Бюхттулсса Ххувшаврил чIунархIалчу

dudic_4Июньдалул 20-нний цалва оьрмулул 70 шинал юбилей хьунадакьлай ур ххаллилсса зунтталчу, Ваччиял шяравасса Маккуев МахIаммадхIажи Асадуллагьлул арс. Ва хъанай ур Бюхттулсса Ххувшаврил чIунархIалчу.

Бадрижамал Аьлиева
Увну ур МахIаммадхIажи 1945 шинал Ккуллал райондалий­сса Ваччиял шяраву Асадуллагьлул ва Жавагьил хъунмасса кулпатраву 7-сса оьрчIну. Асадуллагьлул ва Жавагьил дянив хьуну бур 11 оьрчI. Ккуллал райондалий хьхьичIра-хьхьичI МахIаммадхIажинал ни­ттин дуллуну дур «Мать-Героиня» тIисса цIа. Жавагьи оьрчIалсса, ичIаллилсса буллай бивкIун бур, гьарцагу хъамитайпа кунма, хьусса чIумал колхозравунгу буклай. Асадуллагь цимилагу увчIуну ур шяраваллил советрал председательну, му даврий зий ивкIун ур Хъун дяъвилул шиннардийгу. МахIаммадхIажинал буттал цимиллагу кьаст лархIуну дур душманнащал талан гьан­сса, амма къаитаакьлай ивкIун ур, шийхва зунмигу аьркинну. Цал ув­ккун, аьрайн нанисса Асадуллагь ЧIяйннал ратIату махъунай занагума ивтун ур, дяъвилул захIматсса шиннардий советрай каялувшинна данма акъа. Ва, мукуна, зий ивкIун ур хъунама бухгалтерну, экономистну, Сталинский конституциялул артельданий, райпорай ва цаймигу кIанттурдай. Асадуллагьлуща ва Жавагьища, захIматсса чIуннардих къабурувгун, бювхъуну бур цалва цинявппагу оьрчIан ларайсса кIулшивуртту дулун, ми лайкьну тарбия буван.
Буттал шяраву 2 классгу къуртал бувну, увкIун ур МахIаммадхIажи МахIачкъалалив, университетравун дуклан увхсса уссийщал. Ялапар хъанай бивкIун бур лаякъат­рай. МахIаммадхIажинал 3-5-ми классру бувккуну бур шагьрулул 13-мур школданий. Гихуннайсса дуккаву дачин дурну дур школа-интернатраву. Микку 1964 шинал дянивсса кIулшивугу ларсун, мура шинал увххун ур дуклан ДГУ-рал чил билаятирттал мазурдил факультетрайн ингилис мазрал отделениялийн. ХьхьичIунну дуклай, ХIурматрал улттуйнгу лавхъун, МахIаммадхIажи ивкIун ур язисса студентътурал кьюкьлуву. Дипломрал даву чичин МахIаммадхIажи тIайла увккун ур Москавуллал паччахIлугърал университетравун (МГУ). Му ингилис мазрай чирчуну, ингилис мазрай дурурччунугу дур ванал хьхьичIунну. Муния махъ ваначIан гъан хьуну бур ца адамина ва хъамитайпа, бувсун бур цивппа Дагъусттаннал паччахIлугърал педагогикалул институтрал чил билаятирттал мазурдил факультетрал декан ва му факультетрал ингилис мазрал кафедралул хъунмур бушиву. Миннал оьвтIун бивкIун бур ванайн цачIава зун. МахIаммадхIажи, тIурчарив, направление дуллуну, тIайла уклай ивкIун ур зун Ваччав школданийн. Ваналгу бувсун бур миннахь буттал шяравун най ушиву зун. Открепление ласи тIий, ми ялагу махъунмай къахъанай бивкIун бур. Лаккуйн лавгун ур ниттищал, амма кIийгу итаакьинсса къабувсун бур, укунмавагу пишакартал биял хъанай бакъар куну. УвкIун МахIачкъалалив му институтравун, бувсун бур цащава микку зун учIан къабюхъайшиву, миккунияр буттал шяраву аьркинну ушиву. Микку му ректорначIан уххан увну ур. Къа­ччай бухьунссия миннан итххявхсса, за кIулсса жагьил канища уккан итан. Му миккува уна даврийн кьамул уллалишиврул приказ буккан бувну бур. Ххалбарча, ректорнал оьвкуну бивкIун бур республикалул кIулшиву дулаврил министрначIан, муналгу му школалиймур даврия мурахас увну ур. Укун, ДГПИ-рая байбивхьуну бур Маккуев МахIаммадхIажинал захIматрал ххуллу, бусравсса педагогнал пишарал цалчинсса шаттирдугу жагьилнал лавсун бур цалла даву канилух дурккун, му кIулсса профессортурал ва преподавательтурал чIарав. Миккун зун увкIсса чIумал кIул хьуну ур МахIаммадхIажи мивува филологиялул факультетрай дуклакисса цалва шяравудуш Гулжагьращал. Му бивкIун бур Къизлардай мина дирхьусса, гъан-маччами циняв мува шагьрулий бусса душ, мунияту МахIаммадхIажинан му муниннин кIулнугу къабивкIун бур, ца шяравасса бухьурчагу. Хъунма хIал къалавгун, жагьилсса преподавательнал ва студенткал ташу бувну бур. Му чIумал Гулжагьрал къуртал бувну бивкIун бур 3-мур курс. Вайннал дянив хьуну бур 3 ххаллилсса оьрчI. Амма кьадарданул цилва оьлусса кьуру бувцIуну бур. Оьрмулул 39 шинаву, хъин дуван къашайсса азар сававну, ласгу, мюрщисса оьрчIругу махъ кьабивтун, Гулжагьра аьпалул хьуну бур. Вания цахъи ялавай…
Педагогикалул институтраву зий МахIаммадхIажинал дурну дур 6 шин. Ца кьини даврия шавай най унува, ванан хьунаавкьуну ур му чIумал Советский райкомпартиялул 1-ма секретарьну зий ивкIсса МухIу Аьлиев. Мунал увцуну ур МахIаммадхIажи цачIана, партиялул райкомрал аппаратраву инструкторну зун. Миву ва зий ивкIун ур пропагандалул ва агитациялул отделданул хъунаманал хъиривчуну, хъунаману. МухIу Гьимбатович МахIаммадхIажи ДГУ-раву дуклакисса чIумал ванахь философиялул дарсру дихьлай ивкIун ур. Дуккавриву ва низамраву хьхьичIунминнавухсса цала студент дакIний ливчIун, увцуну ур мунал му цачIава зун. Райкомрал аппаратраву зузисса шиннардий, МухIу Аьлиевлул хIарачатрайну, му къатлулгу щаллу хьуну ур, «обкомовский» къатраву квартира буллуну бур мунан. Микку зий шинну дурну махъ, ва ивтун ур МахIачкъалаллал шагьрулул 22-мур школданул директорну. Ва бивкIун бур ца Дагъусттаннай бакъасса, мунил кьатIувгу яла хъунмамур школа. Шикку 3500 дуклаки оьрчI, 227 учитель ивкIун ур, махъсса зузалт къахIисавну. Му ппурттуву му школданул каялувшинна мархлуцIакул даххана дурну, цIусса каялувчи аьркинну ивкIун ур. Ивтун ур му захIматсса, амма бусравсса къуллугърай МахIаммадхIажи Асадуллаевич. Му чIумал мунан дурагу 32 шин диркIун дур. Амма жагьилшиврух къаурувгун, ванаща бювхъуну бур му школданул оьрмулуву итталун дагьансса дахханашивуртту дуван, мунил тарихрал чIапIай цалла бусравсса цIа личIансса. ЧIявусса оьрчIру заназисса школданийсса дарсирдал дянив 5 минутI, мукунна сменардал дянивгу мира 5 минутI диркIун дур. Сменардурив ми шиннардий 22-мур школданий диркIун дур 3, миннул хъиривгу — вечерний школа. Бувагу 1800 дуклаки оьрчIансса школа бусса кIанай миксса оьрчIан кIулшивуртту дуллан бигьасса иш къабивкIун бур. Дуккаврия махъсса, яни внеклассный, даврия ихтилатвагу буллан къабагьайсса бивкIун бур. Махъ тIивтIуну бур арх бакъа 11-мур, 28-мур школарду. Щаллусса классрува ми школардайн тIайла буклай, ахиргу зун бювхъуну бур ва школданул директорнаща ва учительтураща чанссавагу паракьатну, ва ца сменалий.
МахIаммадхIажи Асадуллаевичлул 1993 шинал ва школданий тIивтIуну бур медико-биологиялул лицей. Му ца Дагъусттаннай ба­къасса, щалва билаятрайгу къавхьусса иш бивкIун бур. Муниннин билаятрай бувагу ца лицей бивкIун бур, медико-философский, мугу Москавлив. Жулва инсантурал тIабиаьтран лайкьну, хьуну бур ва даврихун бахчиланмигу, цIушиннарайн къаршимигу. Амма, ссахчIав къаурувгун, ва даву бакIуйн дуккан дурну дур МахIаммадхIажи Асадуллаевичлул. Медико-биологиялул лицейрал дурну дур кьутIирду республикалул медициналул институтращал ва цаймигу вузирдащал. Миву дуклан бухлан бивкIун бур ва школданул хьхьичIунсса оьрчIру. Лицейрал элмийсса каялувчину ивкIун ур ДГУ-рал проректор ХIажимет Сафараьлиев (цIана АьФ-лул ПаччахIлугърал Думалул депутат). Ва дуккаврил идаралул расписаниялуву хьуну дур цIусса дарсру: «общий уход за больными», латин маз, «медицинская техника и оборудование», «основы медицинской генетики», «английский язык + медицина» ва цаймигу. ХIакинтал къахьурчагума, укунсса дарсирдай ларсъсса кIулшивуртту гихунмайсса оьрмулуву оьрчIан дикIу, душваран дикIу цуксса дучIину къаляхълай дур, цуми нитти-буттанни къаччисса цалва оьрчI укунсса кIанай дуклай. Му лицейравунгу кьамул буллан бивкIун бур 7-мур классрава тинмайсса оьрчIру конкурсрал гьанулий. ЦIанагу ва школа-лицей ккаллийну бур шагьрулул дуккаврил идарарттал дянив хьхьичIунмунин. Шикку дуклай бур Узбек-городокрай ва муничIан гъанну ялапар хъанахъими бакъасса, шагьрулул цайми районнай ялапар хъанахъисса оьрчIругума. Ттун ттунма кIулли миккун гьарца кьини, дякъивух ва гъаравухгу, Семендердая, Редукторный поселокраяссагума оьрчIру занай бушиву.
Школалий МахIаммадхIажи Асадуллаевичлул дурсса дахханашивурттавасса ца ялагу хъанай дур «пятидневкалий» дуклан бикIаву ва 40 минутIрал лахъишиврийсса дарсру. Миккугу къарши букканми чан хьуну бакъар, школданийн къазаназисса ххуллун кьини оьрчIал дуллалисса къачагъшивуртту, тIулдакъашивуртту гьарза хьунтIиссар тIисса прогнозирттащалсса. Амма МахIаммадхIажи АсадуллаевичлучIа му кьини цумур классрал оьрчIру ссаха зунтIиссарив чивчусса дачIи шинал хьхьичIра сакин дурсса план диркIун дур. Мукун, му кьини Досуграл кьинину баян бувну, цавай классру цалва учительтуращал архIал музейрдавун, миккун-тиккун лагай­сса бивкIун бур, цаймигу гьуртту шайсса бивкIун бур школданийра дуллалисса давурттавух, лагайсса бивкIун бур кружокирдайн.
МахIаммадхIажи Асадуллаевичлул хIарачат бувну, республикалий цалчинма цалчин (мунияр махъгума мукунсса иш хьуссарив къакIулли) ва школданул учительтал къатрал щаллу хьуссар, школданул аьрщарай миннансса квартирардащалсса чIяру зивулий­сса къатта бувну.
Цалва оьрмулул 30 шин дурну дур ванал ацIаву дакъа ва школданул директорну зий. «АьФ-лул кIулшиву дулаврил отличник», «ДР-лул лайкь хьусса учитель» (ва цIа ванан дуллуну дур 1994 шинал учительтурал съездрай) МахIаммадхIажи Асадуллаевичлул педагогикалул аьмсса стаж бур 40-нния лирчусса шиннардил. ДР-лул ПаччахIлугърал Советрал Указрайн бувну ванан дуллуну дур республикалул га чIумалсса яла лараймур награда — ДР-лул ХIурматрал Грамота. Махъсса цайми наградарттал, ДР-лул КIулшиву дулаврил министерствалул, шагьрулул УО-рал, администрациялул чулухасса ХIурматрал грамотарттал, Барчаллагьирттал хIат-хIисав дакъар.
Пенсиялийн увккун махъ ца­ппарасса шиннардий хъунама преподавательну зий ивкIун ур Шяраваллил хозяйствалул институтраву ва МГОУ-раву.
Ванал шанмагу оьрчIал нину, цалчинсса кулпат, аьпа биву, Гулжагьра зий бивкIун бур шагьрулул 30-мур школданий учительну. Аскисса азар сававну, дязаннив бяливчIун бур ванил оьрму. Му ххассал буллай, цукссагу хIарачат бувну бур МахIаммадхIажинал. Азардануяр ххув хьун къабювхъуну, Гулжагьрал махъва-махъсса ссихI лавсун бур Москавлив Гематологиялул ва оьтту бутIаврил научно-исследовательский институтрал Центрдануву. Га чIумал щаллагу Союзрая микку ккаккан бувну бивкIун бур анжагъ 50-ллихъайсса кIанттурду. Кулпат ххассал буллай, му микку уттубишин бангу ванал хъунмасса захIмат бувну бур. МахIаммадхIажи ливчIун ур мюрщисса оьрчIащал. Му чIумал хъунма-хъунмур оьрчIну хъана­хъисса Альбинан диркIун дур 14 шин, чIана-чIивима оьрчIан дурагу 3 шин. Альбинан багьну бур чIавасса оьрмулий цилва мюрщими уссурвавран нинушивугу дуллан. Му хъунма хьуну, дуккин бувну, цилва кулпатрал щаллу бувну бур МахIаммадхIажинал. Альбиная циява нину хьусса чIумал, мунин бувчIуну бур утти цищава бутталсса, уссурвавралсса буллан къахьунтIишиву. ИчIува 3 адамина хъамитайпалул ургъил, къулагъас дакъа ливчIун бур. Альбинал тавакъюрайн бувнугу, МахIаммадхIажинал шиннардивун бувну бур кулпат Зоя. Мугу бур педагог, пенсиялийн букканнин зий бивкIун бур шагьрулул 28-мур школданий завучну. Му бур ЧIяйннал шяравасса. Цалва оьрчIащал ца маз лякъин бювхъунни, Альбинащаллив ца гьалмахщар, чIунархIал душ кунма бур тIий, рязийну ур муния МахIаммадхIажи.
БавтIун цинявппагу, гъан-маччами, архIал ца классраву, ца курсирай дуклай бивкIми, Гулжагьра дакIнийн бутлатисса батIаву дурну дур МахIаммадхIажинал дукIу-кIурссану.
ОьрчIая хьуну бур ппу ва ниттил рухI рязийну личIансса инсантал. Альбина, бувккуну Дагъусттаннал медициналул академиягу, зий бур Хъаннил 3-мур консультациялий ва «Здоровье» поликлиникалий. Арснал Камиллул медальданущал къуртал бувну бур МедакадемиялучIасса спецкласс, муния махъ бувккуну бур Пятигорскаллал фармацевтический институт ва ДГУ-рал юридический факультет. ФармацевтикалуцIун дархIусса цалла бизнес тIиртIуну, цалва аптекарду, лабораторияр­тту бур ванал Къизлардай. Утти МахIачкъалаливгу тIитIлай ур Камил Къизлардай кунмасса лабораторияртту — КДЛ. ЧIивима арснал Маратлул къуртал бувну бур ДГТУ, зий ур цала хъунама уссийщал архIал. МахIаммадхIажинал бур 5 оьрчIал оьрчI.
Оьрмулул 70 шинащалгу бар­ча уллай, чIа тIий буру Ма­хIаммадхIажи Асадуллаевичлун оьрмулул цIуллусса чIярусса шинну, кулпатрая ва оьрчIаясса ххаришивуртту.