Буттахъал ирс лайкьну буручлай

IMG_2Ахъушиял райондалийсса Бархъаллал дянивмур даражалул школалия бувкссар цикссагу ххаллилсса оьрчIру. ХIакьинусса кьинигу ва школалий дарсру дихьлай бур куртIсса кIулшивуртту дусса, цIа дурксса учительтурал коллектив. Ларгсса шинал ва школа марцIсса ххювардай къуртал бувсса Ибрагьимова ПатIимат дуклан бувххун бур Дагъусттаннал ПаччахIлугърал университет­рал экономический факультетрайн.
ПатIимат Ибрагьимовал Цасса ПаччахIлугърал Экзаменнал яла лахъми баллу лавсун, Бархъаллал школалул цIа лахъ дунни, му районнал школардаву хьхьичIун личин бунни тIий, хъинну ххарину бусан редакциялийн увкIунни ванил шяравучу МахIаммадаьли.

И. Саидова
Мяйжаннугу, ПатIимат Ибрагьимова цинна кIулшивуртту ва тарбия дуллусса учительтурангу, нитти-буттангу пахру бан лайкьсса душ бур. ХIакьину университетраву дуклакиминнавухгу ванил цIа яла хьхьичIунну дуклакими студентътуравух дур.
Школалий хьхьичIунну дук­лакаврищал ПатIимат чялишну гьуртту шайссия школалий нанисса цинярдагу мероприятиярдавух. Ванил, цилла кIулшивуртту куртI даву мурадрай, лях гьан къаритайва цурда ца дарсирал кружок. Гьуртту шайва райондалул школардай дуллалисса цинярдагу олимпиадар­ттай. 2011 шинал хьусса райондалул лакку мазрал олимпиадалий гьуртту хьуну, Ибрагьимова ПатIиматлул бувгьуссар 1-мур кIану. 2012 шиналгу миллатирттал халкьуннал дусшиврун хас бувсса конкурсраву гьуртту хьуну бувгьуссар ванил 2-сса кIану. ПатIимат лайкь хьуссар цикссагу ХIурматрал грамотарттан ва школалул чулухасса Барчаллагьирттан.
Университетраву дуклакисса чIумалгу, «Зеленая планета – 2014» тIисса цIанилусса Щалагу Аьрасатнал оьрчIал экологиялул форумрал республикалулмур этапрай гьуртту хьуну, ПатIимат Ибрагьимовал бувгьуссар 1-мур кIану. Хъирив вава конкурсрал Москавлий хъанахъимур этапрайгу гьуртту хьуну, миккугу 1-мур кIану бувгьуссар.
Вай гьантрайгу ВУЗ-рдал дянивсса математикалул олимпиадалий гьуртту хьуну ПатIиматлул бувгьунни 3-мур кIану.
ЧIярур ПатIиматлул школалийгу, университетравугу ларсъсса ххувшавуртту.
ЧIаванияцIава ПатIимат занай буссия школалийсса тIахIунтту дувултрал кружокрайнгу. Учайхха ца гьунар буманаву, чIявусса цаймигу гьунарду аьлтту шайссар куну. Вай махъругу ванин хъинну гъансса бур. Щил учинссар, исвагьисса душнил, мюрщисса каруннал ус­ттарнал дурсса куннасса тIахIунттив данссия куну. «Все своими руками» тIисса, Культуралул шинан хас бусса Дунияллул халкьуннал оьрчIал экологиялул форумрайгу ванил цила каруннал дурсса магьирсса давур­ттал хьхьичIунсса кIану бувгьусса диплом лавсунни. Вана укунсса, гьарица чулуха итххявхсса душ бур ва. Ванил итххяххаврил гьунаргу хъунмурчIин цилва хIарачатрайну хьусса бур. Школалий дуклакисса чIумалгу ПатIимат ЕГЭ-рдайн хIадур хъанай, дарсирдай ларсъсса кIулшивурттайну гьашиву къадурну, каникуллал чIумал шагьрулийн бувкIун, репетитортурачIан занай, дарсру лахьлай бивкIссар. Циярва хъуними классру ЕГЭ-рду дуллалисса чIумал, миннавухгу лавгссар, цилла кIулшивуртту ххалдаву мурад­рай, экзаменну дулун. Экзаменнал яла лахъми баллу лавсминнавух ПатIимат Ибрагьимовагу жулла республикалийсса ва Аьрасатнал регионнайсса ччимур ВУЗ-равун кьамул буллай бивкIссар. Ванил язи бувгьусса экономистнал пишагу цинма чIаванияцIава ччай бивкIсса, дакIнил лавсъсса бур. ХьхьичIунну дуклакисса студентътурал кьимат преподавательтурачIагу лавайсса бур. Ми тIалавну бур элмийсса ахттаршиннарду дуллалисса идарарттайгу. Пахру багьлай бур жулва лакку душнил цIагу университет­раву дуклан гъира буминнал ва элму куртIну лахьхьин ччиминнал хьхьичIххуттай дуну тIий.
ПатIимат гьунар бусса душ бушиву чIалай бур ахттаршиннарду дуллалисса конкурсрайн школалий дуклай буна чирчусса сочинениялул хьхьичIунсса кIану бугьаврийнугу. Ва сочинениялуву ПатIимат чичлай бур цила буттал буттал ва буттал ниттил кьадардая, миннал бувсса захIматрая.
Пикри хьунни ПатIиматлул цила бава-ттаттахъал кьадардая чивчумур кказитрайгу бищун.

«Ттул ттатта Ибрагьимов Кьадир увну ур та заманнай хъинну авадансса кулпатраву. Революция хьуннинсса чIумал мукун авадансса кулпатирттавасса оьрчIру аьраб маз лахьхьин гьан байсса бивкIун бур лагмасса щархъавун. Мунал буттагу аьраб маз лахьхьин занай ивкIун ур чIаххуврайсса Уручуллал шяравун. Яла мугу, аьраб мазгу лавхьхьуну, зана хьуну ур буттал шяравун Бархъарав. Ризкьи-кьинилуха, аьрщараха зузаву бакъассагу, жул шяраваллил жямат хъинну хьхьичIава тIахIунтту дуллалаврихун багьну бивкIссар. Цалла дурсса тIахIунттив дахлай, дукиялух даххана дуллай, арамтал лагайсса бивкIссар дагъусттаннал щархъавух.
Революция дирхьуну махъ ттул ттатта, кулпатгу бувну, шяраву хозяйствагу дурну, колхозравугу захIмат буллай зий ивкIун ур.
Мунал кулпат – жул буттал буттал нину Мяммаева ПатIимат (ХатIу ПатIи учай ванийн) дурну дур 1910 шинал. Мунилгу диркIун дур, та чIумалсса цинявппагу инсантурал кунна, захIматсса оьрчIшиву. Мунияту дикIайхьунссия цурдагу цукунчIав даврия нигьакъадусайсса, захIматрал сасан дурсса. Ванилмур нинугу ччяни дунияллия ларгун дур, яла щалва кулпатгу, ичIурасса хозяйствагу ванихун дагьну дур.
Совет власть дирхьуну, колхозру сакин дурну махъ, вайннал кулпатрал цалла хъу-лухччи, ризкьи-кьини хIала даркьуну дур колхозравун. Колхозравугу ттул бу­ттал буттал нину яла хьхьичIунмур зузалану ккаллину диркIун дур. Му хъиннува тасттикь хъанай бур ванил захIматрал книжкалий дурсса чичрурдайнугу. Шинай 365 кьини чичин кIанай ванин чирчуну дур 600-700 захIматрал кьини. Муна мукун хьхьуния кьини дурну зий диркIун дур амугу. Тай шиннардий колхозраву бувсса захIматрахлу дуллуну дур ванин «За долголетний и добросовестный труд», «За доблестный труд в Великой Отечественной войне 1941-1945г.г.» тIисса медальлу. Колхозрал даврия дуркIун махъгу жул аму, оьнна къадарцIуну, янна дуруххай машиналий дурухлай, ттислай зий дикIайсса диркIссар. ВаничIан янна дуруххан бучIайсса бивкIссар лагма щархъавагума. ЛяличIинува буру­ххайсса бивкIссар ванил Бархъаллал зумувнусса хьхьичIазаманнул жалин гьухъри. Мукунна ванил усттарну дайссия кIунулул даву, дуруххайва варсул усру, щащайва халичартту. Циняв Бархъаллал хъаннил кунна, ванилгу усттарну тIахIунтту дай­ссия. ЗахIмат буллай аьдат шаврил ванил цимигу журасса даву цал архIал дайдирхьуну, дузрайн дуккан дайва. ХIасил ванил канила букъа­ккайсса пиша къабивкIун бур.
Му бакъассагу, ва шяраваллил жяматрачIа хъатIай ва бивкIу-буккулийгу хьхьичIва-хьхьичI бацIайсса бия. ПатIу цурдагу диркIун дур та чIумалла дин-чак дайсса, хъинну Аллагьнайн вихсса хъамитайпа. Совет заманнайгу ванил цилла дингу щинчIав аьлтту къахьунну дайсса диркIун дур. Дин дуллай ваничIан шяраваллил хъами батIлай бур тIий, цимилагу ванийн дяъвай, сельсоветрайн буцайсса бивкIссар.
Хъун дяъви байбивхьусса 1941 шинал ттатта Кьадиргу лавгун ур душманная ватан дуруччин. Махъва-махъсса чагъар бувкIун бур ваная Харьковский областьрая. Муния шихунмай ваная цукунчIавсса хавар бавну бакъар.Мунал цIагу дур ятIа-тIар бакъаминнавух.
Тай шиннардий дяъвилия ласру зана къавхьусса хъаннин бигьану къабивкIссар кулпатру ябуллан. ИчIурассагу, колхозравуссагу давуртту дуллай, вайннайн буниялагу хъунмасса гуж багьлай бивкIссар. Цалва кулпатру ккашилну личIлай бунува, дяъвилий талатиминнан дукия, лаххия тIайла дуклай, яхI буллай зий бивкIссар жулва бава-ттаттахъул.
Дяъвилул шиннардий Аьрасатнава варсул уссал куцру тIайла бувккун, миннуй усру ттислай, дурухлай бикIайсса бивкIун бур жулва ниттихъул. Мукун, 4 шинал лажиндарай хьхьу-кьини дакъа зий, жул амугу варсул усру дурухлай, жуларду щашлай дикIайсса диркIссар. Ми шиннардий чIаххувращал архIал дурурххуну дур 170 варсул усру ва 300-хъайсса ппалул жуларду. Бухьунссия вайгу цалла дурсса гъилисса лаххи-ликкия дяъвилийсса цалва маччаминначIангу диянссар тIисса хияллай зий. Ттул пикрилий, Бюхттулсса Ххувшаву ласун буниялагу хъунмасса захIмат бувссар тай шиннардий цинявппагу зунттал хъаннил.
Аму буслан дикIайсса дия цила арснал оьрчIахь цурда, кулпат ябаву мурадрай, ттукрай гьивурдугу дирхьуну, дахьтта нувщи баххан МахIачкъалалив занай диркIсса захIматсса аьрххирдая. Ххуллийгу лагайсса бивкIун бур 3-4 гьантта.
Дяъвилия ласру зана къавхьусса хъаннил чIявусса захIмат бивхьу­ссар тай яла захIматми шиннардий ичIувагу, кулпатру ябуллай, колхозравугу зий. Дяъви къуртал хьуну махъгу зий бивкIссар ми, цалла шярава чIаххувсса даргиял шяраваллавунсса ххуллурду буллай. Хьхьуния кьини дурну буллай бивкIсса ххуллугу бакIуйн буккан бан къавхьуну кьабивтун бур. ХIасил, вайннал щалва оьрму жулла ник тарбия дансса эбратну хъанахъиссар.
Жул амул тай захIматсса шиннардий хъуни увну ур 2 арс. Ттул буттал ппу Ибрагьим бувну бур 1931 шинал. Хъинну захIматсса диркIссар тай шиннардий­сса оьрчIал оьрчIшивугу. Мигу мюрщинияцIава хъуниминнащал архIал зий аьдат бувну бивкIссар.
Ибрагьимгу, 4 шинай аьралуннаву къуллугъгу бувну, радист хьуну зана хьуну ур буттал шяравун. Шяравугу жяматравух зун увххун ур колхозравун. Шиккугу ва ца яла хьхьичIунма зузала ивкIун ур.
Мукуна Ибрагьим шяраву цIа дурксса «Бархъал» тIисса художествалул ва хореографиялул ансамбльданул ца яла чялишма гьурттучигу ивкIссар. Ва шяраву­сса циняв хъатIай, тирхханнурдай гьуртту хьуну, тяхъашиву дайсса, ххаллилсса адамина ивкIссар. Ва ансамбльданул коллективращал Ибрагьимгу гьуртту хьуну ур 1956 ва 1958 шиннардий хьусса Да­гъусттаннал халкьуннал цалчинмур ва кIилчинмур фестивальданий. Ва фестивальданий гьуртту хьуну махъ Бархъаллал ансамбль респуб­ликалий машгьур хьуссар. Муния шихунмай «Бархъал» ансамбль, СССР-даний ва чил билаятирттай машгьур хьуну, чIярусса хъунисса наградарттан лайкь хьуссар.
Ибрагьим цувагу бакIралгу, чурххалгу авурсса адамина ивкIун ур. ХьхьичIарасса аьдатирттайн бувну, ванал нитти-бутталгу ванан цалва Ххадижат тIисса ссурахъу бувцуну бур. Ххадижатгу бувну бур та заманнай авадансса кулпатраву. Ванил тухумгу цимурцаннул гьунар бусса бивкIссар. Ххадижат цуппагу ляличIину бюхъу-гьунар бусса душ бивкIссар. Вайннал шяравасса арамтал тIахIунттив даххан лагайсса чIумал, хьхьичIра-хьхьичI хъямала дайсса диркIссар Ххадижатлул дурсса тIахIунттив. Ххадижатлулмур нинугу оьрчIру мюрщину бунува диркIуну дур. ОьрчIан бутталщар къаккакканшиврул, вайннал буттал МахIмудлул щар къадурцунна оьрчIру хъуни бувну бур. Нину дакъа хъуни хьусса вайннал кулпатгу цимурца цахунна дагьну, чIаванияцIава захIмат буллай аьдат хьусса бивкIун бур. Дяъви байбивхьусса чIумал Ххадижат баван дурагу 12 шин диркIун дур. ЧIавасса оьрмулух къабурувгун, мунил ичIурасса циняв давурттив дайсса диркIссар. ХIарачат бусса, зирангсса бушиврийн бувну, оьрмулул 13 шинавусса душ колхозраву звеньеваяну бувчIуну бивкIун бур.
Ххадижат бавалгу оьрму бувтун бур, циняв зунттал хъаннил кунма, лавайну, яхI-къирият ва ас-намус бурувччуну. Ччяни ласгу ивкIуну, цилвалу хъуни бувну, ччаннай бацIан бувну бур 3 оьрчI. ЧIярусса шиннардий бувсса дакIнийхтунусса захIматрахлу лайкь хьуну дур цикссагу медальлан ва ХIурматрал грамотардан.
ХIакьину на шикку кIицI лавг­сса жула амухъал оьрмурду, миннал хасиятру хъанахъиссар яхIлил, къириятрал, ссавурданул, марцIшиврул лишанну. Укунсса, эбратран буцинсса мисаллу цикссагу буссар уттигу жула Дагъусттаннай ва Аьрасатнаву.
Жулвагу буржри, укунсса инсантал хъамакъабивтун, вайнная, вайннал кьадардания гихунмайсса никирахьгу буслай, тарбия буллан. ХIакьинусса ттулла сочинениялуву чIурчIав дан ччай бура, интернетрава, СМИ-рдавасса тIааьн бакъасса мисаллайну оьрчIру тарбия къабуллай, жула буттал буттахъачIа кьиматрай бивкIмур лахьхьин буллан аьркиншиврий».