«Ттул захIматрал кьимат – къашайшалтрал барчаллагьри»

WA0_4Юсуп Губулов увну ур 1959 шинал апрельданул 20-нний Ккуллал райондалийсса Ккуллал шяраву. МарцIсса ххювардай буттал шяраву школагу къуртал бувну, дуклан увххун ур Дагъусттаннал медициналул институтравун. 1983 шинал институтгу мукунма ххуйсса кьиматирттай къуртал бувну мукьах тIайла увккун ур зун Псковуллал областьрайн травматологну.
Тийх зий ванал дурну дур 10 шин. Дагъусттаннайн зана шавривун, Юсуп кьамул увну ур хIакьинусса кьинигу цува зузисса центрданийн, танийсса МахIачкъала шагьрулул 1-сса азарханалийн. 2006 шинал ва лайкь хьуну ур «Яла ххуйма хирург» тIисса цIанингу.

ДакI цIимисса, цIими ххи­сса инсаннал язи бугьайсса хIакиннал пиша бур бакъа чара бакъасса, нахIусса мукъулва къашайшалал къюву рахIат дан хъуннасса каши дусса пиша. ХIакин жула чIаххуврай, ца кIичIираву ялапар хъанай ухьурчагума, дакIурдиву цирив ца паракьатшиву, рахIатшиву дикIай.
Дагъусттаннал цIа дурксса хIакин-травматолог Наби ЦIа­ххаевлул цIанийсса Республикалул травматологиялул ва ортопедиялул центрданий чан­сса бакъар жулва миллатраясса пишакарталгу, ххаллилну цалла даву кIулсса, сайки циняр районнаясса къашайшалт кумаграл хъирив вайннал цIарду дургьуну бучIайсса хIакинтал.
Уттигъанну, республикалул медициналуву хъунмасса бутIа бишаврихлу, паччахIлугърал чулухасса кьиматран лайкь хьунни ва центрданийсса ортопедиялул отделениялул хъунама хIакин, хирург-ортопед Губулов Юсуп МахIмудлул арс.
«ДР-лул лайкь хьусса хIакин» тIисса хъуннасса цIанищал барчагу уллай, центрданий хIакьину хъанахъисса хьхьичIуннайшивурттая ва цайми-цаймигу масъаларттая­сса цIухху-бусу бан жу хьунабавкьуру Юсуплущал.
— Юсуп, ттинин инава бивхьусса захIматрал кьимат­ран ккалли дан бучIисса ва цIа цукун, ци асардащал кьамул дував?
— Ттун, тIайлану бусан, мудангу ттулла даврил яла лахъмур кьимат –ттулва къашайшалтрал чулухасса барчаллагьрал махърур, ттущава гай ччаннай бацIан бан бюхъаву, къювурдал азурда къабуллай, зана-кьулу хъанахъи буван бюхъаву чIалан дикIайва. Ттун бакъа, вайми хIакинтурангу мукунма бикIайхьунссар. ПаччахIлугърал чулуха медициналул аралуву на ттинин дурмунихсса къула­гъасралгу цал ттигу мукIру уллай ура ваксса хIаллай зий ттущава чIявусса халкьуннан кумаг бан бювхъухьуви тIий. Ва дур ттул даву, ттуярасса тIалавшинна.
— ЦIана буруглай, ва зул центр бакьин бувну, къашайшалтран ххуй­сса шартIру дузал дурну дур. Цуку-цукунсса цIушиннарду ишла дуллай буссар зучIа? Хасну вилвамур отделениялий?
— Мяйжаннугу, махъппурттуву республикалул медицина модернизациялул хьун дуллай, медициналул чIявусса идарартту, азарханарду бакьин буллай, цIубуккан буллай бур. Цайми регионнайнияр къаоьккисса шартIру хьуну дуссар. Мукунна жул центрданийгу. Ши­кку дуссар 5 отделение. Ттул каялувшиндаралусса ортопедиялул отделениялий хIакьинусса кьини зий ур 50-ксса инсан. Шиккун кьамул бувайссар ттурчIардил деформацияртту дусса, ччан бувккун, ттаркIру кутIа-лахъи хъанай, миннул азардал авара буллалисса къашайшалт. Укунми цIунцIиярттайсса операцияртту бакъассагу, шикку жу бувайссар хъунликкурай чил хIукуматирттай итабакьайсса ттизаманнул протезру бихьлахьисса операциярттугу.
— Мукунми операцияртту бан, ларсун квотардугу, чIявусса халкь Москавлив, Саратоврайн, Питердайн лагаврил мяъна цир, шикку зу бувайсса буна ми операцияртту?
— Мукунсса операция бувсса къашайшала шамилчинсса, мукьилчинсса кьини ччаннай ацIан айсса каши дуссар жучIагу, тийхнияр къаоьккисса. Ца ссятрал дянив бувайсса операцияр му. Амма жухь дакъар ми операцияртту буллан ихтияр дуллалисса хIукуматрал лицензия. Протезру бишайми операцияртту жу бувайссар къашайшалал цалва харж-хуржрах. Ганал машан ласайссар шиккусса протез, цалва даражалух урувгун. Протезру бикIайссар титандалул, керамикалул, кобальтрал. Бувайссар ми цив­ппагу Германнаву, Италиянаву, Швейцариянаву, Американаву. Ми бишин цикIуй захIматшиву дакъассар. Оборудованиягу уттизаманнулли, Германнава дучIан дурсса. Протезру бишайсса метод Аьрасатнал аьлимтал-медиктурал ххалдигьирчагу, му, най дуна кьамулгу дурну, хъинну ишла дурссар чил хIукуматирттай. Му чулуха ми жуярва хьхьичIунмай лавгун бур.
— Протез бивхьусса къашайшала зучIату лавгун махъ гания гихунай янилу икIан аьркинссарив? Ми бишин къадагъа дусса къашайшалтгу бикIайссарив?
— Тунукьай. Протез бивхьуну махъгу жу мунал цIуллу-сагъ­шиврул ялув бавцIуну бикIан аьркинссару. Цуппа протезрал износ шинай 0,2 мм хъанахъиссар. Му хIуркку тIий бурив, бакъарив ххалбуллай бикIан аьркинссар. Протез бишин хьхьичI къашайшала бакIрая ччаннайн ияннин ххал увайссар. Аьрсса ккарччив духьурча, ми дакьин къадурну, кьамул къаувайссар операция буван. Цанчирча, ккарччал инфекциялия дуну тIий мукунсса къашайшалан хъунмур нигьачIишиву. Хъирив протез бишин къадагъа дуссар, инсаннал чурххал кIушиву ттуршуннияр ххишаласса килограммру духьурча, ганай качарданул азар ягу къюкIлицIун дархIусса азарду духьурчагу.
— Шиккун кумаграл хъирив бучIайсса къашайшалтрава чIявуми арамтал бикIайривкьай ягу хъами? Мукунсса азарду халкьуннай хъанахъаву ми яхъанахъисса кIанттул бияларив, ягу мунил иш бакъассарив? Ва ялагу, цIана, тани кунма, щархъаву бикIу, шагьрурдай бикIу, жулла хъунмур никиралуксса захIмат бувайсса нажагьсса бакъа бакъахьунссар. Мукунми къашайшалт чIяву хъанахъаврил савав цири?
— ЖучIан бучIайми къашайшалт­рава чIявуми хъами бикIай. Цанчирча 45 шинава ливчу­сса хъамитайпалул ттурчIардива кальций ва цаймигу микроэлементру шюршуну ларгун, ми кIюла дурккун, ка-ччан гъаргъсса ишру чIявусса бикIай. Хъунличча бухчIинссаннул ттурчIацIун дахIлахIисса ттаркI, личIи-личIисса инфекцияртту, багьантту сававну, протезру бишин багьлагьисса бикIай чIявуми. Арамтурава къашайшалт хаснува гьарзасса бикIай спортрахун машхул хьуми. Оьрмулул бугьарами къашайшалт чIявуми бикIай оьр­мулухун зий-занай, жапасса зунттал шартIирдаву хъунмасса захIмат ккавксса халкь, хаснува ЦIунтIиял, ЦIумадиял ва цаймигу районнаясса. ЗахIмат-жапа къаккавксса жагьилмур никирай укунсса азарду шаврил савав цири тIисса суалданун жаваб дуллай, учин ччива, цIанасса инсаннал цIуллу-сагъшиврун хъунисса зараллу жула хIакьинусса экологиялул, тIабиаьтрал тагьарданулгу биян буллай бур куну. ЦIана жагьилнал ттаркIру дур угьараманалнияр кIюласса, химиялул состав дахханасса. Мунил ца савав жува хIакьину канакисса дукрардавун ххи дуллалисса затругур.
— Оьрмулул 40-50 шин хьуну махъ ялун личайсса ттурчIардил азарду чIивину уна хIисав шай­ссарив? ХIакин-ортопеднал кумаг­рал хъирив му чIумала буккан шайссарив?
— Цинярдагу азардал профилактика дайдишин аьркинссар чIивитIу увсса роддомраятува. Гикку оьрчI байни итабавкьусса гъалатIрая хьун бюхъайссар на ялув кIицI ларгсса цIунцIияртту. Масалдаран, ччан, ка дуккаву, ссурссу даччаву, ликкурттал ттаркI­ру даччаву ва цаймигу. ВилттилиоьрчIай хIакиннал дисплазия дур тIисса диагноз диширча, чара бакъа цила чIумал хъирив бувккун, массажру буссарив, ягу цайми чаранну буссарив, ишла бувну, бакIрай бавцIуну бикIан аьркинссар. ЧIивиний дисплазия душиву ялун личин къабувми жул потенциалсса къашайшалтри.
— ЦIана, аьлимтурал хъиривлаявурттайн бувну, чIярусса азарду «жагьил» хъанай, оьрмулул шинну гьарза хьун дураминнайгу хъанахъисса тенденция дур тIий бур. Хаснува миннувасса ца дур тIий бур полеартрит. Цукунсса симптомру дикIайссар мунил? Мукунми къашайшалт зуйнгу багьай­ссарив?
— Багьайссаркьай. Полеартрит му ревматоидрал полеартритрая шайсса азарди. ЖучIан бучIай му азарданул цIуллу-сагъшиврун зарал биян бувсса, ттурчIардин асар хьусса къашайшалт. Каруннал, ччаннал кIисри баклай, ттаркIру цIий, азурда хъанахъисса къашайшалт бикIай. Му азарданул бакIщаращух луглан аьркинссар, чIивиний га инсан ссал, ци азардал къашавай хъанай ивкIун урив кIул буллай. ОьрчIай чIяруну ангина хъанай диркIун, хIакинначIан къалавгун, цалла хъин дуллай, аденоидру хъин къадурнура кьаритлай бивкIхьурча, хъуннасса нигьачIишиву дуссар ревматоид­рал полеартрит ягу порок сердца хьунсса. Инсаннал чурххаву хъин къадурсса инфекция личIарча, цурда яхъанахъисса чурххал базурду канакисса кунна, оьсса зараллу биян буллай, ялун личлан дикIайссар.
— Жулва халкь бур хIа­киннайн буккан дакI хъя кусса, цалла цIун­цIи­ялул ялув най буна къа­буккайсса. ВичIан бу­чIайми къашайшалтгу вава журалул буривкьай ягу цала ччаннай цивппа занан, занакьулу хъанан­сса мурадращал, умудращал бувкIсса бикIайрив?
— ЦIана жула халкьуннал му чулухуннайсса психология гьануцIакулла даххана хьуну дур. ХIакьину медициналул биялагу, каширдугу ххихьуну дур, даххана хьуну дур инсаннал цала цIуллу-сагъшиврухсса аякьа-къулагъасгу. ЦIанасса къашайшала, ахIвал-хIал бухьурча, цалла цIуллу-сагъшиврул ялув чил хIукуматрайн гьангума хIадурну ур. Мукун бикIангу аьркинссар. Цумур-цагу азар бакIрайра дайщун аьркинссар.
— Юсуп, ахирданийгу, даврия махъсса чIун ссан харж дан ччан бикIай вин? Ва ялагу, вила даврий хIайп учинсса, кIулшивурттугу, даврил опытгу мадарасса буна, вищава щаллу бан бюхълайгу буна, щаллу къахъанахъисса мурадругу бурив?
— Даврия шавай увкIсса игьалагаймур чIунгу на харж дувара уттизаманнул медициналуву хъанахъисса иширттан хасъсса материаллу, литература ккалай. Циваннив къакIулли, ттувувасса потенциал ттунма ччисса куццуй ишла бан къабюхълахъисса кунма чIалан бикIай ттун. Ялувгу кIицI лавгсса куццуй, лицензия дакъашиврул жул центрданий вайксса жула халкьуннан кумаг бан бюхълай бакъар. Гьуртту шара Москавлив ва цаймигу шагьрурдай шайсса ортопед-хирургтурал конгрессир­ттай ва батIавурттай, хьунаакьара нава кунасса пишакартуращал, кIул шару дуллалимунищал.
— Барчаллагь, Юсуп! Муниярдагу лахъсса цIанин лайкь хьуннав ина. Дуллалимуниву тIайлабацIу баннав!
Ихтилат бувссар
Залму АьбдурахIмановал