Билаятрал хъуншагьрулул театрдавунсса аьрххи

30-2015_10ЦIанихсса актриса, балайчи, СССР-данул Халкьуннал артистка Барият Мурадован 100 шин шаврин хасну жулла респуб­ликалий баян бувну буссия театрдал конкурс. Мунивух гьуртту хьуссия республикалул 12 миллатрал театрданул ишккаккулт. Му конкурсрай 2-сса кIану бувгьуссия Лакрал театрданул актриса Саният Рамазановал, «Ханума» спектакльданувусса рольданухлу. Мунихлуну арцуйнусса бахшишрангу, Аьрасатнал СТД-лул (Союз театральных деятелей) чулухасса Москавливсса аьрххилунгу лайкь хьуссия Саният. Му аьрххилиягу уттигъанну Саният зана хьунни рязийну ва гихунмай хъиннува ххуйну, цIу-цIусса гужирдащал зунсса ниятрай.

Бадрижамал Аьлиева
Москавлив бувкIсса кьинива, самолетрая ливккун, гостиницалийн бияннинма, най бунува лавгун бур ва Станиславскийл кIичIиравусса «Студия театрального искусствалувун». Му театрдануву най бивкIун бур А. П. Чеховлул канил чичрурдайнусса («Записные книжки») спектакль. Бюхттулсса Чеховлул пикрирдал ва кьини залдануву щябивкIминнайн хъунмасса асар биян бувну бур. Ва спектакльданий вари чинсса декорациярду къадиркIун дур, анжагъ стол ва пардав. Амма я декорациярду, я яргсса чани аьркиннугу къабивкIун бур, спектакль байбивхьуну къуртал хьуннин тамашачитал ссихIвагу къаласласисса кунма буруглай бивкIун бур сахIналийн. Залданувугу пахъдагьру, зимиз цирча, жимингума левххун нанисса баянсса, залданул махъра-махъсса кьюкьрайн бияннин баллалисса актертурал гьарцагу махъ, гьарцагу калима. ЖучIара кунна театрдаву шаттирахун баллалисса телефоннал зангру, цIу ба­къасса калимартту, дюхъ да­къасса хъяхъаву, туну, чув баяви. Цивппа чун наниссарив кIулну бувкIсса ва чун бувкIссарив хъамакъабитлатисса театрал публика, цалагу, сахIналийминнал ва залдануву щябивкIсса махъсса инсантуралгу хIурмат бусса.
КIилчинмур кьини Саният ва ва кунма щалва билаят­рая Москавлив гьан бувсса театрдал пишакартал хьуну бур Пушкиннул цIанийсса театрдануву «Добрый человек из Сезуана» спектакльданий (Бертольд Брехтлул пьесалийн бувну, режиссер Юрий Бутусовлул постановка). Ва театргу, ва спектакльгу хъинну ххуй бивзун бур Саниятлун, мукунма мунияр гихунмай, гайми кьинирдай цу­ппа бивсса театрду ва миннуву ккавксса спектакльлу. Цалнияр цал хIайран буллалисса, цалнияр цал ва цаннияр ца гужсса, асар биян буллалисса спектакльлу ва актертал. «Добрый человек из Сезуана» спектакль режиссернал ляличIийсса хIукмурдал авадансса бивкIун бур. СахIналий бивкIун бур щаллусса оркестр, ламсанал (немец) мазрай актертурал мунихун хъинну усттарну балайрду щаллу буллай бивкIун бур, махъ, тIурча, «бегущая строкалий» ми балайрдал таржума.
Ва аьрххилул 3-мур кьини Саниятлул ххал бувну бур «Мастерская Фоменко» театрдануву ххаллилсса спектакль «Дар» (4 ссятрай нанисса), агьаммур роль муниву дургьуну бивкIун бур гьунар бусса актриса Полина Кутепова. Му спектакль Литературалул шинан хасну бивхьусса ххай бивкIун бур Саният бакIрайва. Ххал барча, ва 2012-ку шиналва бивхьусса спектакль лявкъуну бур. Му театр цуппагу хъинну ябацIансса бусса бур, ялттугу, вихгу. Вивату ва ца музей кунмасса бусса бур, актертурал хъунисса суратру, личIи-личIисса афишарду лархъсса, актернал оьрмулул ца лишан — чемодан, театрданул цилла макет ва чIярусса цаймигу затру дусса.
Ва аьрххилул махъра-махъсса кьини вай бивну бур Александр Калягиннул театрданувун. Александр Калягин хъанахъиссар Аьра­сатнал СТД-лул председательгу. Миву вайннал ххал бувну бур спектакль «Борис Годунов» (А. С. Пушкин), немецнал цIанихсса режиссер Петер Штайннул бивхьусса ва цукунчIавсса модернизациярду, уттизаманнул цIушиннарду ишла къадурну бивхьусса. Москавлив ва аьрххилий Аьрасатнал личIи-личIисса регионная бувкIминнавух ивкIун ур Черкессиянавасса актер Виталий Вартанов, хъин-хъинсса спектакльлал хъихъи лавсъсса, Франциянавун ва цайми хIукуматирттайн ивсса, махIаттал-хIайран уван къабигьасса инсан. Ихтилатирттаву му икIайсса ивкIун ур махъсса ппурттуву ххуйсса спектакльлу чансса бихьлай бур тIий рязий акъа. Ва кьинилийннин кIай циняв театрдавунсса аьрххирдалгу ванайн личIисса асар биян бувну къабивкIун бур. Мунащал архIалсса вайгу бивкIун бур, ванан цира цир ччисса, кIаксса ххуйсса спектакльлай дакI къадакьлакьисса тIий. Цахьва цукун бивзри спектакль учайхтугу, «бучIир» учайсса бивкIун бур. Муниннин му буслай ивкIун ур цанма видеолий ккавкшиву Петер Штайннул бивхьусса А. П. Чеховлул «Три сестры» спектакльгу, му цанма хъинну ххуй бивзшиву, муна му ушивугу цайнма асар биян бувайсса режиссер. Калягиннул театрдануву цана ххирасса режиссернал бивхьу­сса спектакльданийн бакIрайн агьайхту, ванал ххаришиврул ва рязийшиврул дазу къадиркIун дур. «Борис Годунов» къуртал шайхту, архIалминнал ванахь цIувххуну бур цукуна куну. Муналгу, ахиргу, кIицI лавгун бур цува ххишала акъа рязийну ушиву. Мукун ххаллилну бивхьусса спектакль бивкIун бур ва.
Саният яла цIакьну дус хьу­сса Саратовраясса Людмилайн тIурча яла-яла асар биян бувну бур Пушкиннул театрданул. «Вана ттун аьркинсса театр, ттул хияллавусса театр. Шикку, цуну зурчагу, зувияв», — тIий бивкIун бур му.
— Барчаллагь Аьрасатнал СТД-лун, ва аьрххилийн язи бувгьусса инсантурал хъундакъасса сияхIравун навагу бутаврихлу. Ва аьрххилия цукссагу хIаллай хъамакъабитансса асарду лавсун бувкIра. Ва аьрххилийн бувну, ттун, ахиргу, Москавуллал мет­ролуву ттуйнува нава занакьулу хъанан лавхьхьунни. Муниннин архIал цучIав акъана ти-шинмай къашайссияв, мудан щил-бунугу хьунабакьлай, тIайла буклай. Ттущалсса ца душгу бия хъяй буслай цилла цукун гужсса «географиялул дебилизм» дуссарив. На учав мунихь: «Буруккин мабара, нагу мукунмассара», — куну. Цал-кIил кьатIув бувккун махъ, личIисса авара бакъа ххуллу лякъин бюхълай бия.
Вай театрдавусса актертурал — цалва пишалул бикIайкунсса усттартурал, хъинну гужсса асарду биян бунни, мукунма жулва билаятрал хъуншагьрулул тамашачитуралгу. Хъунмасса умуд бур хъунма хIал къалавгун Дагъусттаннайсса театрдавугу кIукуннасса тагьар дикIанссар тIисса. Москавливгу тарив диркIун дурхха чIунну бачIи заллу бусса, театрданул сий яларай дагьсса, уттирив — укун. ХIатта жучIара диркIнугу чIунну ккуччу-пIякьа тIий заллу бувцIусса, щябикIансса кIанттурду биял къахъанай, цащалва кIанттурду ласласисса. Зана хьунхьуви мукунсса чIунну. «Театр не мода — вечен всегда» — балайлуву кунма, — тIий бур Саният Рамазанова.