Душгу, арсгу бувсса шинну.
— ВичIара циксса арцу хьувкун, дигьаларгун ди­кIанссия вил дакI?
— Арцу дакъашиву, мискиншиву бигьасса иш бакъар, амма лап арцухсса къанихшивугу къа­хъинни. На думунийн щукру бара.
— Арцу чун харж дуркун, къашара ина пашман?
— ОьрчIал оьрчIан харж дурни.
— Чун харж дуркун, шара пашман?
— Бюхъавай, арцу пашман хьунсса куццуй харж къадара.
— Инсаннал тахсирдава­сса цумур тахсир хьун­ссия вища бигьану багъишла битан?
— ХатIалий хьумур.
— Бувагу къабитан?
— Гъансса инсан щил-унугу ивчIаву. Банна тIий бувсса оьба­ла. Амма ми, бюхъавай, багъишла битан аьркинни.
— Ссан диял къашай вил чIун?
— Луттирду ккалансса чIун.
— Бартлавгун ччисса вилва шанма мурад?
— Ттулва гъанми цIуллуну-сагъну битаву. Ххутрал щар цIу лагаву.
— Вилва оьрмулуву хъинну ххирасса кIантту бувгьусса шама инсаннал цIа?
— Нину-ппу, уссурссу, оьрчI­ру.
— Винма ххуй бизайсса хъамитайпалул сурат?
— Ттулла ниттил сурат.
— Вина кьамулсса чув-адаминал сурат?
— Ттула буттал сурат.
— Агарда бюхъайсса бивкIссания, инава ци кIанттай, ци чIумал ва ци билаятрай яхъанай ччива вин?
— Лаккуй, Ххутрал шяраву, нава увсса чIумал.
— Ссаяту бикIай вин яла хъунмур пахру?
— Буттал буттая, буттая ва ниттия.
— Цукунсса дур вил виятурасса къарязишиву?
— Дан аьркинсса зат, дан бюхълай унува, махъун рутара.
— Яла ххирамур дукра?
— ДикIул ххункIру, гьавккури.
— Яла къаххирамур дук­ра?
— Мукунсса дукра дакъар, амма чурххан къадакьайми дур.
— Ссаятусса бикIай вил яла хъунмур хIучI?
— Дяъви шавриясса.
— Хьуссарив вил оьрмулуву винна инара ттинин багъишла итан къахъанахъисса къел?
— Цал хьуссар мукунсса иш ттула даврий.
— Лавгсса заманардава­сса цIанихсса инсантуравасса цуманащал хьунаакьин ччива вин?
— Ми чIявур. Миннавух ттула буттал ппу Увайс, Сурхай-хан (Чулахъ). Амма къакIулли ччан бикIанссияв ми цIанихсса инсантуран ттущал хьунабакьин.
— Цукунсса бур, вил пик­рилий, лакрал миллатрал яла хъунмур буру­ккин, цукунсса бур мунил ялун бучIантIимур?
— Ттул пикрилий, яла хъунмур буруккинну бикIан аьркинни жула ниттил маз ябаву, жулва оьрчIан, оьрчIал оьрчIан му лахьхьин баву. Лак кувннащал кув жулва мазрай гъалгъа къатIурча, оьрчIан лахьхьин къабулларча, лакку мазрайсса кказитру, журналлу, луттирду къаккаларча, му бухлаган бюхъайссар. Маз бухлагарча, миллат къаличIайссар. Жулла щархъурду жура цIу лаган къадарча, буттал кIанттурдайн шиннардий къабивну кьабитларча, миллатрал ялун цичIав ххуйсса къабучIантIиссар.
— Ци дахчилай дур хIа­кьину Дагъусттаннахун, цил аьнтIикIасса кIанттун ва надирсса миллатирттан лавхьхьуну, ххуйнугу, ххаллилнугу ялапар хъананшиврул?
— Ххишаласса хъуслихсса, хъуншиврухсса къанихшиву, миллатирттал дянивусса аьркин бакъасса бяст-ччаллу.
Анкеталул ахттарчи
Руслан Башаев